1. ¿Achkë xbʼanö chë Pablo kan kowan xel rukʼuʼx?

 TQABʼANAʼ che rä chë yoj kʼo chpan ri junaʼ 55. Ri apóstol Pablo kʼo chpan ri tinamït Troas. Ryä chaq taqïl nuquʼ kij ri cristianos ri ye kʼo Corinto. ¿Achkë rma? Rma xkʼoxaj chë kʼo chʼaʼoj chkikojöl. Rma riʼ, achiʼel nuʼän jun tataʼaj kikʼë ralkʼwal, ryä nutzʼibʼaj jun carta chkë rchë yerupixabʼaj äl (1 Cor. 1:11; 4:15). Ryä chqä xuʼij che rä Tito chë kerubʼechʼaʼej y chë chrij riʼ, ttzolin pä Troas, rchë ke riʼ nutamaj achkë kibʼanon ri cristianos aj Corinto. Rma riʼ Pablo nuyoʼej Tito, rma kan nrajoʼ nukʼoxaj achkë rutzjol rukʼamon pä. Ye kʼa Tito ma napon ta. ¿Achkë nuʼän Pablo? Ryä nbʼä äl Macedonia. Taq kʼo chik chlaʼ, ryä kan ntel rukʼuʼx rma nbʼerilaʼ riʼ rkʼë Tito, ri kʼo utziläj taq rutzjol rukʼamon pä. Tito nuʼij che rä chë ri cristianos aj Corinto xkismajij ri xbʼix äl chkë y nkajoʼ nkitzʼët chik jmul ruwäch. Taq Pablo nukʼoxaj riʼ, ryä kan más na chik kiʼ rukʼuʼx nuʼän (2 Cor. 2:12, 13; 7:5-9).

2. a) ¿Achkë xtzʼibʼaj äl Pablo chkë ri corintios? b) ¿Achkë kʼutunïk xkeqatzʼët chpan re tjonïk reʼ?

² Jbʼaʼ chrij riʼ, Pablo nutzʼibʼaj äl ri rukaʼn wuj chkë ri Corintios, ri akuchï nuʼij wä äl reʼ chkë: «Tqʼax chiwäch chë ma yoj ta röj ri najin nqbʼin chiwä achkë rubʼanik kʼo chë nikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx chrij Dios, xa kan najin nqtoʼon rchë chë rïx kiʼ ikʼuʼx niʼän, rma rïx kan kʼuqül chik ikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios rma ri ikʼuqbʼäl kʼuʼx» (2 Cor. 1:24). ¿Achkë xrajoʼ xuʼij Pablo kikʼë re tzij reʼ? ¿Y achkë nkitamaj qa ri ukʼwäy taq bʼey chrij ri xuʼij?

3. a) ¿Achkë xuʼij Pablo chrij ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx aj Corinto, y achkë ntel chë tzij? b) ¿Achkë rubʼanik nkikʼän kinaʼoj chrij Pablo ri ukʼwäy taq bʼey?

³ Ri apóstol Pablo xtzjoj rij kaʼiʼ ri nkʼatzin chqë taq nqayaʼ ruqʼij Dios: ri qakʼuqbʼäl kʼuʼx chqä ri kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Chrij ri kʼuqbʼäl kʼuʼx ryä xtzʼibʼaj: «Ma yoj ta röj ri najin nqbʼin chiwä achkë rubʼanik kʼo chë nikʼuqbʼaʼ ikʼuʼx chrij Dios, [...] rma rïx kan kʼuqül chik ikʼuʼx pa ruchʼaʼäl Dios rma ri ikʼuqbʼäl kʼuʼx». Pablo xqʼax chwäch chë ri cristianos aj Corinto nkiyaʼ ruqʼij Dios rma ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx, y ma rma ta ryä o kimä ri nkʼaj chik winäq. Ryä ma nrajoʼ ta wä ntok ajaw pa kiwiʼ ri cristianos, rma retaman wä chë ryeʼ yë ri ütz nkajoʼ nkiʼän (2 Cor. 2:3). Ri ukʼwäy taq bʼey komä nkikʼän kinaʼoj chrij Pablo, rma nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chkij ri qachʼalal pa congregación chqä kiyaʼon chwäch kan chë ryeʼ kan yë ri ütz nkajoʼ nkiʼän (2 Tes. 3:4). Pa rukʼexel nkichaqtiʼij ri congregación rchë tkibʼanaʼ ri nkajoʼ ryeʼ, xa kan yekismajij ri naʼoj ye kʼo chpan le Biblia chqä ri nuyaʼ pä rutinamit Jehová, rma kitaman chë ma ye ajaw ta pa kiwiʼ ri nkʼaj chik (1 Ped. 5:2, 3).

4. a) ¿Achkë xrajoʼ xuʼij Pablo taq xuʼij «nqtoʼon rchë chë rïx kiʼ ikʼuʼx niʼän»? b) ¿Achkë nkajoʼ nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey komä?

⁴ Pablo chqä xuʼij: «Najin nqtoʼon rchë chë rïx kiʼ ikʼuʼx niʼän». Taq Pablo xuʼij «najin nqtoʼon», ryä najin wä ntzjon chrij ryä chqä chkij rachiʼil ri ye bʼenäq rkʼë. ¿Achkë rma qataman riʼ? Rma chpan ri carta riʼ xtzjon chkij kaʼiʼ chkë ryeʼ. Ryä xtzʼibʼaj reʼ: «Jesucristo, [...] ri xqatzjoj röj chiwä —Silvano, Timoteo chqä rïn—» (2 Cor. 1:19). Chqä ronojel mul taq ri apóstol xksaj ri tzij ri yetoʼö wchë, kan ronojel bʼaʼ mul xtzjon chkij rachiʼil, achiʼel Apolos, Áquila, Prisca, Timoteo, Tito chqä nkʼaj chik (Rom. 16:3, 21; 1 Cor. 3:6-9; 2 Cor. 8:23). Taq Pablo xuʼij chë ryeʼ najin yetoʼon rchë ri cristianos kiʼ kikʼuʼx nkiʼän, xrajoʼ xuʼij chkë ri cristianos aj Corinto chë ryä chqä rachiʼil nkajoʼ wä nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ rchë jontir ri ye kʼo pa congregación más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän. Ri ukʼwäy taq bʼey komä nkajoʼ chqä nkiʼän jontir ri kʼo pa kiqʼaʼ chkitoʼik qachʼalal rchë kan kiʼ kikʼuʼx nkiyaʼ ruqʼij Jehová (Sal. 100:2; Filip. 1:25).

5. ¿Achkë xtqatzʼët chpan re tjonïk reʼ, y achkë nkʼatzin nqaquʼ rij?

⁵ Majanäj ta, kʼo jun xkʼutüx che rä jun molaj qachʼalal ri jalajöj kitinamit ri kan rkʼë ronojel kan nkitzjoj le Biblia. Ryeʼ xkʼutüx reʼ chkë: «¿Achkë xuʼij o xuʼän jun ukʼwäy bʼey ri xixurto’ rchë más kiʼ ikʼuʼx xiʼän?». Loman nqatzʼët achkë xkiʼij, tqaquʼ achkë ta xqaʼij röj chqä achkë ütz nqaʼän jontir rchë ri ye kʼo pa congregación más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän. a

6, 7. a) ¿Achkë xkiʼän rusamajelaʼ Dios ojer ri ütz chqä nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey komä? b) ¿Achkë rma kan kowan rejqalen ma nqamestaj ta kibʼiʼ ri qachʼalal?

⁶ Ye kʼïy qachʼalal nkiʼij chë más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän taq nkinaʼ chë ri ukʼwäy taq bʼey kantzij yechʼpü chkij. Jun rubʼanik chë ri ukʼwäy taq bʼey nkikʼüt chkiwäch ri nkʼaj chik chë kantzij yechʼpü chkij ya riʼ nkiʼän ri xuʼän David, Elihú chqä Jesús (taskʼij ruwäch 2 Samuel 9:6; Job 33:1 y Lucas 19:5). Che oxiʼ ryeʼ xkiksaj kibʼiʼ ri nkʼaj chik. Chwäch Pablo kan kʼo chqä rejqalen ri ma numestaj ta chqä nuksaj kibʼiʼ ri nkʼaj chik. Taq ya nukʼïs rutzʼibʼaxik ri ru-carta chkë ri cristianos aj Roma, nuyaʼ äl rutzil kiwäch más 25 qachʼalal —chë achiʼaʼ chë ixoqiʼ—. Achiʼel taq xtzʼibʼaj reʼ: «Tiyaʼ rutzil ruwäch ri qachʼalal Pérsida» (Rom. 16:3-15).

⁷ Ye kʼo jojun ukʼwäy taq bʼey ma nnatäj ta kibʼiʼ ri qachʼalal chkë ri ye kʼo pa ki-congregación. Ye kʼa taq nkitäj kiqʼij rchë ma nmestäj ta kibʼiʼ chkë, achiʼel ta nkiʼij reʼ chkë chkijujnal ri qachʼalal: «Rït kan kʼo aqʼij chi nwäch rïn» (Ex. 33:17). Ri ukʼwäy taq bʼey yekowin nkiʼän chë ri qachʼalal pa congregación kiʼ kikʼuʼx nkiʼän taq nkiʼij kibʼiʼ ri qachʼalal taq najin nqatjoj qiʼ chrij ri wuj Ri Chajinel o chpan jun chik moloj (tajnamaj rkʼë Juan 10:3).

8. ¿Achkë rubʼanik xkʼüt Pablo chë najin wä nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä Jesús?

⁸ Jun chik ri ütz nqaʼän rchë ri qachʼalal más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän ya riʼ taq nqaʼij chkë chë ütz ri najin nkiʼän, achiʼel xuʼän Pablo. Ya riʼ kan nqʼalajin chpan ri rukaʼn wuj chkë ri Corintios, ri akuchï xtzʼibʼaj reʼ: «Kan kiʼ nkʼuʼx iwkʼë» (2 Cor. 7:4). Ri tzij riʼ rkʼë jbʼaʼ kan kowan xkʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri cristianos aj Corinto. Pablo chqä xeruksaj tzij achiʼel riʼ kikʼë nkʼaj chij congregaciones (Rom. 1:8; Filip. 1:3-5; 1 Tes. 1:8). Nqʼalajin riʼ rma taq Pablo ya runatan qa chik Pérsida chpan ri carta ri xtäq che rä ri congregación ri kʼo Roma, ryä chqä xuʼij: «Ryä kan kïy rubʼanon rma ri Ajaw» (Rom. 16:12). Rkʼë jbʼaʼ, ri cristiana riʼ kan kowan xel rukʼuʼx taq xkʼoxaj ri xbʼix chrij. Pablo xkʼüt chë kan najin wä nukʼän runaʼoj chrij Jehová chqä Jesús, rma kan ütz xtzjon chkij ri nkʼaj (taskʼij ruwäch Marcos 1:9-11 chqä Juan 1:47; Ap. 2:2, 13, 19).

9. ¿Achkë rma jun congregación más kiʼ rukʼuʼx nuʼän taq ri ye kʼo chpan nkikʼuqbʼalaʼ kikʼuʼx chkiwäch?

⁹ Ri ukʼwäy taq bʼey komä kan kʼo chqä ruqʼij chkiwäch ri nkiʼij chkë ri qachʼalal chë kowan yekiloqʼoqʼej (Prov. 3:27; 15:23). Taq ryeʼ nkiʼän riʼ, achiʼel ta nkiʼij reʼ chkë: «Xintzʼët ri xaʼän rma kan yichʼpü chawij». Kantzij na wä chë kan nkʼatzin chë ri qachʼalal nkʼuqbʼäx kikʼuʼx kimä ri ukʼwäy taq bʼey. Ye kʼïy kan junan nkiquʼ rkʼë jun qachʼalal ixöq ri kʼo jun 55 rujunaʼ ri xuʼij: «Pa samaj ma kan ta nkiʼij chawä chë ütz ri samaj najin naʼän. Chriʼ ma yechʼaʼen ta kiʼ chqä jontir nkikanuj rubʼanik rchë njeʼ más kiqʼij chkiwäch ri nkʼaj chik. Rma riʼ kan jaʼäl nunaʼ wan taq jun ukʼwäy bʼey nuʼij chwä chë nuloqʼoqʼej jontir ri nbʼän pa congregación. Ya riʼ kan nuyaʼ wuchqʼaʼ chqä nukʼüt chi nwäch chë Jehová, ri Ntataʼ kʼo chkaj, kan kowan yirajoʼ». Majanäj ta, jun ukʼwäy bʼey xkʼuqbʼaʼ rukʼuʼx jun tataʼaj ri xa ruyonïl najin yerukʼiytisaj pä kaʼiʼ akʼalaʼ. ¿Achkë rubʼanik xtoʼ ya riʼ ri qachʼalal? Ryä nuʼij: «Ri xuʼij chwä kan kowan xkʼuqbʼaʼ nkʼuʼx». Achiʼel nqatzʼët, taq jun ukʼwäy bʼey nuʼij chkë ri nkʼaj chik chë kan ütz ri najin nkiʼän, ya riʼ kan nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal chqä nuʼän chë más kiʼ kikʼuʼx nkiʼän. Ya riʼ chqä nuʼän chë ri qachʼalal njeʼ más kichqʼaʼ rchë ma yeʼel ta qa chpan ri bʼey rchë ri kʼaslemal» (Is. 40:31).

10, 11. a) ¿Achkë ütz nkiʼän ri ukʼwäy taq bʼey ri xuʼän chqä Nehemías? b) Taq ri ukʼwäy taq bʼey nkibʼechʼaʼej jun qachʼalal, ¿achkë xttoʼö kichë rchë kan xtkikʼuqbʼaʼ rukʼuʼx?

¹⁰ ¿Achkë chik jun rubʼanik nkikʼüt ri ukʼwäy taq bʼey chë yechʼpü chkij ri qachʼalal? Taq nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx. Ya riʼ chqä xtuʼän chë ri congregación más kiʼ rukʼuʼx xtuʼän (taskʼij ruwäch Hechos 20:28). Taq ryeʼ nkiʼän riʼ, nkikʼüt chë najin nkikʼän kinaʼoj chkij ri ukʼwäy taq bʼey ri xejeʼ ojer. Tqatzʼetaʼ na peʼ ri xuʼän jun utziläj ukʼwäy bʼey ri xbʼiniʼaj Nehemías. Taq xtzʼët chë ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx jojun judíos xa najin wä nkʼis qa, le Biblia nuʼij chë ryä xbʼä kikʼë rchë nukʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (Neh. 4:14). Ri ukʼwäy taq bʼey komä nkiʼän chqä ya riʼ. Ryeʼ nkikanuj rubʼanik rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx ri qachʼalal. Rma riʼ, taq ütz nuʼän, ryeʼ yekibʼechʼaʼej ri qachʼalal chkachoch rchë nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx (Rom. 1:11). ¿Achkë xttoʼö kichë ri ukʼwäy taq bʼey rchë kan xtkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx qachʼalal taq yebʼä chkichʼbʼexik?

¹¹ Taq nkajoʼ nkibʼechʼaʼej jun qachʼalal, ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkijäm kiwäch rchë nkiquʼ rij ri qachʼalal riʼ. Rkʼë jbʼaʼ ütz nkiquʼ rij reʼ: «¿Achkë kʼayewal rkʼë jbʼaʼ najin nuqʼaxaj qachʼalal? ¿Achkë ütz nqaʼij rchë nqakʼuqbʼaʼ rukʼuʼx? ¿Achkë komä textos ütz nqaksaj rkʼë? ¿Kʼo jun rusamajel Dios ri ntzjöx chpan le Biblia ri ke riʼ chqä jbʼaʼ xqʼaxaj?». We ri ukʼwäy taq bʼey nkiquʼ rij riʼ, ryeʼ xkekowin xkekitoʼ ri qachʼalal. Taq ri ukʼwäy taq bʼey yekibʼechʼaʼej ri qachʼalal, ryeʼ nkiyaʼ qʼij chkë rchë nkiʼij ri achkë nkinaʼ chqä ri achkë nkiquʼ, y nkiyaʼ kixkïn chkë (Sant. 1:19). Jun qachʼalal ixöq xuʼij reʼ: «Kan nukʼuqbʼaʼ akʼuʼx taq jun ukʼwäy bʼey nuyaʼ ruxkïn chawä» (Luc. 8:18).

12. ¿Achkë qachʼalal nkʼatzin nkʼuqbʼäx kikʼuʼx, y achkë rma?

¹² ¿Achkë qachʼalal ütz nbʼechʼaʼëx chrachoch kimä ri ukʼwäy taq bʼey? Pablo xuʼij reʼ chkë ri ukʼwäy taq bʼey: «Keʼichajij ri qachʼalal». Achiʼel nqatzʼët, xa bʼa achkë qachʼalal nkʼatzin nkʼuqbʼäx rukʼuʼx, yajün ri precursores chqä ri publicadores ri kan kʼo chik junaʼ najin nkitzjoj pä Ruchʼaʼäl Dios. ¿Achkë rma ri ukʼwäy taq bʼey nkʼatzin nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx re qachʼalal reʼ tapeʼ kan kuw ri kikʼuqbʼäl kʼuʼx? Rma rkʼë jbʼaʼ ryeʼ chqä nkinaʼ chë ma yekowin ta chik chkiwäch ri kʼayewal ri najin yekiqʼaxaj. Jun ri xqʼaxaj chpan rukʼaslemal ri qʼatöy tzij David nukʼüt chqawäch achkë rma yajün ri utziläj taq rusamajelaʼ Dios nkʼatzin rutoʼik jun kichiʼil chkë.

13. a) ¿Achkë rma Isbí-Benob xbʼä chrij David? b) ¿Achkë xbʼanö chë Abisái xkowin xtoʼ David?

¹³ Taq majanäj ta tchaʼöx qa David rchë nbʼeʼok qʼatöy tzij pa ruwiʼ Israel, ryä xchʼeyon rkʼë jun refaím ri rubʼiniʼan Goliat. Ri refaím tamatäl kiwäch rma kowan nmaʼq kaqän. Tapeʼ ke riʼ, David ma xxiʼij ta riʼ chqä xkamsaj ri achï riʼ (1 Sam. 17:4, 48-51; 1 Crón. 20:5, 8). Kʼïy junaʼ chrij riʼ, taq najin yechʼeyon kikʼë ri filisteos, David jmul chik xuʼän chʼaʼoj rkʼë jun refaím ri mamaʼ raqän. Ri rubʼiʼ ri achï riʼ ya riʼ Isbí-benob (2 Sam. 21:16). Re achï reʼ jbʼaʼ ma xkamsaj David. ¿Achkë rma? Ma rma ta chë David xxiʼij riʼ chwäch, xa kan rma xkʼis ruchqʼaʼ. Le Biblia nuʼij chë David kan kowan kosïk xpë che rä, y taq Isbí-Benob xtzʼët ya riʼ, xbʼä chrij rchë nukamsaj. Ye kʼa, taq jbʼaʼ ma nukamsaj David, «Abisái, ri rukʼajol Zeruyaʼ, xbʼerutoʼ David. Ryä xchʼeyon rkʼë ri filisteo chqä xkamsaj» (2 Sam. 21:15-17). ¡David kan xtzʼët ruwäch rukamik! Ryä kantzij na wä chë kowan xtyoxin che rä Abisái rma kan xchʼpü pä chrij chqä rma xbʼerutoʼ taq najin wä nxiʼin rij rukʼaslemal. ¿Achkë nqatamaj qa röj chrij reʼ?

14. a) ¿Achkë xtqtoʼö rchë xtqqʼax chwäch xa bʼa achkë kʼayewal? b) ¿Achkë rubʼanik yojkitoʼ ri ukʼwäy taq bʼey? Tayaʼ jun tzʼetbʼäl.

¹⁴ Tapeʼ Satanás chqä ruwinaq kan kʼïy kʼayewal nkiyaʼ pä chqij, röj, ri rusamajelaʼ Jehová, ma nqayaʼ ta qa rutzjoxik le Biblia. Jojun chqë röj qlon kʼayewal ri yejunmatäj rkʼë Goliat. Tapeʼ ke riʼ, rma kan qakʼuqbʼan qakʼuʼx chrij Jehová, yoj kowinäq chkij. Ye kʼa rma rkʼë jbʼaʼ kan kʼïy kʼayewal yeqïl, ya riʼ nuʼän chqë chë nqkos chqä nqbʼison. Taq nbʼanatäj ya riʼ qkʼë, xa nkʼis qachqʼaʼ. Ya riʼ nuʼän chë nqanaʼ chë ma nqkowin ta nqqʼax chkiwäch kʼayewal ri xa ta yoj ütz, ma ta nbʼanatäj riʼ. Taq nbʼanatäj riʼ, ri rutoʼik jun ukʼwäy bʼey xtuʼän chë xtjeʼ chik jmul qachqʼaʼ chqä chë jmul chik kiʼ qakʼuʼx xtqaʼän. Jun precursora ri jun 65 rujunaʼ nuʼij: «Kʼo jun tiempo ma kan ta más wä chik kiʼ nkʼuʼx. Chqä ma kan ta jaʼäl wä chik nnaʼ yibʼä chutjoxik le Biblia. Jun ukʼwäy bʼey xtzʼët chë xa yibʼison wä. Rma riʼ xkʼutuj chwä achkë nbʼanon. Xqtzjon y xkʼüt jun texto chi nwäch. Xinsmajij ri xuʼij chwä y kan xirutoʼ. Kan ntyoxij chë xchʼpü pä chwij chqä chë xirutoʼ». Kan jun mamaʼ spanïk ri ye kʼo ukʼwäy taq bʼey ri yechʼpü chqij chqä kan ma nkikʼewaj ta yojkitoʼ, achiʼel xuʼän Abisái.

15, 16. a) ¿Achkë rma Pablo kowan xajowäx? b) ¿Achkë rma kowan yeqajoʼ ri ukʼwäy taq bʼey?

¹⁵ Ri yeʼachajij qachʼalal kan kowan samaj rukʼwan. Kʼo mul ri ukʼwäy taq bʼey ma yewär ta rma yechʼö rkʼë Dios pa ruwiʼ ri congregación o rma yekitoʼ ri qachʼalal (2 Cor. 11:27, 28). Ye kʼa kan nkiyaʼ kan chubʼanik kisamaj chqä kan kiʼ kikʼuʼx nkiʼän riʼ. Ke riʼ rubʼanik nkikʼüt chë najin nkikʼän kinaʼoj chrij Pablo, ri xtzʼibʼaj äl reʼ chkë ri cristianos aj Corinto: «Rïn kan ma nkʼewaj ta [...] njarsaj wiʼ iwmä rïx» (2 Cor. 12:15). Rma kan kowan xerajoʼ ri cristianos, ryä kan ma xkʼewaj ta xuʼän jontir ri nkʼatzin rchë xerutoʼ (taskʼij ruwäch 2 Corintios 2:4; Filip. 2:17; 1 Tes. 2:8). Nqʼax chqawäch achkë rma Pablo kowan xajowäx (Hech. 20:31-38).

¹⁶ Röj, ri rusamajelaʼ Dios, kowan chqä yeqaloqʼoqʼej ri ukʼwäy taq bʼey. Y taq nqchʼö rkʼë Dios, nqatyoxij che rä rma yeruyaʼon pä rchë yojkitoʼ. Rma ryeʼ kan yechʼpü chqij, röj kan más kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Y taq yojkibʼechʼaʼej, kan nkikʼuqbʼaʼ qa qakʼuʼx. Chqä kan nqaloqʼoqʼej chë ryeʼ yechʼpü chqij chqä chë ma nkikʼewaj ta yojkitoʼ taq nqanaʼ chë ma nqkowin ta chik nqqʼax chkiwäch ri kʼayewal. Kantzij na wä chë ryeʼ yetoʼon rchë röj kiʼ qakʼuʼx nqaʼän.