A chhûng thu-ah lût rawh

Kan Tûn Lai Hun Thlenga Bible Dam Khaw Chhuah Dân

Kan Tûn Lai Hun Thlenga Bible Dam Khaw Chhuah Dân

Kan Tûn Lai Hun Thlenga Bible Dam Khaw Chhuah Dân

Bible hi kan tûn lai hun thlenga chhiatna awm lova a dam chhuak thei hi thil mak tak a ni. Kum 1,900 chuang kal taa ziah zawh a ni a. Chu chu chhe awlsam tak—phairuang leh savun aṭanga siam lehkha puanah chhinchhiah a ni a, a tîr chuan tûn laia mi tlêm tê chauh hman ṭawnga ziah a ni. Chu bâkah, Bible chu rorêltute aṭanga sakhaw hruaitute thlengin, mi thiltithei tak takte chuan nuai bo tumin nasa takin an bei bawk.CT100

KUM rei tak chhûng aṭanga dam khaw chhuak, chu lehkhabu mak tak chu engtin nge mite hriat lâr ber a rawn nih? A chhan pahnih i lo ngaihtuah ang u.

Nasa Taka Ziah Chhâwn A Nihna Chuan A Vênghim

Bible thute vênghim hmasatute chu Israel mite an ni a, a tîra lehkha zialte chu ṭha taka kawlin, copy tam tak an ziak chhâwng a. Entîr nân, Israel lalte chu ‘puithiam Levi-hote kawl ṭhin dân ziak chhâwng’ tûra hrilh an ni.—Deuteronomy 17:18.

Israel mi tam tak chuan Pathian Lehkha Thu chu Pathian Thu a ni tih an hriat avângin chhiar nuam an ti hle a. Chuvângin, chu lehkhabu chu, ṭha taka zirtîrna dawng lehkhaziaktute hmanga uluk taka ziah chhâwn a ni. Pathian ṭih mi lehkhaziaktu pakhat Ezra chu “LALPA, Israel-te Pathian pêk Mosia dân [ziak chhâwngtu] thiam tak” nia sawi a ni a. (Ezra 7:6) C.E. kum zabi parukna leh sâwmna inkâra Hebrai Pathian Lehkha Thu, a nih loh leh Thuthlung Hlui ziak chhâwngtu Masoretes-ho chuan tih sual a awm loh nân thu mal awm zât leh hawrawp awm zât chu an chhiar chhuak vek a. Chutianga uluk taka ziah chhâwnna chuan Bible chu hmêlmate’n nuai bo tuma theih tâwp an chhuah chung pawhin, a chhûng thute chu dik taka dam khawchhuak tûrin a ṭanpui a ni.

Entîr nân, B.C.E. 168 khân, Suria lal Antiochus IV-na chuan Palestina ram pum puia hmuh theih Hebrai Pathian Lehkha Thu ziah chhâwn zawng zawng chu nuai bo a tum a. Judate chanchin ziahna pakhat chuan: “Dân lehkhabu an hmuh zawng zawngte chu an pawt thlêrin, an hâl ral a ni,” tiin a târ lang. The Jewish Encyclopedia chuan: “Hebrai Pathian Lehkha Thu hâl ral tûra thupêk dawng sipai officer-te chuan râwng takin thil an ti a. . . . Lehkhabu thianghlim neitute chu tihhlum an ni,” tiin a sawi. Mahse, chu Pathian Lehkha Thu ziah chhâwnte chu Palestina rama awm Juda mite leh ram danga awmte kutah humhim a ni.

Kristian Grik Pathian Lehkha Thu, a nih loh leh “Thuthlung Thar” ziaktute chuan an thu ziakte an ziah zawh hnu lawkah, thlarauva thâwk khuma lehkhathawn te, hrilh lâwkna te, leh hmân lai chanchin ziakte chu copy tam takin an tichhuak a. Entîr nân, Johana chuan a Chanchin Ṭha Ziakte chu Ephesi khuaah emaw, chumi khaw bulah emaw a ziak a. Mahse, mi thiamte chuan Johana ziak, chu Chanchin Ṭha them pakhat chu a ziah hnu kum 50 vêlah Aigupta ram aṭanga mêl za vêla hlaah an hmuh thu an sawi. Chutianga hmuh chhuahna chuan ram hla taka awm Kristiante’n chutih hun laia thlarauva thâwk khuma ziah Bible copy-te an nei tih a târ lang a ni.

Chu bâkah, nasa taka Pathian Thu, Bible sem chhuahna chu Krista hun hnu lama kum zabi tam tak chhûnga dam khawchhuak tûra ṭanpuitu a ni bawk. Entîr nân, C.E. 303, February 23 zînga sipaite’n church kawngkâte tichhia a, Bible copy-te an hâl lai chu Rom Lal Diocletian-a’n a lo thlîr reng nia sawi a ni a. Diocletian-a chuan chu lehkha thu thianglimte tihchiatna hmangin Kristianna chu nuai bo theih a inring a. A tûkah chuan Rom Lalram chhûnga Bible copy awm zawng zawng chu vântlâng mipui hmaa hâl ral tûrin thu a pe a ni. Mahse, Bible copy ṭhenkhat chu a dam khawchhuakin, tam leh zuala tihchhuah a ni a. Dik tak chuan, Diocletian-a nghaisak hnu rei vak lova ziah chhâwn nia lang Grik Bible ziah chhâwn pahnih ṭhen hrang tam tak chu tûn kan hunah pawh a la awm a ni. Pakhat chu Rom-ah a awm a; a dang pakhat chu England ram, London khawpuia British Library-ah dah a ni.

A tîra kutziak Bible chu hmu thei tawh lo mah ila, kuta ziah chhâwn a bu pumin emaw, a ṭhen lai emaw chu kan tûn lai hunah a sâng têla hmuh theih a ni. Kutziak ṭhenkhat chu a hlui tawh hle a. Chûngte chu ziah chhâwn a nih avângin a tîra thuziakin a tum chu a danglam em? Hebrai Pathian Lehkha Thu chungchângah Bible lama mi thiam W. H. Green-a chuan: “Hmân lai kut chhuak a enga mah hi hetiang khawpa dika ziah chhâwn a awm lo tih ka sawi thei var var,” tiin a sawi. Kristian Grik Pathian Lehkha Thu chungchângah kutziak Bible bih chianna lama mi thiam hriat hlawh tak Sir Frederic Kenyon-a chuan: “A tîra ziah hun laia thu leh a hlui ber hmuh theih inkâra danglamna chu ngaihthah theih khawpin a tlêm tham hle a, hei hian Pathian Lehkha Thute ziah chhâwn a nih avânga a tîra ziakte nêna inthlau lutuk anga ngaihna chu a paih bo a ni. Thuthlung Thar lehkhabu dikna leh a tlângpui thua a rin tlâkna chu nemngheh anga ngaih theih a ni ta,” tiin a ziak a. Ani chuan: “Bible thuziakte chu inthlâk danglamna a awm tak tak lo tih chiang takin kan sawi thei a. . . . Hmân lai lehkhabu dangte chu chutianga sawi theih pakhat mah a awm lo,” tiin a sawi.

Bible Lehlinna

Bible chu mite hriat lâr ber lehkhabu ni tûra ṭanpuitu pahnihna chu ṭawng chi hrang tam taka hmuh theih a ni hi a ni a. Chu chu hnam tina mite leh ṭawng tina mite’n ‘thlarau leh thutaka’ Pathian chibai an bûk theihna tûra Pathian thiltum nên a inmil a ni.—Johana 4:23, 24; Mika 4:2.

Hebrai Lehkha Thu lehlin hmasak ber nia hriat chu Grik ṭawnga lehlin Septuagint Bible hi a ni a. Chu chu Palenstina ram pâwn lama awm Grik ṭawng hmang Juda mite tâna buaisaih a ni a, Isua leia rawng a bâwl hma kum zabi hnihna vêlah zawh fel a ni. Zawh fel a nih hnu kum zabi tlêm chhûng chuan Kristian Grik Bible pawh telin Bible bu pum chu ṭawng chi hrang hranga lehlin a ni a. Mahse, a hnuah chuan mi nâwlpuiin Bible an neih theih nâna an theihna zawng zawnga hma latu tûr lalte leh puithiamte meuh pawhin Bible chu an dodâl ta a ni. Anni chuan Bible chu mi nâwlpui ṭawng hmana lehlin chu khapin, an berâmte chu thlarau lam thima dah an tum a ni.

Church leh ram rorêltute thu âwih lovin mi huaisen takte chuan an nun thâpin Bible chu mi tam tak hriat ṭawngin an letling a. Entîr nân, kum 1530-ah khân, Oxford school-a zir chhuak William Tyndale-a chuan Hebrai Pathian Lehkhabu hmasa lam bu nga, Pentateuch tia koh chu a tichhuak a. Ani chu dodâlna nasa tak kâra Hebrai Bible, Sâpṭawnga letlingtu hmasa ber a ni. Tyndale-a chu Sâpṭawnga Bible lehlingtute zînga Pathian Jehova hming hmang hmasa bertu a ni bawk. Spain mi, Bible lama mi thiam Casiodoro de Reina-a chu Spain ṭawnga Bible lehlin hmasa berte zînga pakhat a lehlin lai hian Catholic dodâltute hnên aṭangin thihna khawpa hlauhawm a tâwk fo va. A lehlin zawh fel theih nân England-ah te, German-ah te, France-ah te, Holland-ah te, leh Switzerland-ahte a zin kual a ni. *

Tûn laiah Bible chu ṭawng chi hrang hranga lehlin belh zêl a ni a, copy maktaduai tam taka tihchhuah a ni. Mite hriat lâr tak lehkhabu nia a dam khawchhuahna chu thlarau thâwk khumin tirhkoh Petera’n: “Hlobet chu a vuai a, a pâr chu a tla a, Lalpa thu erawh chu chatuanin a awm reng a ni,” tia a ziah hian a dikzia a târ lang a ni.—1 Petera 1:24, 25.

[Footnote]

^ par. 14 Reina-a Bible lehlin chu kum 1569-ah tihchhuah a ni a, kum 1602-ah Cipriano de Valera-a’n a tichhuak nawn leh a ni.

[Phêk 14-naa thu lâk chhuate]

ENG BIBLE LEHLIN HI NGE KA CHHIAR ANG?

Bible hi ṭawng chi hrang tam taka lehlin a ni a. Lehlin ṭhenkhatah chuan ṭawngkam hriatthiam harsa leh un tak takte hman a ni. A dangte chu dik taka lehlin ai mahin, chhiar a nawma a awlsam zâwk nân, hla thu ang deuhva lehlin a ni a. A dang lehte erawh chu a ngial a ngana lehlin a ni thung.

Jehova Thuhretute’n Sâpṭawnga an tihchhuah New World Translation of the Holy Scriptures hi hming târ lan loh committee-te’n a tîra hman ṭawng aṭanga an lehlin a ni a. He Bible hi ṭawng dang 60 vêl chuan an ṭawng lehlinnaa an hman ber a ni. Mahse, chûng ṭawng letlingtute chuan a tîra ziak thute nên ngun taka khaikhinna an nei a. New World Translation-in a tum ber chu Bible chângin a sawi tum awlsam taka hriatthiam theih a nih chhûng chu, a tîra hman ṭawngkamte hman nawn leh hi a ni. Chu bâkah, he lehlinnain a tum chu Bible ziah a nih hun laia a chhiartute’n an hriatthiam nghâl angin, tûn laia chhiartute pawhin an chhiar ruala an hriatthiam nghâl hi a ni.

Ṭawng chi hrang hrang thiam mi ṭhenkhat chuan New World Translation pawh tiamin, tûn laia Bible lehlin hrang hrangte hi dik taka lehlin leh tihdanglam a nih dân chungchângah bih chianna an nei a. Chûng mi thiamte zînga pakhat chu United States, Northern Arizona University-a sakhaw lam chungchâng zirtîrtu professor Jason David BeDuhn-a hi a ni. Kum 2003 khan, “Sâpṭawng hmangtute’n Bible an hman nasat ber” * zînga pakua a zir chianna chungchâng a ziakna phêk 200-a chhah lehkhabu chu a tichhuak a. “Ṭan lam neihnain ṭawng lehlinnaah a tihbuai” êm avângin chu lehkhabu-ah chuan inhnialna chawk chhuak thei Bible châng eng emaw zât a zir chiang a. Ani chuan Sâpṭawnga lehlin phêk tinte chu Grik Bible nên a khaikhin zêl a, a tîra ziakin a sawi tum tidanglam thei ṭawngkamte hman a nih leh nih loh a enfiah a ni. Eng nge a hmuh chhuah?

BeDuhn-a chuan mi nâwlpuite leh Bible lama mi thiamte’n New World Translation (NW) Bible-a danglamnate chu a letlingtute sakhaw vawn vâng nia an ngaih thu a sawi a. Mahse, ani chuan: “Chûng danglamna zînga a tam zâwkte chu a dik zâwkin, ṭawngkam pângngaia lehlinte an ni,” tiin a sawi. BeDuhn-a chuan New World Translation Bible-a châng ṭhenkhat lehlin a nih dân chu pawm chiah lo mah se, he Bible hi “lehlin dangte nêna khaikhinin a dik ber a ni,” tiin a sawi a. “Chhinchhiah tlâk khawpa ṭha a ni,” tiin a sawi hial a ni.

Israel rama awm Hebrai lehkha lama mi thiam Dr. Benjamin Kedar-a pawhin New World Translation chungchângah chutiang bawk fakna thu chu a sawi a. Kum 1989 khân ani chuan: “He Bible hian a chhûng thute a dik thei ang bera hriatthiam a nih theih nâna a phêna thawhrimnate chu chiang takin a târ lang a. . . . New World Translation-ah hian Bible chângin a sawi tum ni lo thil dang nêna ngaih pawlh theih tûr ṭawngkam pakhat mah ka hmu lo,” tiin a sawi a ni.

Heti hian inzâwt ang che: ‘Bible ka chhiar chhan ber chu eng nge ni? Dik taka lehlin aiin chhiar nuam tûr zâwnga lehlinte chu chhiar ka duh zâwk em? Nge ni a, a tîra ziak thute nêna inang thei tûr bera lehlin chu chhiar ka duh zâwk?’ tiin. (2 Petera 1:20, 21) I chhiar chhan ber chu i Bible thlanin a târ lang tûr a ni.

[Footnote]

^ par. 22 A Bible zir chiante chu New World Translation pawh telin, The Amplified New Testament te, The Living Bible te, The New American Bible With Revised New Testament te, New American Standard Bible te, The Holy BibleNew International Version te, The New Revised Standard Version te, The Bible in Today’s English Version te, leh King James Version-te hi a ni.

[Thu lâk chhuate]

“New World Translation of the Holy Scriptures” hi ṭawng tam taka hmuh theih a ni

[Phêk 12, 13-naa thu lâk chhuate]

Masoretic kutziak

[Phêk 13-naa thu lâk chhuate]

“. . . Hlau suh u; chawngzawng tam tak aiin in hlu zâwk a ni,” tia Luka 12:7-a ziak them pakhat

[Phêk 13-naa thu lâk chhuate]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin