Kɔ no mu nsɛm no do

Mbrɛ Hɛn Nsa Sii Kaa Bible No

Mbrɛ Hɛn Nsa Sii Kaa Bible No

Mbrɛ Hɛn Nsa Sii Kaa Bible No

Sɛ yɛhwɛ ɔsoɛrtsia ahorow a Bible no afa mu a dze besi ndɛ ɔda ho ara wɔ hɔ no a, ɔyɛ nwanwa papaapa. Bɔbor mfe 1,900 nye yi na wɔkyerɛɛw Bible no wiei. Ndzɛmba ahorow a wɔkyerɛɛw Bible no wɔ do no, nna ɔnnyɛ ndzɛmba a ɔkyɛr pii. Bi nye krataa bi a nna wɔdze papyrus ayɛ nye lɛda. Afei so, ndɛ nyimpa kakraabi pɛ na wɔkã kasa ankasa a wɔdze kyerɛɛw Bible no. Bio so, nyimpa binom a wɔwɔ tum tse dɛ ahemfo nye nyamesom akandzifo yɛɛ dza wobotum biara dɛ wɔbɛsɛɛ Bible no.

ƆMMFA ho dɛm ɔsoɛrtsia yi nyina ekyir no, osii dɛn na Bible awɔ hɔ araa dze ebesi ndɛ, na ɔyɛ buukuu a nyimpa piinara nyim no yie paa? Ma yensusu dɛm nsɛm ebien yi ho nhwɛ.

Nkorɔfo Hwɛɛ Do Kyerɛɛw Pii, Ntsi No Mu Nsɛm No Nsesae

Israelmba no nye nkorɔfo a hɔn nsa kaa Bible mu nsɛm a wodzii kan kyerɛwee wɔ nwoma mbobɔwee do no. Wɔhwɛɛ dɛm nwoma mbobɔwee yi do yie paa na wɔhwɛɛ do kyerɛɛw no mu nsɛm no guu nwoma mbobɔwee afofor pii do. Dɛ nhwɛdo no, wɔkãa kyerɛɛ Israel ahemfo dɛ wɔnhwɛ “mbra yi a ɔwɔ asɔfo Levifo no enyim no do nkyerɛw bi.”​—Deuteronomy 17:18.

Nna Israelmba no mu pii enyi gye ho dɛ wɔbɛkenkan Kyerɛwnsɛm no osiandɛ nna wobu no dɛ ɔyɛ Nyankopɔn n’Asɛm. Ntsi sɛ nna wɔrohwɛ dza ɔwɔ hɔ no do akyerɛw bi a, nna akyerɛwfo a wɔatsetse hɔn yie paa no na wɔyɛ dɛm. Sɛ akyerɛwfo no so rekyerɛw a, nna wɔtɔ hɔn bo ara na wɔgyen hɔn enyiwa papaapa. Nna Ezra ka dɛm akyerɛwfo yi ho, na ɔyɛ obi a osuro Nyankopɔn. Wɔkãa noho asɛm dɛ ɔyɛ “kyerɛwfo a noho yɛ har [anaa noho akokwaa] wɔ Moses mbra no a Ewuradze, Israel Nyankopɔn no, dze maa no no mu.” (Ezra 7:6) Nkorɔfo bi so a wɔfrɛ hɔn Masoretfo hwɛɛ Hebrew Kyerɛwnsɛm, anaa “Ahyɛmu Dadaw” no do kyerɛɛw bi wɔ afe 500 kesi 900 H.B., na hɔn mpo dze, nna wɔkan akyerɛwmba ahorow no dze toto hɔn dze no ho hwɛ dɛ biribiara yɛ pɛpɛɛpɛr. Osiandɛ akyerɛwfo ahorow no tɔɔ hɔn bo ara na wɔkyerɛw biribiara pɛpɛɛpɛr ntsi, yenyaa kyerɛwtohɔ a odzi mũ na Bible no ase annhyew ɔmmfa ho mbɔdzen a atamfo kɔr do bɔe dɛ wɔbɛsɛɛ no no.

Dɛ mfatoho no, wɔ afe 168 A.H.B., Syriahen bi a wɔfrɛ no Antiochus IV bɔɔ mbɔdzen dɛ ɔbɛsɛɛ Hebrew Kyerɛwnsɛm a nkorɔfo ahwɛ do akyerɛw bi nyinara a ɔwɔ Palestine ne beebiara no. Jewfo hɔn abakɔsɛm nwoma bi kã dɛ: “Nwoma mbobɔwee biara a wobohu a wɔakyerɛw mbra no wɔ mu no, wɔtsetseew mu na wɔhyeew no.” Nwoma bi a wɔato dzin The Jewish Encyclopedia kã dɛ: “Hɔn a wɔdze hyɛɛ hɔn nsa dɛ wɔnhwɛ na wɔnsɛɛ nwoma mbobɔwee biara a Hebrew Kyerɛwnsɛm no wɔ mu no enndzi hɔn edwuma no ho agor koraa, wɔyɛɛ hɔn edwuma no pɛpɛɛpɛ . . . Sɛ wohu dɛ obi wɔ dɛm nwoma krɔnkrɔn yi bi a . . . nna woku no.” Naaso dza wɔyɛe no nyina ekyir no, woenntum annnsɛɛ Kyerɛwnsɛm no nyina. Nna Jewfo a wɔwɔ Palestine nye hɔn a wɔwɔ aman afofor do no da ho ara wɔ Kyerɛwnsɛm no bi.

Aber a wɔkyerɛɛw Christianfo Greek Kyerɛwnsɛm anaa “Ahyɛmu Fofor” no wiei no, nkorɔfo kyerɛɛw no mu nsɛm no bi guu ndzɛmba afofor do. Ntsi annkyɛr na nkɔnhyɛsɛm, abakɔsɛm nye nkrataa ahorow a Jehovah maa wɔkyerɛwee no hyɛɛ ase dɛ ɔretahye wɔ wiadze beebiara. Dɛ nhwɛdo no, John kyerɛɛw n’asɛmpa no wɔ Ephesus anaa bea bi a ɔbɛn hɔ. Naaso wohun John Asɛmpa no ne fã bi wɔ Egypt. Na ofi Ephesus kɔ Egypt so nnyɛ kwan kakraba, ɔyɛ kilomita ɔhaha pii. Dza wokohunii wɔ Egypt yi yɛ ndzɛmba afofor a nkorɔfo kyerɛɛw John Asɛmpa no guu do no bi. Abemfo kã dɛ sɛ wɔdze ber a John kyerɛɛw no kyerɛwtohɔ no wiei no toto ber a wɔkyerɛɛw dza wohunii wɔ Egypt no ho a, onndu mfe 50 mpo. Iyi yɛ dase a ɔma yehu dɛ nwoma a Jehovah maa wɔkyerɛwee no, annkyɛr biara na Christianfo a wɔwɔ ekyirkyir asaase do nyaa bi.

Afei so, osiandɛ nyimpa pii nsa kaa Nyankopɔn n’Asɛm no bi ntsi, wɔ Christ no wu ekyir mfe pii mpo no, nna Bible no bi da ho ara wɔ hɔ. Abakɔsɛm kyerɛ dɛ, anapaatu wɔ February 23 afe 303 H.B., Rome Ambrado Diocletian hwɛe ma no nsordaafo bubuu asɔrdan bi no mbobow kɛhyeew Kyerɛwnsɛm a ɔwɔ mu nyina. Nna Diocletian n’adwen nye dɛ sɛ ɔsɛɛ nwoma krɔnkrɔn a Christianfo dze dzi dwuma no a, obotum etu Christiansom ase koraa. Da a odzi hɔ no, ɔhyɛɛ dɛ wɔnhyew Bible a ɔwɔ Rome Ahenman no nyina mu wɔ bagua mu. Naaso ɔnnyɛ ne nyina na wɔhyeew no, bi kae na wɔhwɛɛ do dze kyerɛɛw afofor. Aber a Diocletian tuu n’enyi sii Bible no do dɛ ɔbɛsɛɛ no ekyir no, Bible ahorow a wɔkyerɛwee wɔ Greek kasa mu no, no mu ebien ne fã kɛsenara da ho ara wɔ hɔ dze besi ndɛ. Kor wɔ Rome; na kor so a aka no wɔ British Library wɔ London, England.

