Ma tento taatoj li tumin li naxpatzʼ li awabʼej?

LI XKʼIHALIL ebʼ li kristiʼaan inkʼaʼ nekeʼraj xtojbʼal li tumin li naxpatzʼ li awabʼej. Wankebʼ nekeʼxye naq inkʼaʼ nekeʼxnaw roksinkil li tumin malaj nekeʼrelqʼa. Junchʼol chik xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼwulak chiru chanru nekeʼroksi li tumin. Aʼin nakʼulmank rikʼinebʼ wiibʼ oxibʼ li kristiʼaan li wankebʼ saʼ Oriente Medio, aʼanebʼ nekeʼxye: «Inkʼaʼ tqakʼe rehebʼ li awabʼej li qatumin, li tkʼanjelaq re xloqʼbʼal li xnaqʼ li puubʼ re xkamsinkilebʼ li qalal qakʼajol».

Naabʼalebʼ li qas qiitzʼin nekeʼnaʼlebʼak chi joʼkaʼin xbʼaan naq inkʼaʼ nekeʼraj naq teʼroksi yalaq chan re ru li tumin li nekeʼxkʼe. Laj Mohandas Gandhi jun rehebʼ li kixsikʼ li tuqtuukilal saʼ li tenamit India, naxye kʼaʼut naq li rekobʼaal inkʼaʼ naxkanabʼ naq tixtoj li naxpatzʼ li awabʼej: «Yalaq ani li naʼokenk saʼ xyanqebʼ laj puubʼ natzʼaqonk saʼebʼ li xmaak. Chixjunilebʼ aʼ yaal ma cheek ma saaj, nekeʼokenk saʼebʼ li xmaak naq nekeʼxtoj li tumin li naxpatzʼ li awabʼej».

Jun li winq li naxtzʼil rix jalan jalanq li naʼlebʼ li wank Estados Unidos, inkʼaʼ kiraj xtojbʼal li tumin li naxpatzʼ li awabʼej li tkʼanjelaq choʼq re li yalok u. Aʼan naxkʼoxla naq wi ebʼ li qas qiitzʼin nekeʼxnaw naq junaq li naʼlebʼ moko us ta, ebʼ li awabʼej inkʼaʼ naru teʼxmin ru chi xbʼaanunkil. Li junjunq tixsikʼ kʼaru tixbʼaanu aʼ yaal kʼaru naxye li rekobʼaal.

Xtojbʼal li naxpatzʼ li awabʼej jwal wank xwankil choʼq rehebʼ li tzʼaqal aj paabʼanel xbʼaan naq li Santil Hu naxye naq aajel ru naq saqaq ru li ekobʼaal saʼ chixjunil li bʼaanuhom (2 Timoteo 1:3). Joʼkan ajwiʼ, li Santil Hu naxkʼut naq ebʼ li awabʼej wankebʼ xkʼulubʼ naq ttojeʼq rehebʼ li nekeʼxpatzʼ: «Chexpaabʼanq chejunilex chiruhebʼ li wankebʼ xwankil saʼ qabʼeen, xbʼaan naq maaʼani wank xwankil chi inkʼaʼ ta kʼeebʼil re xbʼaan li Yos, ut ebʼ li wankebʼ xwankil, aʼ li Yos kixaqabʼank rehebʼ. [...] Joʼkan utan, tento texpaabʼanq chiruhebʼ, moko kaʼaj ta wiʼ re naq inkʼaʼ texrahobʼtesiiq, re aj bʼan wiʼ naq kʼojkʼooq leechʼool. Aʼin aj e naq nekekʼe leetoj, xbʼaan naq aj kʼanjelebʼ chiru li Yos, yalyookebʼ xqʼe chi xbʼaanunkil li kʼanjel aʼin. Chetoj re li junjunq li kʼaru tento xkʼeebʼal re: wi kubʼsiil, kubʼsiilaq» (Romanos 13:1, 5-7, Li Santil Hu, Sociedad Bíblica de Guatemala, SBG).

Joʼkan naq, ebʼ li xbʼeen aj paabʼanel nekeʼxtoj li tumin li naxpatzʼ li awabʼej, usta nekeʼroksi li tumin aʼin choʼq rehebʼ laj puubʼ. Joʼkan ajwiʼ nekeʼnaʼlebʼak ebʼ laj testiiw re li Jehobʼa saʼebʼ li qakutan. * Kʼaʼut nekeʼxkʼe re li awabʼej li naxpatzʼ re xtojbʼal junaq li naʼlebʼ li inkʼaʼ nekeʼxkʼulubʼa? Naq laj paabʼanel naxtoj li naxpatzʼ li awabʼej, ma tento tixkʼe saʼ ajl li naxye li rekobʼaal?

Xtojbʼal li naxpatzʼ li awabʼej ut li qekobʼaal

Saʼ xkutankilebʼ li xbʼeen aj paabʼanel li tojlebʼ li nekeʼxkʼe chiru li awabʼej nakʼanjelak choʼq rehebʼ laj puubʼ. Saʼ xkʼabʼaʼ chanru naʼoksimank li tumin, moqon ajwiʼ, li wiibʼ chi winq li xooʼaatinak wiʼ saʼ xtiklajik inkʼaʼ keʼraj xtojbʼal li tumin li naxpatzʼ li awabʼej.

Kʼe reetal naq ebʼ laj paabʼanel keʼxpaabʼ li chaqʼrabʼ li natawmank saʼ Romanos tasal 13 moko re ta naq maakʼaʼaq maak saʼ xbʼeenebʼ, re bʼan «naq kʼojkʼooq» li xchʼoolebʼ (Romanos 13:5, SBG). Re naq laj paabʼanel us wanq li xchʼool ut li xkʼaʼuxl naxtoj li tumin li naxpatzʼ li awabʼej usta moko naxkʼulubʼa ta chanru naʼoksimank. Re xtawbʼal ru chiʼus aʼin, aajel ru naq tqanaw chanru nakʼanjelak li ekobʼaal, li naxye qe ma us malaj inkʼaʼ us junaq li naʼlebʼ li nabʼaanumank.

Joʼ kixye jun li winq li naxtzʼil rix jalan jalanq li naʼlebʼ aran Estados Unidos, chixjunilebʼ li qas qiitzʼin nekeʼrabʼi li naxye li rekobʼaal. Abʼan aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq us xbʼaanunkil chixjunil li naxye qe. Re xsahobʼresinkil xchʼool li Yos, tento naq tqatzol li qekobʼaal rikʼin li xchaqʼrabʼ. Re naq tookʼoxlaq joʼ li Yos naʼajmank naq rajlal tqajal li naqakʼoxla xbʼaan naq li Yos qʼaxal wank xnawom chiqu (Salmo 19:8). Joʼkan naq tento tqilebʼ li awabʼej joʼ narilebʼ aʼan. Ut li Yos, chanru narilebʼ li awabʼej?

Qakʼehaq reetal, laj Pablo kixye naq ebʼ li awabʼej «aj kʼanjelebʼ chiru li Yos» (Romanos 13:6, SBG). Kʼaru naraj xyeebʼal aʼin? Aʼanebʼ nekeʼxxaqabʼ wiibʼ oxibʼ li chaqʼrabʼ ut nekeʼxbʼaanu wiibʼ oxibʼ li chaabʼil naʼlebʼ chirixebʼ li xtenamit. Ebʼ li awabʼej li yibʼru xnaʼlebʼebʼ nekeʼxkʼe ajwiʼ re li tenamit li naʼajmank joʼ li korreo, ebʼ laj chupul xaml, li tzolebʼaal ut ebʼ li polisiiy. Usta li Yos naxnaw li yibʼru aj naʼlebʼ li nekeʼxbʼaanu ebʼ li awabʼej, naxkanabʼ naq teʼwanq. Ut naraj naq tqoxloqʼi ruhebʼ ut naq tqakʼe li tumin li nekeʼxpatzʼ.

Li Yos naxkanabʼ naq ebʼ li awabʼej teʼawabʼejinq junpaataq. Aʼan naraj xtuqubʼankil ru chi junajwa rikʼin li Xʼawabʼejilal chixjunil li chʼaʼajkilal li naxbʼaanu li xʼawabʼejilal li winq chalen chaq junxil (Daniel 2:44; Mateo 6:10). Abʼan anaqwan, li Yos naraj naq tooʼabʼinq chiruhebʼ li awabʼej ut tqatoj li tumin li nekeʼxpatzʼ.

Kʼaru taabʼaanu wi nakatkʼoxlak joʼ laj Gandhi, naq nimla maak xkʼebʼal li naxpatzʼ li awabʼej xbʼaan naq nakʼanjelak choʼq rehebʼ li yalok u? Aajel ru naq tqajultika naq li Yos qʼaxal wank xchoxahil naʼlebʼ ut wank xnawom chiqu laaʼo, joʼkan naq wank sut aajel ru naq tqajal chanru nokookʼoxlak chirix junaq li naʼlebʼ. Li Yos kiroksi li propeet Isaías re xyeebʼal: «Joʼ naq qʼaxal najt wank li choxa saʼ xbʼeen li ruuchichʼochʼ, joʼkan ajwiʼ linnaʼlebʼ naxqʼax ru leenaʼlebʼ ut qʼaxal nim linkʼaʼuxl chiru leekʼaʼuxl laaʼex» (Isaías 55:8, 9, SBG).

Ani nim xwankil re taqlank saʼ qabʼeen?

Usta li Santil Hu naxye naq tento tqatoj li tumin li naxpatzʼ li awabʼej, aʼin moko naraj ta xyeebʼal naq ebʼ li awabʼej teʼxmin ru ebʼ li qas qiitzʼin re naq junelik teʼabʼinq chiruhebʼ. Li Jesús kixye naq li Jehobʼa moko naabʼal ta li wankilal kixkʼehebʼ re li awabʼej. Naq jun li winq kixpatzʼ re li Jesús ma tento tixtoj li tumin li naxpatzʼ li xʼawabʼejilal re Roma, bʼarwiʼ naʼawabʼejink laj César, li Jesús kixye: «Qʼajsihomaq re li awabʼej [laj César] li kʼaru re li awabʼej [laj César], ut re li Yos li kʼaru re li Yos» (Marcos 12:13-17, SBG).

Ebʼ li awabʼej nekeʼxyiibʼ li tumin, joʼkan naq li Yos naxye naq aʼanebʼ wankebʼ xkʼulubʼ chi xpatzʼbʼal qe li tumin. Abʼanan li Jesús kixye naq maaʼani naru xpatzʼbʼal qe «li kʼaru re li Yos», naraj xyeebʼal li qayuʼam ut li loqʼonink. Naq li chaqʼrabʼ li nekeʼxxaqabʼ li winq naxqʼet li xchaqʼrabʼ li Yos, ebʼ laj paabʼanel nekeʼxyuʼami li naʼlebʼ aʼin: «Tento xpaabʼankil li Yos, ut inkʼaʼ ebʼ li winq» (Hechos 5:29, SBG).

Wank sut ebʼ laj paabʼanel saʼebʼ li qakutan inkʼaʼ nekeʼwulak chiru chanru nekeʼroksi li tumin li nekeʼxpatzʼ ebʼ li awabʼej. Usta joʼkan, moko nekeʼxqʼet ta ribʼ chiruhebʼ ut nekeʼxtoj li nekeʼpatzʼeʼk re. Wi teʼxqʼet raj ribʼ teʼxkʼutbʼesi naq inkʼaʼ nekeʼxkʼojobʼ xchʼool naq li Yos tixtuqubʼ ru chixjunil li chʼaʼajkilal. Nekeʼroybʼeni bʼan naq li Yos troksi li Xʼawabʼejilal re xsachbʼal chixjunil li xbʼaanuhomebʼ li winq. Li Jesús kixye: «Linʼawabʼejihom maawaʼ re li ruuchichʼochʼ aʼin» (Juan 18:36, SBG).

Li rusilal li naqataw naq naqapaabʼ li chaqʼrabʼ li wank saʼ li Santil Hu

Moko taachʼik ta aawibʼ saʼ chʼaʼajkilal wi nakaatoj li nekeʼxpatzʼ ebʼ li awabʼej. Moko tateʼxmulti ta chi moko yooq aakʼaʼuxl naq saʼ junaq kutan teʼxkʼe reetal naq moko yookat ta xtojbʼal li nekeʼxpatzʼ (Romanos 13:3-5). Abʼan, li qʼaxal wank xwankil aʼan naq tuqtuuq laachʼool ut laakʼaʼuxl chiru li Yos ut taakʼe xloqʼal xbʼaan naq nakat-abʼink chiru li chaqʼrabʼ. Usta moko naabʼal ta aatumin chiruhebʼ li inkʼaʼ nekeʼraj tojok malaj li nekeʼxtikʼtiʼi li awabʼej, chʼolchʼooq chaawu naq li Yos junelik narilebʼ laj kʼanjel chiru. Laj David kixye: «Saʼ chaq insaajilal ut chalen anaqwan saʼ intiixilal maajun wa wilom junaq tiik xchʼool tzʼeqtaananbʼil ta xbʼaan li Yos, chi moko wabʼihom naq ebʼ li ralal xkʼajol xeʼxlemooxni ta xwahebʼ» (Salmo 37:25, SBG).

Joʼkan ajwiʼ, xtawbʼal ru ut abʼink chiru li chaqʼrabʼ naq tento xtojbʼal li naxpatzʼ li awabʼej, tixkʼe xtuqtuukilal laachʼool. Kʼaʼut? Xbʼaan naq li Yos moko nakatxqʼabʼa ta chirix chanru ebʼ li awabʼej nekeʼroksi li tumin, joʼ naq li chaqʼrabʼ moko naxtenebʼ ta maak saʼ xbʼeen li natoʼonink ochoch chirix chanru laj echal ochoch naroksi li tumin. Naq toj maajiʼ naxtzol li yaal li wank saʼ li Santil Hu, Laj Stelvio li wank Europa kixyal xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal li wank saʼ li xtenamit. Aʼan naxye kʼaʼut kixkanabʼ: «Tento xinkʼulubʼa naq li winq inkʼaʼ naru xtuqubʼankil ru li chʼaʼajkilal li wank saʼ Ruuchichʼochʼ ut xkʼambʼal chaq li tuqtuukilal bʼarwiʼ ebʼ li qas qiitzʼin teʼwanq saʼ junajil. Kaʼajwiʼ li Xʼawabʼejilal li Yos truuq xchaabʼilobʼresinkil li Ruuchichʼochʼ».

Joʼ laj Stelvio, wi laaʼat nakaakʼe «re li Yos li kʼaru re li Yos» chʼolchʼooq chaawu naq li Yos tixkʼam chaq li tiikilal. Taawil li kutan naq li Yos tixxaqabʼ li Xʼawabʼejilal saʼ xbʼeen li Ruuchichʼochʼ ut tixtuqubʼ ru chixjunil li chʼaʼajkilal ut li rahilal li naxbʼaanu li xʼawabʼejilal li winq.

[Kʼe reetal]

[Naxye]

Aajel ru naq tqajal chanru nokookʼoxlak chirix junaq li naʼlebʼ xbʼaan naq li Yos qʼaxal wank xnawom chiqu laaʼo

[Naxye]

Naq naxtoj li naxpatzʼ li awabʼej, laj paabʼanel tuqtuuq li rekobʼaal chiru li Yos ut naxkʼutbʼesi naq naxkʼojobʼ xchʼool naq aʼan maajunwa tixkanabʼ laj kʼanjel chiru

[Ebʼ li jalam u chiru li hu]

«Qʼajsihomaq re li awabʼej li kʼaru re li awabʼej, ut re li Yos li kʼaru re li Yos»

[Li jalam u chalenaq]

Copyright British Museum