Jani ndi Maŵanaŵanu Ngakwenere pa Nkhani Yakumwa Moŵa

TONY yo tamuzumbuwapu mu nkhani yakwamba, watingi wajengi umoyu wamampha ukongwa asani wangumalana ndi suzgu lakumwa ukongwa moŵa. Kweni chifukwa chakuti wamwanga ukongwa moŵa ndipu waziŵikanga cha kuti waloŵe, iyu wawonanga nge kuti vosi veumampha. Ntchifukwa wuli tikamba kuti iyu waviwonanga mwakwenere cha vinthu?

Chifukwa chakuti wamwanga ukongwa moŵa, Tony watondekanga kuwona umampha vinthu. Kwali mweneku waziŵanga pamwenga cha, wongu waki wanangikanga kamanakamana asani wamwa ukongwa moŵa. Ndipuso wongu waki watondekanga kugwira ntchitu umampha kuti umuziŵisi kuti waloŵe.

Chinthu chinyaki cho chingumutondekesa Tony kuziŵa kuti we ndi suzgu, chenga chakuti wakhumbanga cha kuleka kumwa moŵa. Allen yo tamuzumbuwapu so mu nkhani yakwamba, nayu pakwamba wakananga kuti we ndi suzgu pa nkhani ya moŵa. Iyu wangukamba kuti: “Ndakhumbanga cha kuti ŵanthu aziŵi kuti ndamwa ukongwa ndipu ndajiŵikiyanga kuvuli. Ndachitanga vosi ivi chifukwa chakuti ndakhumbanga cha kuleka kumwa moŵa.” Tony ndipuso Allen ajipusikanga kuti vinthu veumampha waka chinanga kuti ŵanthu aŵakambiyanga kuti moŵa wayamba kuŵalamuliya. Ŵanthu yaŵa akhumbikanga kuchitapu kanthu kuti moŵa uleki kuŵalamuliya. Kumbi penapa akhumbikanga kuchitanji?

Chitanipu Kanthu!

Ŵanthu anandi wo akuleka kuloŵe, anguchitapu kanthu mwakukoliyana ndi mazu ngaku Yesu ngakuti: “Sonu asani jisu laku lakumaryi litikuguŵiska, ulikolowo ndi kulitaya kutali. Chifukwa nkhanthu kutaya chiŵalu chimoza cha liŵavu, kuluska kuti liŵavu laku losi liponyeki mu Gehena.”—Mateyu 5:29.

Yapa Yesu wang’anamuwanga kuti tikhumbika kujicheka cha. Mumalu mwaki, iyu wakambanga waka mwantharika kuti tikhumbika kuja akunozgeka kukolowo pamwenga kucheketa chechosi pa umoyu cho chingachitiska kuti Chiuta watitinkhi. Mbuneneska, kuti kuchita venivi nyengu zinyaki kungaŵa kwakusuzga ukongwa. Kweni kungativikiliya ku vinthu vo vingachitiska kuti tiloŵiyengi moŵa. Mwaviyo, asani ŵanthu anyaki akukambiyanipu kuti mutumwa ukongwa moŵa, chitanipu kanthu mwaliŵi. * Asani viwoneke limu kuti mungafiska cha kuwezaku kamwiru, mbwenu jani akunozgeka ‘kuwukolowo’ pamwenga kuti kuwuleke limu. Chinanga kuti kuchita venivi kungaŵa kwakuŵaŵa, kweni mbumampha kuti muleki kunanga umoyu winu.

Chinanga kuti ndimwi muloŵevu cha, kweni kumbi nyengu zinyaki mutumwa ukongwa moŵa? Asani ndi viyo kumbi mungachita wuli kuti mumwengi mwakwenere?

Vo Vingakuwovyani

1. Mupempherengi kaŵikaŵi ndipuso mwakutuliya pasi pa mtima. Ŵanthu wosi wo akhumba kukondwesa Yehova Chiuta, Bayibolu litiŵakambiya kuti: “Pa chinthu chechosi, mwa pempheru ndi kuŵeyere limoza ndi kuwonga, vo mupempha viziŵiki kwaku Chiuta; ndipu chimangu chaku Chiuta cho chiluska kuziŵa vinthu kosi, chivikiliyengi mitima yinu ndi maŵanaŵanu nginu kuporote mwaku Khristu Yesu.” (Afilipi 4:6, 7) Kumbi yimwi mungakambanji mupempheru kuti musaniyi chimangu chenichi?

Muzomerezengi kuti mwe ndi suzgu pa nkhani ya moŵa. Asani mutimukambiya Chiuta vo mupenja kuchita kuti mumalisi suzgu lenili, iyu wangatumbika vo mukhumba kuchita. Bayibolu likamba kuti: “Munthu yo wabisa maubudi ngaki, vinthu vimuyendiyengi umampha cha, kweni yo watingasumuwa ndi kungaleka walongorekengi lisungu.” (Nthanthi 28:13) Yesu wangukamba so kuti tingapemphera kuti: “Mungatitoliyanga ku mayeseru cha, kweni titaskeni ku muheni yo.” (Mateyu 6:13) Kweni kumbi mungachita wuli kuti muchitengi vinthu mwakukoliyana ndi mapempheru nginu? Nanga mungamukika wuli mapempheru nginu?

2. Muthembengi Mazu ngaku Chiuta. “Mazu ngaku Chiuta ngamoyu ndipuso nganthazi . . . ndipuso ngaziŵa maŵanaŵanu ndi makhumbiru nga mtima.” (Aheberi 4:12) Kuŵerenga ndipuso kulunguruka Malemba zuŵa lelosi, kwawovya ŵanthu anandi wo ŵenga aloŵevu kuti asinthi. Munthu munyaki yo wawopanga Chiuta yo wakulembaku buku la Masalimo, wakulemba kuti: “Ngwakukondwa munthu yo waleka kwenda mwakukoliyana ndi ulongozgi wa ŵanthu aheni. . . . Kweni wakondwa ndi dangu laku Yehova, ndipu waŵerenga ndi kulunguruka dangu Laki msana ndi usiku. . . . Ndipu vosi vo wachita vimuyendiyengi umampha.”—Salimo 1:1-3.

Chifukwa chakusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova, Allen wangumalana ndi suzgu lakumwa ukongwa moŵa. Iyu wangukamba kuti: “Mphanyi ndikufwa kukaŵengevi kusambira Bayibolu ndipuso fundu za mu Bayibolu zo zandiwovya kuti ndileki kumwa moŵa.”

3. Mujikongi. Bayibolu likamba kuti ŵanthu anyaki mumpingu wachikhristu wo pakwamba ŵenga aloŵevu, angutoweseka ndi “mzimu waku Chiuta widu.” (1 Akorinto 6:9-11) Munthowa wuli? Yiwu anguwovyeka kuleka kumwa moŵa mwauloŵevu ndipuso kuchita maphwandu ngaviwawa. Yiwu angufiska kuchita venivi chifukwa ŵenga ndi jalidu lakujiko lo munthu watuŵa nalu mwakuwovyeka ndi mzimu wakupaturika waku Chiuta. Bayibolu likamba kuti: “Kweniso mungaloŵiyanga cha ndi vinyu, mweniyo walongozge ku nkharu ziheni. Kweni lutirizgani kuzazika ndi mzimu.” (Aefeso 5:18; Agalatiya 5:21-23)Yesu Khristu wakutilayizga kuti, ‘Awusemwi akuchanya angatondeka cha kupereka mzimu wakupaturika ku ŵanthu wo atiŵapempha.’ Mwaviyo, “lutirizgani kupempha ndipu mupaskikengi.”—Luka 11:9, 13.

Ŵanthu wo akhumba kusopa Yehova mwakuzomerezeka angaja ndi jalidu lakujiko asani aŵerenga ndi kusambira Bayibolu kweniso asani apemphera kaŵikaŵi mwakutuliya pasi pa mtima. Mumalu mwakugongowa, mukumbukengi layizgu ili lo lisanirika mu Mazu ngaku Chiuta: “Yo wamija mwakukoliyana ndi mzimu, wazamuvuna umoyu wambula kumala kutuliya mu mzimu. Tingavukanga cha kuchita vamampha, pakuti pa nyengu yaki tazamuvuna asani taleka kuvuka.”—Agalatiya 6:8, 9.

4. Musankhengi mabwezi ngamampha. Bayibolu likamba kuti: “Munthu yo watenda ndi ŵanthu azeru wajengi wazeru, kweni yo wachitiya limoza vinthu ndi ŵanthu akupusa wapwetekekengi.” (Nthanthi 13:20) Akambiyeni anyinu kuti mukhumba kuleka kumwa ukongwa moŵa. Kweni Mazu ngaku Chiuta ngakutitcheŵeske limu kuti asani mwaleka ‘kumwa mwakujumpha mwesu, kuchita maphwandu nga viwawa ndipuso kumwa mwamaphara,’ ŵanthu wo mwachitanga nawu venivi “azizwa . . . [ndipuso] venivi vichitiska kuti akunyozeningi.” (1 Peturo 4:3, 4) Mwaviyo, lekani kucheza ndi ŵanthu wo akhumba cha kuti muleki kumwa ukongwa moŵa.

5. Mujiŵikiyengi mphaka. Bayibolu likamba kuti: “Lekani kuwumbika ndi vakuchitika va mu nyengu yinu, kweni sambukani mwakusintha maŵanaŵanu nginu, kuti muziŵi khumbu laku Chiuta lamampha, lakuzomerezeka kweniso lakufikapu.” (Aroma 12:2) Asani muzomerezengi kuti fundu za mu Mazu ngaku Chiuta zikuwovyeni kujiŵikiya mphaka mumalu mwakuwovyeka ndi anyinu ndipuso “vakuchitika va mu nyengu yinu,” mujengi akuzomerezeka ndi Chiuta ndipu mukondwengi ndi umoyu. Kweni kumbi mungachita wuli kuti muziŵi mphaka yinu?

Asani moŵa wo mwama utikuchitiskani kutondeka kusankha vinthu umampha pamwenga kuŵanaŵana umampha, ndikuti mwamwa unandi. Mwaviyo, asani mwasankha kumwa, mukhumbika kujiŵikiya mphaka mumalu mwakusankha kuti mulekengi asani mwawona kuti mwayamba kuloŵe. Mungazomerezanga cha kuti kujiŵikiya kuvuli kukutondekeseni kumalana ndi suzgu la kumwa ukongwa. Mujiŵikiyengi mphaka yo yingakuwovyani kuti muleki kumwa ukongwa.

6. Mukanengi. “Asani mwakamba kuti Hinya, waŵi Hinya ndipu asani mwakamba kuti Awa, waŵi Awa.” (Mateyu 5:37) Mukanengi mwaulemu asani munthu munyaki watikupemphani mwachitatata kuti mumwi moŵa wo watikupaskani. Bayibolu likamba kuti: “Mazu nginu ngaŵengi ngakunoza nyengu zosi, nge kuti mwadaku mche, kuti muziŵi mo mungamukiya munthu weyosi.”—Akolose 4:6.

7. Mupemphengi ŵanthu anyaki kuti akuwovyeni. Pemphani chovyu kwa anyinu wo angakuwovyani kuti muleki kumwa ukongwa moŵa kweniso wo angakuchiskani mwauzimu. Bayibolu likamba kuti: “Ŵaŵi aluska yumoza pakuti asaniyengi mphotu yamampha chifukwa cha phamphu lawu. Pakuti asani yumoza wawa, munyaki wamuyuskengi.” (Wakutawula 4:9, 10; Yakobe 5:14, 16) Wupu unyaki ku United States ukukamba so kuti: “Nyengu zinyaki vingaŵa vakusuzga kuwezaku unandi wa moŵa wo mutumwa. Pemphani ŵanthu a mubanja linu ndipuso anyinu kuti akuwovyeni kufiska vo mwasankha.”—The National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism.

8. Mungasinthanga cha vo mwasankha. “Kweni muchitengi vo mazu ngakamba ndipu mungavwanga ŵaka cha ndi kujipusika ndi maŵanaŵanu ngaboza. Kweni munthu yo walereseska mu dangu lakufikapu lakulongozge ku wanangwa, ndipu walutirizga kuchita viyo, watuŵa munthu wakuvwa ndi kuluwa cha, kweni wakuchita; ndipu wakondwengi ndi vo wachita.”—Yakobe 1:22, 25.

Fwatukani ku Ukapolu wa Moŵa

Ndi weyosi cha yo watumwa ukongwa moŵa yo waja muloŵevu. Kweni anandi atamba kumwa moŵa unandi pamwenga kumwa moŵa pafupipafupi ukongwa, ndipu pavuli paki atuŵa aloŵevu. Chifukwa cha venivi, ŵanthu aviyo angafiska cha kuja waka pamwenga kuchita chechosi kwambula kumwapu dankha. Mwaviyo, pakuŵija angafiska cha kufwatuka ku kapolu wa moŵa ndipuso angakhumbika chovyu chinyaki chapade kupatuwaku chovyu cha uzimu. Allen wangukamba kuti: “Ndati ndasankha kuti ndileki kumwa moŵa, ndakumananga ndi masuzgu nganandi pa umoyu wangu. Yapa sonu ndinguziŵa kuti ndikhumbika kuchiwonana ndi adokotala kupatuwaku pa chovyu cha uzimu cho ndingulonde.”

Ŵanthu anandi wo amwanga moŵa angakhumbika so chovyu cha kuchipatala kuti afiski vo asankha mwakukoliyana ndi malemba kuti afwatuki ku ukapolu wa moŵa. * Chifukwa chakuti anyaki atama ukongwa asani aleka moŵa, angakhumbika kuŵagoneka kuchipatala kuti alonde chovyu cho chingaŵawovya kuti liŵavu lawu lileki kuŵatuma moŵa. Mwana waku Chiuta yo wachitanga vakuziziswa wangukamba kuti: “Ŵanthu ambula kutama akhumba dokotala cha, kweni wo atama ndiwu.”—Mariko 2:17.

Vitumbiku vo Musaniyengi Chifukwa Chakulondo Ulongozgi Waku Chiuta

Ulongozgi wakukwaskana ndi moŵa wo usanirika mu Bayibolu ukutuliya kwaku Chiuta. Iyu watitikhumbiya vamampha kuti tikondwengi sonu kweniso kuti tizisaniyi vitumbiku vamuyaya. Pati pajumpha vyaka 24 kutuliya po wanguleke moŵa, Allen wangukamba kuti: “Venga vakukondwesa kuziŵa kuti ndingasintha ndipuso kusambira kuti Yehova wakhumbanga kundiwovya kunyoloska umoyu wangu kweniso ku . . .” Allen wangulekeza dankha ndipu masozi ngangulenga mumasu chifukwa chakukumbuka mo vinthu venge pa umoyu waki. Pavuli paki iyu wangulutirizga kuti: “Umhh, . . . kuziŵa kuti Yehova wavwisa ndipuso watitiphwere, kwandiwovya ukongwa.”

Mwaviyo, asani namwi sonu mwe akapolu a moŵa, lekani kugongowa ndi kujiwona kuti mungafiska cha kusintha. Allen kweniso ŵanthu anyaki anandi nawu ŵenga nge yimwi kweni sonu atumwa moŵa umanavi pamwenga akuleke limu. Yiwu akudandawulapu cha kuti akusankha venivi, namwi mudandawulengepu cha asani mungasankha kuchita viyo.

Kwali musankhengi kuti mumwengi waka moŵa umanavi pamwenga musankhengi kuleke limu, yesesani kulondo ulongozgi waku Chiuta wakuti: “Vingaŵa umampha asani ungavwiya marangu ngangu! Mbwenu chimangu chaku chazamuja nge msinji ndipu urunji waku wazamuja nge mayiŵa nga munyanja.”—Yesaya 48:18.

[Mazu ngamumphata]

[Bokosi/Chithuzi]

 Kumbi Moŵa Utikulamuliyani?

Mungajifumba kuti:

• Kumbi sonu nditumwa moŵa unandi kuluska kali?

• Kumbi nditumwa pafupipafupi kuluska kali?

• Kumbi sonu nditumwa moŵa ukali ukongwa?

• Kumbi nditumwa moŵa kuti ndiluweku pamwenga ndimalani ndi masuzgu?

• Kumbi munyangu pamwenga munthu wa mu banja langu wandikambiyapu kuti nditumwa ukongwa?

• Kumbi ndakumanapu ndi masuzgu kunyumba, kuntchitu pamwenga mu nthowa chifukwa cha moŵa?

• Kumbi ndingafiska cha kuja kwambula moŵa kwa sabata yimoza?

• Kumbi ndituvwa umampha cha asani anyaki akana moŵa?

• Kumbi nditiŵabisa ŵanthu unandi wa moŵa wo nditumwa?

Asani pe fumbu pamwenga mafumbu ngo mwamuka kuti hinya, mbwenu mukhumbika kusintha.

[Bokosi/Chithuzi]

Musankhengi Vinthu Mwazeru pa Nkhani ya Moŵa

Mwechendayambi kumwa moŵa, mujifumbengi kuti:

• Kumbi nditenere nadi kumwa moŵa?

Sachizgu: Munthu yo watondeka kujiŵikiya mphaka, watenere kuleke limu.

• Kumbi ndimwi unandi wuli?

Sachizgu: Mwechendayambi kuloŵe, ziŵiyani limu unandi wa moŵa wo mungamwa.

• Kumbi ndimwengi nyengu wuli?

Masachizgu: Mungamwanga cha asani muyendesengi galimotu, asani muchitengi chinthu chechosi cho chikhumba kuti muje masu ukongwa, muchitengi vinthu va uzimu, mwe ndi nthumbu pamwenga asani mutumwa munkhwala.

• Kumbi ndamumwiya nunkhu?

Masachizgu: Mungamwiya pamalu ngakwenere. Mungamwiyanga kwakumwija cha kuti ŵanthu aleki kukuwonani. Kweniso mungamwiyanga pamasu pa ŵanthu wo atinkhana ndi moŵa cha.

• Kumbi ndimwengi ndi ayani?

Masachizgu: Mumwengi ndi mabwezi ngamampha pamwenga ŵanthu a mu banja linu. Kumwa ndi vidakwa cha.

[Bokosi/Chithuzi]

Mazu Ngaku Chiuta Nganguwovya Munthu yo wenga Chidakwa

Munthu munyaki wa ku Thailand zina laki Supot wenga chidakwa. Pakwamba iyu wamwanga ndi mazulu pe. Pati pajumpha nyengu, wangwamba kumwa ndi mlenji ndipuso pavuli paki wamwanga so ndi msana. Nyengu zinyaki iyu wamwanga kuti waloŵe waka. Pavuli paki, iyu wangwamba kusambira Bayibolu ndi Akaboni aku Yehova. Supot wanguleka kumwa moŵa wati waziŵa kuti Yehova Chiuta watinkhana ndi kuloŵe. Kweni pati pajumpha kanyengu, iyu wangwamba so jalidu laki. Banja laki linguguŵa ukongwa.

Kweni Supot wenga weche kumuyanja Yehova ndipu wakhumbanga kumusopa. Mabwezi ngaki ngangulutirizga kumuwovya kweniso nganguchiska muwolu waki ndi ŵana ŵaki ŵaŵi kuti angachitanga daka cha kweni achezengi nayu. Pa nyengu iyi, ulongozgi wambula kupita mumphepeti wo usanirika pa 1 Akorinto 6:10, wakuti “aloŵevu, . . . azamuhara cha Ufumu waku Chiuta,” ungumuwovya kuwona kuti nkhani iyi njikulu ukongwa. Iyu wanguwona kuti wakhumbika kuyesesa kuti waleki kumwa ukongwa moŵa.

Pa nyengu iyi, Supot wangusimikiza kuti walekiyengi limu kumwa moŵa. Pati pajumpha nyengu, ndi chovyu cha mzimu wakupaturika waku Chiuta, ulongozgi wa mu Mazu ngaku Chiuta, ndipuso ndi chovyu cha banja laki ndi mpingu, Supot wanguchiskika ndipu wanguleka moŵa. Banja laki lingukondwa ukongwa iyu wati wabatizika kuti walongo kuti wakujipereka kwaku Chiuta. Sonu Supot we pa ubwezi wakukho ndi Chiuta ndipuso watesesa kuwovya ŵanthu anyaki kuti nawu aje pa ubwezi ndi Chiuta.