Ɔwɔ mu dɛ wonnhuu Bible a Nyankopɔn maa akyerɛwfo no kyerɛwee ankasa no bi, naaso dza nyimpa binom hwɛɛ do dze hɔn nsa kyerɛwee no dze, mpempem pii da ho ara wɔ hɔ dze besi ndɛ. Bi yɛ Bible mũ no nyina, bi so yɛ ne fã bi. Bi so wɔ hɔ a wɔayɛ dadaw. Osiandɛ nkorɔfo hwɛɛ Bible a wodzii kan kyerɛwee no do dze kyerɛɛw no mu nsɛm no guu ndzɛmba afofor do ntsi, ɔama no mu nsɛm no asesa anaa? Ɔbemfo W. H. Green kãa Hebrew Kyerɛwnsɛm no ho asɛm dɛ: “Yebotum akã esi no pi dɛ tsetse nwoma biara nnyi hɔ a wɔhwɛɛ dza ɔwɔ hɔ no do kyerɛɛw no mu nsɛm no pɛpɛɛpɛ guu ndzɛmba afofor do dɛm da.” Sɛ yɛrekã hɔn a wɔaben paa wɔ Bible nsaano nkyerɛwee mu a, hɔn mu kor nye Sir Frederic Kenyon, ɔno so kãa Christianfo Greek Kyerɛwnsɛm no ho asɛm dɛ: “Sɛ ehwɛ ber a wɔdze kyerɛɛw Bible a odzi kan no nye ber a nkorɔfo hwɛɛ do kyerɛɛw bi no a, ibohu dɛ mfe a ɔda dza wodzii kan kyerɛwee no nye dza wɔkyerɛɛw no ekyir yi no ntamu no nnyɛ ahen biara. Ntsi asɛm a nkorɔfo kã dɛ Kyerɛwnsɛm a yɛwɔ no ndɛ no nnyɛ dza Nyankopɔn maa wodzii kan kyerɛwee no nnyi ngyinado biara. Seseiara dze yebohu dɛ nwoma ahorow a ɔwɔ Ahyɛmu Fofor no mu no dzi mũ na ɔyɛ nokwar so.” Ɔdze kaa ho dɛ: “Yebotum dze ahotodo akã dɛ nsɛm a ɔwɔ Bible no mu biara nnsesae. . . . Yerunntum nnkã biribi a ɔtse dɛm mmfa tsetse nwoma fofor biara a ɔwɔ wiadze yi mu no ho.”

Bible Nkyerɛasee

Adze a ɔtɔ do ebien a wɔaboa paa ma Bible no abɛyɛ nwoma a wɔagye dzin wɔ wiadze nyina nye mbrɛ wɔakyerɛ ase akɔ kasa ahorow pii mu no. Iyi nye Nyankopɔn n’apɛdze hyia; ɔnye dɛ nyimpa a wofi aman nye kasa ahorow nyina mu no bohu no na wɔaasom no “wɔ sunsum nye nokwar mu.”​—John 4:​23, 24; Micah 4:2.

Hebrew Kyerɛwnsɛm a wodzii kan kyerɛɛ ase a wɔagye dzin paa nye Septuagint a ɔwɔ Greek kasa mu no. Wɔyɛɛ maa Jewfo a nna wɔkã Greek kasa a nna wɔnntse Palestine asaase do no, na wowiee dɛm nkyerɛasee no, odzii bɛyɛ mfe 200 ansaana Jesus reba asaase yi do abɛyɛ no som edwuma. Wɔkyerɛɛw Bible mũ no nyina wiei bɛyɛ mfe 300 ekyir no, nkorɔfo kyerɛɛ ase kɔr kasa ahorow pii mu. Christianfo Greek Kyerɛwnsɛm no so ka dza wɔkyerɛɛ ase kɔr kasa afofor mu no ho. Naaso iyi ekyir no, ahemfo nye asɔfo a nkyɛ ɔwɔ dɛ wɔbɔ mbɔdzen yɛ dza wobotum biara ma nkorɔfo nsa ka Bible no bi no, hɔn mbom na wɔsɛɛ asɛm no koraa. Asɔfo no amma kwan amma wɔannkyerɛ Nyankopɔn n’Asɛm no ase annkɔ kasa a nyimpa dodow no ara kã no mu. Osian dza wɔyɛe yi ntsi, hɔn asɔrmba no ennhu Bible mu nokwar no.

Nyimpa binom a wɔwɔ akokodur buu Asɔr no na Aban no mbra do dze hɔn nkwa too esian mu kyerɛɛ Bible no ase kɔr kasa a nyimpa dodow no ara kã mu. Hɔn a wɔyɛɛ dɛm no, wɔfrɛ kor William Tyndale; ofi England na ɔkɔr skuul wɔ Oxford. Wɔ afe 1530 mu no, ɔkyerɛɛ Hebrew Kyerɛwnsɛm no mu nwoma enum a odzi kan a wɔfrɛ Pentateuch no ase. Ɔwɔ mu dɛ nkorɔfo soɛree tsiaa no paa dze, naaso ɔno nye obi a odzi kan a ɔkyerɛɛ Bible no ase fi Hebrew kasa mu kɔr Borɔfo kasa mu. Afei so, Tyndale nye obi a odzi kan a ɔkyerɛɛ Bible no ase kɔr Borɔfo kasa mu a ɔdze dzin Jehovah dzii dwuma. Catholicfo so dze hɔn enyi sii Bible ho ɔbemfo bi a wɔfrɛ no Casiodoro de Reina a ofi Spain ho paa dɛ woboku no. Bɔn a ɔyɛe ara nye dɛ hɔn a wodzi kan a wɔkyerɛɛ Bible no ase kɔr Spanish mu no, nna ɔka ho bi. Okyiin aman ahorow bi tse dɛ England, Germany, France, Holland, na Switzerland do ansaana orutum ewie Bible nkyerɛasee a nna ɔreyɛ ho edwuma no. *

Ndɛ nkorɔfo gu do ara rekyerɛ Bible no ase kɔ kasa pii mu, na wogu do ara ritsintsim mpempem pii so. Sɛ ehwɛ dza Bible no afa mu dze besi ndɛ, na abɛyɛ nwoma a nkorɔfo pii nyim no a, ɔma asɛm a sunsum kaa ɔsomafo Peter ma ɔkyerɛwee yi yɛ nokwar. Ɔkyerɛɛw dɛ: “Nkyɛkyɛr kyenkyen, na nhyiren po: Na Ewuradze asɛm dze [ɔtse] hɔ daa.”​—1 Peter 1:24, 25.

[Ase Hɔ Asɛm]

^ nky. 14 Bible a Reina kyerɛɛ ase no, wotsintsimii wɔ afe 1569 mu na Cipriano de Valera yɛɛ no mu nsakyer wɔ afe 1602 mu.

[Adakaba/Mfonyin]

EBƐN BIBLE NKYERƐASEE NA ƆWƆ DƐ MEKENKAN?

Wɔ kasa ahorow bi mu no, wɔwɔ Bible nkyerɛasee ahorow pii. Nkyerɛasee ahorow no bi wɔ hɔ a, no mu yɛ dzen na nkasafua a wɔdze dzii dwuma wɔ mu no so, ndɛ nkorɔfo nntaa nnkã no bio. Bi so wɔ hɔ a, wɔabɔ no mu nsɛm no mua ama n’akenkan ayɛ mberɛw, naaso osiandɛ wɔayɛ no dɛm ntsi no mu nsɛm no nye dza wɔkyerɛɛw no tsetse no nnhyia. Bi so wɔ hɔ a, wɔfa kasafua kor biara a nna wɔakyerɛ ase dɛ mbrɛ ɔtse no ara, ntsi ɔmma nkyerɛasee no mu nnda hɔ papa.

Jehovah Adasefo na wɔyɛɛ New World Translation of the Holy Scriptures a ɔwɔ Borɔfo kasa mu no, na wɔkyerɛɛ ase fii kasa a wodzii kan dze kyerɛɛw Bible no mu no tsenn dze baa Borɔfo kasa mu. Hɔn a wɔkyerɛɛ ase no ammfa hɔn edzin annto gua. Wɔahwɛ Borɔfo dze yi do akyerɛ ase akɔ kasa bɛyɛ 60 mu. Hɔn a wɔkyerɛɛ ase kɔɔ kasa ahorow yi mu no so, nnyɛ Borɔfo dze no nko na wɔhwɛɛ do na mbom wɔsaan dze totoo kasa a wodzii kan kyerɛɛw Bible no wɔ mu no ho so. Hɔn a wɔkyerɛɛ New World Translation no ase no, adze kor a wɔdze sii hɔn enyiwa do nye dɛ, wɔ beebiara a ɔbɛyɛ yie no wɔbɛkyerɛ nkasafua no ase tsenn dɛ mbrɛ ɔtse wɔ tsetse nsaano nkyerɛwee no mu no; sɛ dɛm a wɔbɛyɛ no rennsɛɛ ntseasee a ɔwɔ mu no nkotsee dze a. Kasa a wodzii kan dze kyerɛɛw Bible no, nna nkorɔfo kenkan a wɔtse ase, ntsi hɔn a wɔyɛɛ New World Translation no dze sii hɔn enyi do dɛ wɔbɛma no mu ada hɔ mbrɛ ɔbɛyɛ a ndɛ so sɛ obi kenkan Bible no a ɔbɛtse ase.

Kasa ho abemfo binom agye mber ahwehwɛ New World Translation no nye Bible nkyerɛase ahorow a ɔwɔ hɔ ndɛ no mu, na nna wɔpɛ dɛ wohu dɛ bi a hɔn a wɔkyerɛɛ Bible no ase no kyerɛɛ ase pɛpɛɛpɛ anaa wokyinkyiim no mu nsɛm no bi mbrɛ ɔbɛyɛ a ɔnye hɔn gyedzi behyia. Dɛm abemfo yi mu kor nye Jason David BeDuhn a ɔyɛ nyamesom ho ɔbemfo a ɔkyerɛ adze wɔ Northern Arizona University a ɔwɔ United States no. Wɔ afe 2003 mu no, ɔkyerɛɛw nwoma bi a ɔwɔ nkrataafa 200 a ɔfa nhwehwɛmu a ɔyɛe faa “Bible nkyerɛase ahorow akron bi a nna hɔn a wɔkã Borɔfo kasa no taa kenkan no” ho. * Wɔ no nhwehwɛmu no mu no, ɔdze adwen sii kyerɛwnsɛm ahorow bi a nna ɔsor mbrɛ obiara tse ase na abemfo no adwen nnhyia wɔ ho no do. Wɔ dɛm kyerɛwnsɛm ahorow no mu no, “nna ɔrennyɛ dzen dɛ hɔn a wɔkyerɛɛ Bible no ase no bekyinkyim no mu nsɛm ma ɔnye dza wɔkyerɛkyerɛ no ehyia.” Ntsi kyerɛwnsɛm ahorow yi mu biara a ɔbɛfa no, nna ɔdze mbrɛ ɔtse wɔ Greek kasa mu no toto Borɔfo nkyerɛasee no ho na ɔhwɛ dɛ hɔn a wɔkyerɛɛ ase no ekyinkyim no mu nsɛm no bi ma ntseasee a ɔwɔ mu asesa anaa. Aber a owiee no nhwehwɛmu no, ebɛn asɛm na ɔdze too gua?

BeDuhn kãa wɔ no nwoma no mu dɛ, Bible ho abemfo pii nye nyimpa dodowara susũ dɛ nsonsonee a ɔwɔ New World Translation no nye Bible nkyerɛasee ahorow no mu nye dɛ hɔn a wɔkyerɛɛ New World Translation no ase no gyinaa hɔn som mu gyedzi ahorow do na wɔyɛɛ hɔn nkyerɛasee no. Naaso, ɔsan so ɔkãa dɛ: “Osiandɛ nna hɔn a wɔkyerɛɛ New World Translation no ase no pɛ dɛ wɔkyerɛ Bible no ase pɛpɛɛpɛr fi kasa a wodzii kan dze kyerɛwee no mu ama wɔaakora dza n’akyerɛwfo no kyerɛwee no do wɔ New World Translation no mu no ntsi na ɔma New World Translation no yɛ soronko no.” Ɔwɔ mu, mbrɛ wɔkyerɛɛ New World Translation no ase no, n’afã ahorow bi wɔ hɔ a BeDuhn nngye nnto mu dze, naaso ɔkãa dɛ sɛ ɔdze New World Translation no toto Bible nkyerɛasee afofor no ho a, “ɔno na wɔakyerɛ ase yie paa.” Ɔkãa dɛ mbrɛ woesi akyerɛ New World Translation no ase no dze, “ɔda mu fua.”

Dr. Benjamin Kedar a ɔyɛ Hebrew nwomanyimfo wɔ Israel no kãa biribi dɛmara faa New World Translation no ho. Wɔ afe 1989 mu no, ɔkãa dɛ: “Hɔn a wɔkyerɛɛ New World Translation no ase yɛ anokwafo paa, ɔnye dɛ dɛm nkyerɛasee yi da no edzi dɛ hɔn a wɔkyerɛɛ ase no fi nokwardzi mu bɔɔ mbɔdzen dɛ wobenya ntseasee a ɔbɛn dza odzi kan no pɛɛ na no mu da hɔ so. . . . Munnhun biribiara wɔ New World Translation no mu a mubotum egyina do akã dɛ wɔhyɛɛ da ara kyerɛɛ ase mbrɛ ɔbɛyɛ a ɔnye hɔn nkyerɛkyerɛ behyia.”

Bisa woho dɛ: ‘Ebɛnadze ntsi na merekenkan Bible no? Aso mepɛ dɛ mekenkan Bible nkyerɛasee a n’akenkan yɛ mberɛw naaso ne nkyerɛasee no nnye dza wodzii kan kyerɛwee no nnhyia? Anaa mepɛ dɛ mekenkan dza wɔakyerɛ ase yie a no mu nsɛm no nye dza wodzii kan kyerɛwee no hyia paa?’ (2 Peter 1:20, 21) Sɛ ihu siantsir a epɛ dɛ ekenkan Bible no a, ɔbɔboa wo ma eehu Bible nkyerɛasee a ɔwɔ dɛ ekenkan.

[Ase Hɔ Asɛm]

^ nky. 22New World Translation no da nkyɛn a, Bible nkyerɛase afofor a ɔdze yɛɛ no nhwehwɛmu no nye The Amplified New Testament, The Living Bible, The New American ­Bible With Revised New Testament, New American Standard Bible, The Holy Bible​New International Version, The New Revised Standard Version, The Bible in Today’s English Version, nye King James Version.

[Mfonyin]

Wɔakyerɛ “New World Translation of the Holy Scriptures” no ase akɔ kasa ahorow pii mu

[Mfonyin]

Masoretfo hɔn nsaano nkyerɛwee

[Mfonyin]

Nsaano nkyerɛwee bi ne fã bi a wɔakyerɛw asɛm a ɔwɔ Luke 12:7 no wɔ do, “. . . mma hom nnsuro: hom som bo kyɛn nsorɔm pii”

[Bea A Mfonyin No Fi]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin