Աստուածաշունչը ինչպէ՛ս հասաւ մեզի

Իրապէս հրաշք է թէ Աստուածաշունչը այսօր մեր ձեռքերուն մէջ է եւ թէ կրնանք ատիկա կարդալ։ Ատոր գրութիւնը ամբողջացաւ աւելի քան 1900 տարի առաջ։ Ատիկա գրուեցաւ փճացող նիւթերու վրայ՝ ինչպէս կաշի եւ պապիրոս, եւ այնպիսի լեզուներով՝ որոնք այսօր կը խօսուին քիչերու կողմէ։ Ասկէ զատ, իշխանութիւն ունեցող մարդիկ, ինչպէս՝ կայսրեր եւ կրօնական առաջնորդներ, շա՛տ ջանք թափեցին որ Աստուածաշունչը մէջտեղէն վերցնեն։

Լաւ այս բոլոր պարագաներուն տակ, Աստուածաշունչը ինչպէ՞ս պահպանուեցաւ, հասաւ մեզի, եւ այսօր շատեր կրնան ատիկա կարդալ։ Նկատի առ միայն երկու պատճառներ։

Բուն գրութեան շատ մը օրինակներ

Իսրայէլացիները բծախնդրօրէն պահպանեցին Աստուածաշունչի բնագիրները եւ ատոնցմէ ուրիշ օրինակներ պատրաստեցին։ Օրինակ, իսրայէլացի թագաւորներուն ըսուած էր որ «Ղեւտացի քահանաներուն քով եղած օրինակէն՝ հատ մը... գրքի մը մէջ գր[են]» (Բ. Օրինաց 17։18)։

Շատ մը իսրայէլացիներ կը սիրէին կարդալ Սուրբ Գրութիւնները, քանի որ գիտէին որ ատոնք Աստուծոյ Խօսքն են։ Անոր համար, Սուրբ Գրութիւններուն բնագիրներէն օրինակներ պատրաստելը մեծ բծախնդրութեամբ կ’ըլլար՝ մասնագէտ դպիրներու ձեռքով։ Եզրաս անունով աստուածավախ դպիրի մը մասին կ’ըսուի որ «արագագիր [կամ մասնագէտ] դպիրն էր Մովսէսի Օրէնքին, որ Տէրը՝ Իսրայէլի Աստուածը տուեր էր» (Եզրաս 7։6, ԱԾ)։ Մազօրէթները, որոնք Եբրայերէն Գրութիւններէն (այսինքն՝ «Հին Կտակարան»էն) օրինակներ պատրաստեցին Ք.Ե. 500-1000 թուականներուն միջեւ, նոյնիսկ ամէն մէկ տառ կը հաշուէին, որ չսխալէին։ Քանի՛ որ անոնք Սուրբ Գրութիւնները մանրակրկիտ եւ ճշգրիտ կերպով ընդօրինակեցին, Աստուածաշունչը մինչեւ մեր օրերը պահպանուեցաւ, հակառակ անոր որ շատե՜ր անդադար ջանք թափեցին որ ատիկա բնաջնջեն։

Օրինակ, Ք.Ա. 168–ին, սուրիացի կառավարիչ Անտիոքոս Դ. փորձեց ամբողջ Պաղեստինի մէջ գտնուող Եբրայերէն Գրութիւններուն բոլոր օրինակները փնտռել եւ բնաջնջել։ Հրէական պատմութիւն մը կ’ըսէ. «Օրէնքի որեւէ մագաղաթ որ կը գտնէին, կը պատռէին եւ կ’այրէին»։ Համայնագիտարան մը կ’ըսէ. «Անոնք՝ որոնք նշանակում ունէին այս տեսակ մագաղաթներ փնտռելու եւ բնաջնջելու, խստօրէն հնազանդեցան իրենց տրուած ուղղութիւններուն։ Անոնք մեռցուցին ոեւէ մէկը որ սուրբ գիրք ունէր» (The Jewish Encyclopedia)։ Բայց թէ՛ Պաղեստինի մէջ ապրող հրեաները եւ թէ ուրիշ երկիրներու մէջ ապրողներ կրցան Սուրբ Գրութիւններէն օրինակներ պահպանել։

Քրիստոնէական Յունարէն Գրութիւնները (այսինքն՝ «Նոր Կտակարան»ը) գրի առնողները իրենց գործը ամբողջացնելէ քիչ ետք, մարդիկ սկսան օրինակներ պատրաստել անոնց նամակներէն, մարգարէութիւններէն եւ պատմական արձանագրութիւններէն, որոնց աղբիւրը իրականութեան մէջ Աստուած է։ Օրինակ, Յովհաննէս առաքեալ իր Աւետարանը գրեց կա՛մ Եփեսոսի մէջ, կամ ալ ատոր մօտերը։ Բայց այդ Աւետարանէն հատուած մը գտնուեցաւ հարիւրաւոր քիլոմեթր անդին՝ Եգիպտոսի մէջ։ Եւ մասնագէտներ կ’ըսեն որ այդ հատուածը գրուած է բնագիրը գրուելէն առաւելագոյնը մօտ 50 տարի ետք։ Ասիկա ցոյց կու տայ որ այդ խօսքերը գրուելէն կարճ ժամանակ ետք, հեռաւոր վայրերու մէջ ապրող քրիստոնեաներ արդէն ունէի՛ն ատոնց օրինակները։

Աստուծոյ Խօսքին տարածուիլն ալ օգնեց որ ատիկա պահպանուի Քրիստոսի օրերէն դարեր ետք։ Օրինակ, Ք.Ե. 303–ին, փետրուար 23–ի արշալոյսին, Հռոմի կայսր՝ Դիոկղետիանոս կը դիտէր ինչպէ՛ս իր զինուորները եկեղեցիի մը դռները կը կոտրէին եւ Սուրբ Գրութիւններուն օրինակները կ’այրէին։ Ան կարծեց որ կրնար քրիստոնէութիւնը մէջտեղէն վերցնել՝ Սուրբ Գրութիւնները այրելով կամ ոչնչացնելով։ Յաջորդ օրը, ամբողջ հռոմէական կայսրութեան մէջ, ան օրէնք հանեց որ Աստուածաշունչի բոլոր օրինակները մարդոց առջեւ այրուին։ Բայց օրինակներ պահպանուեցան եւ ատոնցմէ նոր օրինակներ պատրաստուեցան։ Իրականութեան մէջ, յունարէն Աստուածաշունչի երկու օրինակներէ շատ հատուածներ, որոնք հաւանաբար գրուեցան Դիոկղետիանոսի հալածանքէն քիչ ետք, մինչեւ օրս պահպանուած են։ Անոնցմէ մէկը Հռոմի մէջ է, իսկ միւսը՝ Բրիտանական գրադարանին մէջ, Լոնտոն (Անգլիա)։

Ճիշդ է որ Աստուածաշունչի բնագիր մագաղաթները մեր ձեռքերուն մէջ չեն այսօր, բայց ամբողջ Աստուածաշունչին կամ ալ ատոր հատուածներուն հազարաւոր ձեռագիր օրինակները կա՛ն։ Եւ ատոնցմէ ոմանք շատ հին են։ Արդեօք Աստուածաշունչը ընդօրինակուած ժամանակ բնագիրին բովանդակութիւնը փոխուեցա՞ւ։ Ուսումնական Ու. Հ. Կրին Եբրայերէն Գրութիւններուն մասին կ’ըսէ. «Կարելի է ըսել որ չկայ հին աշխատանք մը որ ա՛յսքան ճշգրիտ կերպով մեզի հասած է»։ Իսկ Քրիստոնէական Յունարէն Գրութիւններուն նկատմամբ, Աստուածաշունչի մագաղաթներու ծանօթ մասնագէտ՝ Ֆրետերիք Քէնյըն՝ գրեց. «Աստուածաշունչի ամէնէն հին օրինակները, որոնք այսօր մեր ձեռքերուն մէջն են, ընդօրինակուեցան բնագիրը գրուելէն միայն քանի մը տարի ետք։ Անոր համար կրնանք վստահ ըլլալ որ Աստուածաշունչը, որ այսօր մեր ձեռքերուն մէջ ունինք, ճշգրիտ է։ Բայց այս խօսքը չենք կրնար ըսել որեւէ ուրիշ հին գիրքի համար»։

Աստուածաշունչի թարգմանութիւն

Աստուածաշունչը ուրիշ պատճառով ալ շա՛տ աւելի մարդոց կողմէ կը կարդացուի քան ուրիշ որեւէ գիրք. ատիկա շա՛տ մը լեզուներով թարգմանուած է։ Ասիկա ցոյց կու տայ որ Աստուած կ’ուզէ՛ որ բոլոր ազգերէն եւ լեզուներէն մարդիկ զինք ճանչնան եւ պաշտեն «հոգիով ու ճշմարտութիւնով» (Յովհաննէս 4։23, 24. Միքիա 4։2)։

Եբրայերէն Գրութիւններու առաջին թարգմանութիւնը յունարէն «Եօթանասնից»ն է։ Ատիկա թարգմանուեցաւ Պաղեստինէն դուրս ապրող յունախօս հրեաներուն համար եւ ատոր թարգմանութիւնը ամբողջացաւ Յիսուս երկրի վրայ ապրելէն մօտ 200 տարի առաջ։ Միայն քանի մը հարիւր տարի ետք Աստուածաշունչը ամբողջացաւ եւ շատ մը լեզուներու թարգմանուեցաւ։ Բայց ետքը թագաւորներ եւ նոյնիսկ կրօնական առաջնորդներ ամէն ջանք թափեցին որ Աստուածաշունչը ժողովուրդին ձեռքը չանցնի, փոխանակ զանոնք քաջալերելու որ Աստուծոյ Խօսքը կարդան։ Անոնք չուզեցին որ Աստուածաշունչը թարգմանուի ժողովուրդներուն խօսած լեզուներով, որպէսզի մէ՛կը չկարենայ սորվիլ ճշմարտութիւնը Աստուծոյ մասին։

Բայց կային քաջ մարդիկ, որոնք չվախցան եկեղեցիէն եւ պետութենէն։ Անոնք իրենց կեանքը վտանգի տակ դրին, որ Աստուածաշունչը թարգմանեն ժողովուրդներուն խօսած լեզուով։ Օրինակ, 1530–ին անգլիացի Ուիլիամ Թինտէյլ, որ Օքսֆորտ ուսանած էր, Հնգամատեանը, այսինքն՝ Եբրայերէն Գրութիւններուն առաջին հինգ գիրքերը՝ հրատարակեց։ Եւ հակառակ անոր որ շատեր իր դէմը ելան, ան դարձաւ առաջին անձը որ Աստուածաշունչը եբրայերէնէն թարգմանեց անգլերէնի։ Թինտէյլ նաեւ առաջին անգլիացի թարգմանիչն էր որ գործածեց Աստուծոյ անունը՝ Եհովա։ Աստուածաշունչի սպանացի ուսումնական՝ Քասիոտորօ տը Ռենա, առաջինն էր որ կ’աշխատէր Աստուածաշունչը սպաներէնի թարգմանելու վրայ, հակառակ անոր որ շատ մեծ վտանգ կար որ կաթողիկէ եկեղեցին զինք սպաննէր։ Մինչ կ’աշխատէր իր թարգմանութիւնը ամբողջացնելու վրայ, ան ստիպուեցաւ փախչիլ Անգլիա, Գերմանիա, Ֆրանսա, Հոլանտա եւ Զուիցերիա *։

Այսօր Աստուածաշունչը կը շարունակուի թարգմանուիլ ուրիշ շա՛տ մը լեզուներով եւ միլիոնաւոր օրինակներ լոյս կը տեսնեն։ Անոր պահպանուիլը մինչեւ մեր օրերը եւ ամէնէն յայտնի գիրքը դառնալը, կը փաստեն Պետրոս առաքեալին խօսքին ճշմարիտ ըլլալը, որ ներշնչման տակ գրեց. «Խոտը կը չորնայ ու անոր ծաղիկը կը թափթփի. բայց Տէրոջը խօսքը յաւիտեան կը մնայ» (Ա. Պետրոս 1։24, 25)։

[Ստորանիշ]

[Շրջանակ/Նկարներ]

Ո՞Ր ԹԱՐԳՄԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ՊԷՏՔ Է ԿԱՐԴԱՄ

Շատ մը լեզուներ Աստուածաշունչի լեցուն թարգմանութիւններ ունին։ Կարգ մը թարգմանութիւններ դժուար բառեր կը գործածեն եւ հին բառամթերք ունին։ Ուրիշներ ալ աւելի կը կեդրոնանան նիւթը դիւրին եւ սահուն դարձնելու վրայ, քան՝ ճշգրտութեան վրայ։ Իսկ ուրիշ թարգմանութիւններ ալ բառացի են։

Եհովայի վկաներու հրատարակած Սուրբ Գրութիւններու նոր աշխարհի թարգմանութիւնը անգլերէնով՝ ուղղակի պատրաստուեցաւ բնագիր լեզուներէն, յանձնախումբի մը կողմէ, որուն անդամները չուզեցին իրենց անունները յայտարարել։ Եւ այս թարգմանութիւնը գործածուեցաւ որպէս հիմ՝ Աստուածաշունչը թարգմանելու ուրիշ 60 լեզուներով ալ։ Բայց այդ լեզուներու թարգմանիչները շատ բաղդատութիւններ ըրին բնագիր լեզուին հետ։ Նոր աշխարհի թարգմանութեան նպատակն է բնագիրը բառացիօրէն թարգմանել հոն՝ ուր այդպէս ընելը նիւթին իմաստը չի փոխեր։ Թարգմանիչները ջանքը կ’ընեն որ ատիկա այսօրուան ընթերցողին համար հասկնալի դարձնեն, ինչպէս որ բնագիրը հասկնալի էր Աստուածաշունչի օրերուն ապրող մարդոց։

Կարգ մը լեզուագէտներ ուսումնասիրած են արդի Աստուածաշունչի թարգմանութիւններ, մէջը ըլլալով Նոր աշխարհի թարգմանութիւնը, որ ստուգեն ատոնց ճշգրտութիւնը։ Անոնցմէ մէկն է Ճէյսըն Տէյվիտ Պէտուն՝ կրօնական ուսումնասիրութիւններու մէջ փրոֆէսոր մը՝ Միացեալ Նահանգներու Հիւսիսային Արիզոնայի համալսարանին մէջ։ 2003–ին, ան 200 էջի մէջ հրատարակեց իր պրպտումները, որոնք ըրած էր ինը «Աստուածաշունչի թարգմանութիւններու վրայ, որոնք ամէնէն շատ կը գործածուին անգլիախօս աշխարհին մէջ» *։ Ան պրպտած էր Աստուածաշունչէն հատուածներ, որոնց թարգմանութեան վերաբերեալ աստուածաշնչագէտները տարբեր կարծիքներ ունին եւ ճիշդ այդ հատուածներուն մէջ «թարգմանիչները շատ անգամ կը շեղին բնագիրէն»։ Ան ամէն մէկ հատուածին յունարէնը բաղդատեց անգլերէնի տարբեր թարգմանութիւններուն հետ, փորձելով նկատել այն տեղերը, ուր թարգմանիչները իմաստը ճիշդ կերպով չեն փոխանցած՝ իրենց հաւատալիքներուն պատճառով։ Փրոֆէսոր Պէտունը ի՞նչ եզրակացուց։

Պէտուն ըսաւ որ սովորական մարդիկ եւ Աստուածաշունչի շատ մը մասնագէտներ կը կարծեն որ Նոր աշխարհի թարգմանութիւնը միւս թարգմանութիւններէն տարբեր է, քանի որ թարգմանիչները որոշ հաւատալիքներ ունին։ Բայց ան աւելցուց. «Այդ տարբերութիւնները կան որոշ հատուածներու մէջ, քանի որ Նոր աշխարհի թարգմանութեան թարգմանիչները այդ տեղերը աւելի ճշգրիտ, բառացի եւ զգոյշ կերպով թարգմանած են»։ Հակառակ անոր որ Պէտուն Նոր աշխարհի թարգմանութեան գործածած կարգ մը արտայայտութիւններուն չի համաձայնիր, բայց ան ըսաւ որ այս թարգմանութիւնը «միւս թարգմանութիւններուն հետ համեմատած՝ ամէնէն ճշգրիտ թարգմանութիւնն է»։ Եւ ան Նոր աշխարհի թարգմանութիւնը կը կոչէ՝ «շատ լաւ թարգմանութիւն»։

Դոկտ. Պենճըմըն Քետար, Իսրայէլի մէջ եբրայերէն լեզուի մասնագէտ մը, նման կարծիք մը տուաւ Նոր աշխարհի թարգմանութեան մասին։ 1989–ին ան ըսաւ. «Այս թարգմանչական աշխատանքէն յստակ կը դառնայ, որ թարգմանիչները անկեղծ ջանք թափած են, որ բնագիրը հասկնալի դարձնեն՝ կարելի եղածին չափ ճշգրիտ կերպով... Նոր աշխարհի թարգմանութեան մէջ ես չգտայ համար մը, ուր թարգմանիչները գրած են բան մը, որ չկայ բնագրին մէջ»։

Դուն քեզի հարցուր. «Ինչո՞ւ Աստուածաշունչը կը կարդամ։ Կ’ուզեմ կարդալ Աստուածաշունչ մը, որ աւելի՞ հասկնալի է քան ճշգրիտ, թէ ոչ կ’ուզեմ կարդալ գաղափարներ եւ միտքեր՝ որոնք կարելի եղածին չափ ճշգրիտ կերպով թարգմանուած են բնագիրէն» (Բ. Պետրոս 1։20, 21)։ Այս հարցումներուն պատասխանելով, պիտի գիտնաս թէ ո՛ր Աստուածաշունչը պէտք է կարդաս։

[Ստորանիշ]

[Նկար]

«Սուրբ Գրութիւններու նոր աշխարհի թարգմանութիւնը» շատ մը լեզուներով կայ

[Նկար]

Մազօրէթական ձեռագիրներ

[Նկար]

Պատառիկ, որուն վրայ գրուած է Ղուկաս 12։7–ը «... Մի՛ վախնաք, վասն զի դուք շատ ճնճղուկներէ աւելի աղէկ էք»

[Նկարներուն աղբիւրները]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin