Skip to content

Oinsá mak Bíblia toʼo mai ita

Oinsá mak Bíblia toʼo mai ita

Oinsá mak Bíblia toʼo mai ita

Faktu kona-ba Bíblia nafatin iha toʼo ita-nia tempu mak hanesan milagre ida. Tanbasá? Bíblia hakerek kompletu iha tinan 1.900 liubá. No neʼe hakerek iha materiál sira neʼebé fasil atu sai aat lalais, hanesan surat-tahan neʼebé halo husi duʼut-papiru no mós husi animál nia kulit. Eskritura orijinál mós hakerek iha língua sira neʼebé ema balu deʼit mak sei uza ohin loron. No liután neʼe, ukun-naʼin sira, liurai toʼo ulun-naʼin relijiaun sira hakaʼas an makaʼas atu halakon tiha Bíblia.

OINSÁ mak Bíblia nuʼudar livru neʼebé folin-boot bele iha toʼo ita-nia tempu ohin loron no ema hotu bele hatene kona-ba livru neʼe? Mai ita haree kona-ba razaun rua.

Halo kópia barak

Nasaun Izraél iha tempu uluk proteje Bíblia nia testu sira ho kuidadu hodi rai surat-tahan lulun sira neʼebé orijinál no halo kópia barak. Porezemplu, Izraél nia liurai sira, “tenke hakerek fali liafuan hotu husi Ukun-Fuan neʼe iha livru ida, katak husi livru Ukun-Fuan nian neʼebé amlulik Levi sira rai hela”.​—Deuteronómio 17:18.

Ema Izraél barak gosta lee Eskritura sira, sira rekoñese katak neʼe mak Maromak nia Liafuan. Tan neʼe, kuandu eskriba sira halo kópia, sira hakerek ho didiʼak. Eskriba ida naran Ezras neʼebé hamtaʼuk Maromak, nia mós “eskriba ida neʼebé matenek atu hakerek fali Moisés nia Ukun-Fuan neʼebé Jeová, Izraél nia Maromak, fó sai ona.” (Ezras 7:6, nota-rodapé) Grupu Massoreta mak halo kópia ba eskritura sira iha lian Ebraiku, ka “Testamentu Tuan” entre tinan 500 no 999 Era Comum. Sira mós sura letra ida-idak husi testu atu la halo sala. Hodi halo kópia barak ho kuidadu, neʼe ajuda atu nafatin iha testu neʼebé loloos no Bíblia kompletu toʼo ohin loron, maski inimigu sira koko atu halakon.

Porezemplu iha tinan 168 Antes Era Comum, ukun-naʼin husi rai-Síria naran Antíoco IV koko atu halakon hotu kópia sira husi Eskritura Lian Ebraiku neʼebé bele hetan iha Palestina. Tuir ema Judeu nia istória: “Surat-tahan lulun kona-ba Moisés nia ukun-fuan neʼebé sira hetan sira lees no sunu kedas.” Livru Jewish Encyclopedia hatete: “Soldadu sira neʼebé hetan podér atu halaʼo knaar neʼe mak siʼak tebes . . . Ema neʼebé iha livru sagradu . . . sei hetan kedas kastigu-mate.” Maibé, kopia barak husi Maromak nia Liafuan mak hetan protesaun no ema Judeu sira neʼebé hela iha Palestina no mós sira neʼebé hela iha rai seluk nafatin rai hela kópia balu.

Lakleur depois remata hakerek Eskritura Lian Gregu, ka “Testamentu Foun”, kópia husi karta, profesia, no istória sira-neʼe habelar lalais ba fatin oioin. Porezemplu, João hakerek ninia evanjellu iha ka besik sidade Éfeso. Maibé, parte ida husi ninia evanjellu neʼe, ema hetan iha rai-Ejitu neʼebé dook kilómetru atus ba atus! No matenek-naʼin sira dehan katak parte husi evanjellu neʼe mak maizumenus husi tinan 50 depois João hakerek ninia evanjellu. Ida-neʼe hatudu katak ema Kristaun iha rai sira neʼebé dook, iha ona kópia husi eskritura sira neʼebé foin hakerek hotu.

Tanba kópia sira husi Maromak nia Liafuan habelar ba fatin oioin, neʼe mós ajuda atu Bíblia iha nafatin toʼo tinan atus ba atus depois Jesus nia tempu. Porezemplu, iha loron 23 Fevereiru iha tinan 303 Era Comum, liurai Roma Diocleciano nia tropa sira harahun igreja nia odamatan sira no sunu kópia sira husi Eskritura Sagrada. Diocleciano hanoin katak nia bele halakon relijiaun Kristaun hodi halakon hotu sira-nia eskritura sagrada. Loron tuirmai, nia fó sai desizaun katak rai hotu neʼebé governu Roma mak ukun, tenke sunu hotu Bíblia iha fatin públiku. Maski nuneʼe, sira la konsege halakon Bíblia hotu no ema kontinua halo kópia tan. Tuir loloos, ohin loron sei iha parte boot rua husi kópia Bíblia lian Gregu nian, neʼebé karik halo lakleur depois ataka husi Diocleciano. Kópia ida rai iha Roma no ida seluk iha Biblioteka Bretaña, iha Londres, Inglaterra.

Maski seidauk hetan manuskritu orijinál husi Bíblia, kópia rihun ba rihun neʼebé hakerek ho liman husi parte hotu ka balu husi Bíblia sei iha toʼo ita-nia tempu. Balu tuan tebes ona. Mensajen sira husi testu orijinál troka bainhira ema halo kópia fali ka lae? Profesór W. H. Green hatete kona-ba Eskritura Lian Ebraiku: “La iha livru antigu seluk neʼebé ema kopia tutan ho loloos hanesan Bíblia.” Kona-ba Eskritura Lian Gregu, matenek-naʼin kona-ba manuskritu Bíblia, Frederic Kenyon, hakerek: “Tempu husi kópia testu neʼebé tuan liu tuir loloos la dook malu husi tempu neʼebé testu orijinál hotu tau hamutuk hodi sai nuʼudar Bíblia kompletu. Faktu neʼe hametin ita-nia fiar katak Bíblia neʼebé ita iha agora mak hanesan deʼit ho Eskritura orijinál sira.” Nia mós dehan: “Ita bele fiar katak só Bíblia deʼit mak livru antigu neʼebé kopia ho loloos tuir testu orijinál.”

Tradús Bíblia ba língua barak

Razaun importante ida tan neʼebé ema barak hatene kona-ba Bíblia mak tanba tradús ona ba língua barak. Neʼe hanesan ho Maromak nia hakarak atu ema husi nasaun no língua hotu hatene no adora nia “tuir espíritu no lia-loos”.​—João 4:23, 24; Miqueias 4:2.

Tradusaun Eskritura Lian Ebraiku primeiru neʼebé ema hatene mak Septuajinta versaun lian Gregu nian. Tradusaun neʼe halo ba ema Judeu sira neʼebé koʼalia lian Gregu, neʼebé la hela iha Palestina no neʼe halo kompletu maizumenus tinan 200 antes Jesus halaʼo ninia serbisu haklaken iha rai. Depois Bíblia hakerek kompletu tiha, tinan atus ba atus liutiha, ema komesa tradús Bíblia tomak, inklui Eskritura Lian Gregu, ba língua barak. Maibé ikusmai, liurai no amlulik sira neʼebé loloos tenke proteje didiʼak Bíblia atu nuneʼe povu sira bele lee, la proteje ida-neʼe. Amlulik sira koko atu halo povu sira nafatin iha nakukun laran iha dalan espirituál hodi bandu ema atu la tradús Maromak nia Liafuan ba língua neʼebé baibain ema koʼalia.

Ema balu neʼebé brani kontra Igreja no Governu, tau sira-nia moris iha perigu laran hodi tradús Bíblia ba língua neʼebé baibain ema koʼalia. Porezemplu, iha tinan 1530, William Tyndale husi Inglaterra, neʼebé remata eskola iha Oxford, tradús Pentateuku, neʼe mak livru lima primeiru iha Eskritura Lian Ebraiku. Nia mak sai ema primeiru neʼebé tradús Bíblia husi lian Ebraiku ba lian Inglés, maski ema barak kontra hasoru. Tyndale mós tradutór Inglés primeiru neʼebé uza naran Jeová. Ema Katólika sira ameasa beibeik atu oho matenek-naʼin kona-ba Bíblia husi España, naran Casiodoro de Reina bainhira nia tradús daudaun Bíblia ba lian Españól. Nia bá Inglaterra, Alemaña, Fransa, Olanda, no Suisa atu tradús kompletu ninia tradusaun. *

Ohin loron Bíblia kontinua tradús ba língua barak liután, no fahe ona kópia millaun ba millaun. Bíblia nafatin iha toʼo agora no sai livru neʼebé ema barak hatene, neʼe hatudu sai lia-loos neʼebé apóstolu Pedro hakerek katak “duʼut sai namlaek, no ai-funan mós monu, maibé Jeová nia liafuan sei hela ba nafatin”.—1 Pedro 1:24, 25.

[Nota–rodapé]

^ par. 14 Reina nia tradusaun publika iha tinan 1569 no halo revizaun fali husi Cipriano de Valera iha tinan 1602.

[Dezeñu]

Manuskritu masorétiku

[Dezeñu]

Surat-tahan pedasuk neʼebé hakerek Lucas 12:7, “ . . . keta taʼuk, imi folin-boot liu fali manu-liin barak”

[Dezeñu Credit Lines]

Foreground page: National Library of Russia, St. Petersburg; second and third: Bibelmuseum, Münster; background: © The Trustees of the Chester Beatty Library, Dublin