We nqajoʼ chë jun winäq ntok qamigo, röj nkʼatzin nqatamaj achkë runaʼoj ryä. Ke riʼ chqä nbʼanatäj rkʼë Dios, rchë kan junan nuʼän qawäch rkʼë ryä, röj nkʼatzin nqatamaj achkë runaʼoj. Taq más xtqatamaj ruwäch ryä, más junan xtuʼän qawäch rkʼë. Chkë jontir ri ütz taq naʼoj ri ye kʼo rkʼë Dios, kʼo kajiʼ ri más yeqʼalajin chrij: ri ruchqʼaʼ, ri runaʼoj, ri pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir chqä ri najowan.

«Rït xaksaj awchqʼaʼ rchë xaʼän ri kaj chqä le Ruwachʼlew» (JEREMÍAS 32:17)

Ri rubʼanon qa Dios nukʼüt chë ryä kowan ruchqʼaʼ. Jun tzʼetbʼäl. ¿Achkë nqanaʼ röj taq nqjeʼ chwäch Qʼij? Röj nqanaʼ rukʼatanal ri Qʼij. Ri kʼatän ri nqanaʼ yë Jehová xbʼanö rchë. Ye kʼa ¿jaruʼ komä ruchqʼaʼ ri Qʼij? Ri rukʼatanal napon chë jun 15,000,000 °C. Jontir segundos, ri energía nuyaʼ ri Qʼij ütz nqajnamaj kikʼë pa cientos chë millones bombas nucleares.

Ye kʼa ri Qʼij más koʼöl chkiwäch ye kʼïy chʼumilaʼ ri ye kʼo chkaj. Ri científicos nkiʼij chë ri chʼumil ri nbʼix UY Scuti che rä, jun chkë ri chʼumilaʼ más nüm ri kʼo chkaj, 1,700 mul más nüm chwäch ri Qʼij. Xa ta ri chʼumil UY Scuti kʼo ta pa rukʼexel ri Qʼij, ma ta kʼo le Ruwachʼlew, rma rutamaño xtapon kʼa chrij ri planeta Júpiter. Taq röj nqatamaj reʼ, rkʼë jbʼaʼ nqʼax más chqawäch achkë rma Jeremías xuʼij chë Jehová xksaj ruchqʼaʼ rchë xuʼän ri kaj chqä le Ruwachʼlew.

¿Achkë utzil nqïl röj rma ruchqʼaʼ Dios? Röj yoj kʼäs rma Dios rubʼanon qa ri Qʼij chqä jontir ri ye kʼo chwäch le Ruwachʼlew. Chqä, ryä nuksaj ruchqʼaʼ rchë nqrtoʼ pä chqajujnal. ¿Achkë rubʼanik nuʼän riʼ? Pa naʼäy siglo, Dios xyaʼ ruchqʼaʼ Jesús rchë xeruʼän milagros. Chpan le Biblia nuʼij: «Ri moyiʼ yetzuʼun, ri ma yekowin ta yebʼiyïn, yekowin yebʼiyïn; ri kʼo lepra chkij yekʼachöj, ri ye tokän yekʼoxan, ri kamnaqiʼ yekʼastäj pä» (Mateo 11:5). ¿Y achkë nuʼän Dios pa qaqʼij komä? Le Biblia nuʼij: «Ryä nuyaʼ ruchqʼaʼ ri winäq kosnäq» Chqä nuʼij: «Ri nkikʼuqbʼaʼ kikʼuʼx chrij Jehová kan xtpë más kichqʼaʼ» (Isaías 40:​29, 31). Dios nkowin nuyaʼ pä qachqʼaʼ rchë nqapabʼaʼ qiʼ chkiwäch ri kʼayewal chqä yeqaköchʼ (2 Corintios 4:7). ¿Ma nuʼän ta chawä rït chë nawajoʼ yajelun más rkʼë Dios taq natamaj chë ryä kowan nqrajoʼ chqä nrajoʼ nuksaj ruchqʼaʼ rchë nqrtoʼ pä?

«¡Kan kʼïy ri ye abʼanon qa rït, nimaläj Jehová! Kan rkʼë anaʼoj xeʼaʼän ronojel ri ye kʼo» (SALMO 104:24).

Taq más nqatamaj chrij ri rubʼanon qa Dios, más nqʼalajin chqawäch chë ryä kan kʼo runaʼoj. Rma riʼ, kʼo jun peraj che rä ri ciencia ri nbʼix biomimética che rä ri nkiksaj ri científicos rchë nkinukʼuj rij ri yerubʼanon qa Dios chqä nkikʼän kinaʼoj chkij rchë más ütz nkiʼän che rä ri ye kibʼanon. Jojun tzʼetbʼäl. Ri científicos kinkʼun rij achkë rubʼanik nsamäj qawäch rchë yekiʼän kilentes ri cámaras. Chqä kinkʼun rij kixikʼ ri ajxikʼ taq chköp rchë yekiʼän aviones.

Ye kʼa runaʼoj Dios más nqʼalajin rkʼë rubʼanik bʼanon qa che rä qachʼakul. Qchʼobʼon chrij achkë rubʼanik nchapatäj rukʼaslemal jun ti neʼy. Ri rukʼaslemal nchapatäj rkʼë jun tnikʼ célula ri kʼo jontir ri información chpan chrij ri ti neʼy riʼ. Ri célula riʼ npotäj chë nkʼaj chik células ri junan jbʼaʼ kibʼanik. Ye kʼa taq napon ri tiempo, ri células riʼ yejalatäj chqä yepotäj chë nkʼaj chik células ri yepotäj chë kïkʼ, nervios chqä bʼaq. Jbʼaʼ chrij riʼ, yejeʼ chik ri jalajöj kiwäch organos chpan ruchʼakul ri ti neʼy chqä nkichäp kisamaj. Xa xuʼ pa 9 ikʼ, ri tnikʼ célula ri xqatzjoj pa naʼäy, npotäj chë kan pa mil chë millón células rchë nbʼeʼok jun ti neʼy. Taq nkitzʼët achkë rubʼanik nchapatäj rukʼaslemal jun winäq, ye kʼïy nkiʼij ri xuʼij jun chkë ri xtzʼibʼan le Biblia: «Nyaʼ aqʼij rma kan jaʼäl rubʼanik abʼanon qa chwä» (Salmo 139:14).

¿Achkë utzil nqïl röj rma runaʼoj Dios? Ri Qatat kʼo chkaj retaman achkë nkʼatzin chqë rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän. Rma ryä kan kʼo runaʼoj, nkowin nuyaʼ ütz taq naʼoj chqë chpan Ruchʼaʼäl. Jun tzʼetbʼäl. Ryä nuyaʼ re naʼoj reʼ chqë: «Ronojel mul [...] ma tikʼewaj ta tikuyulaʼ imak chiwäch» (Colosenses 3:13). ¿Naʼij rït chë ya reʼ jun ütz naʼoj? Ri doctores kitzʼeton chë taq röj nqkyun, ya riʼ nqrtoʼ rchë kan ütz nqwär chqä rchë ma njoteʼ ta qapresión. Chqä nqrtoʼ rchë ma kan ta nqqä pa bʼis chqä rchë ma yeqïl ta chik nkʼaj qayabʼil. Dios achiʼel jun ütz qamigo ri nqrajoʼ chqä ronojel mul nuyaʼ ütz taq naʼoj chqë (2 Timoteo 3:​16, 17). ¿Nawajoʼ rït njeʼ jun awamigo ke riʼ?

«Jehová kan nqä chwäch chë pa rubʼeyal nbʼan che rä jontir» (SALMO 37:28).

Dios ma nsach ta rkʼë ri yeruʼän. Ryä, ri kʼo ronojel uchqʼaʼ pa ruqʼaʼ, majun bʼëy xtuʼän ta ri ma ütz ta (Job 34:10). Ronojel mul kan pa rubʼeyal nuqʼät tzij, achiʼel xuʼij ri salmista: «Kan pa rubʼeyal xtaqʼät tzij pa kiwiʼ ri winäq» (Salmo 67:4). Rma ryä retaman achkë kʼo pa qan, ma xa xuʼ ta qabʼanik nutzʼët, ryä retaman achkë nqanaʼ chqä achkë yeqaʼän, rma riʼ kan pa rubʼeyal nuqʼät tzij pa qawiʼ (1 Samuel 16:7). Ye kʼa ma xa xuʼ ta riʼ, Dios chqä najin nutzʼët ri itzelal najin nbʼan chkë ri winäq pa qaqʼij komä, rma riʼ nuʼij chë xa jbʼaʼ chik apü «ri itzel taq winäq kan xtchup kiwäch» (Proverbios 2:22).

Reʼ ma ntel ta chë tzij chë Dios itzel runaʼoj chqä chë nqä chwäch nuchüp kiwäch ri winäq. Ryä nupoqonaj kiwäch ri winäq taq nutzʼët chë ütz nuʼän riʼ. Le Biblia nuʼij chë Jehová «kan nujyowaj qawäch». Ryä chqä nuʼän riʼ kikʼë ri itzel taq winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkitzolij kiʼ che rä kimak. ¿Tapeʼ chë Dios kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir? (Salmo 103:8; 2 Pedro 3:9).

¿Achkë utzil nqïl röj rma Dios kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir? Ri apóstol Pedro xuʼij: «Dios ma yeruchaʼ ta ri winäq, ryä yerajoʼ jontir ri nkixiʼij kiʼ chwäch chqä nkiʼän ri ütz tapeʼ xa bʼa achkë na kitinamit» (Hechos 10:​34, 35). Rma Dios ma yeruchaʼ ta ri winäq, röj nqïl utzil. Ryä nqrajoʼ tapeʼ xa bʼa achkë na qatinamit, qajatzul, xqbʼä o ma xqbʼä ta pan escuela chqä kʼo o majun ta qarajil; ryä nuyaʼ qʼij chqë rchë nqayaʼ ruqʼij.

Ri Qatat kʼo chkaj nrajoʼ chë röj nqʼax chqawäch chë ryä kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir chqä chë nqïl utzil rma ya riʼ, rma riʼ ruyaʼon qaconciencia. Ruchʼaʼäl Dios nuʼij chë ri qaconciencia nqrtoʼ rchë nqatamaj we najin nqaʼän ri ütz o manä (Romanos 2:15). ¿Achkë utzil nqïl rma riʼ? We röj nqatjoj qaconciencia rkʼë le Biblia, ya riʼ xtqrtoʼ rchë ma xtqaʼän jun ri ma ütz ta o ri xtkʼäm pä kʼayewal pa qawiʼ. Y, we kʼo jun akuchï nqsach wä, xtqrtoʼ rchë xtqatzolij qiʼ chqä xtqayaʼ qa rubʼanik ri ma ütz ta. Kantzij na wä chë taq nqʼax chqawäch chë Dios kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir, röj nqïl utzil chqä más junan nuʼän qawäch rkʼë ryä.

«Dios kan najowan» (1 JUAN 4:8).

Dios kʼo ruchqʼaʼ chqä runaʼoj y kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir, ye kʼa achiʼel nuʼij le Biblia, kʼo jun naʼoj ri más nqʼalajin chrij, y ya riʼ chë ryä kowan najowan. ¿Achkë rma? Rma, tapeʼ ryä kʼo ruchqʼaʼ rchë nuʼän ri nrajoʼ chqä kan ütz nuʼän che rä jontir rma ryä kʼo runaʼoj y kan pa rubʼeyal nuʼän che rä ronojel, ri nbʼanö che rä ryä rchë nuʼän jontir riʼ ya riʼ chë kowan najowan. Jontir ri nuʼän Jehová, nuʼän rma kowan najowan.

Tapeʼ Jehová majun ta jun nkʼatzin che rä, rma kowan najowan, xuʼän jontir ri kʼo chkaj chqä jontir ri kʼo chwäch le Ruwachʼlew, rchë ke riʼ ryeʼ xtkinaʼ chë yechajïx chqä chë yejowäx rma ryä. Jehová kan jaʼäl xuʼän qa che rä le Ruwachʼlew tapeʼ majun ta xtchʼäk rkʼë riʼ. Y komä kʼa najin na nukʼüt chë yerajoʼ ri winäq, rma «ryä nuʼän chë ri qʼij ntel pä pa kiwiʼ ri itzel chqä ri ütz kinaʼoj» (Mateo 5:45).

Chqä, «Jehová kan kowan nqrajoʼ chqä kan nupoqonaj qawäch» (Santiago 5:11). Ryä yerajoʼ ri winäq ri kan rkʼë ronojel kan nkajoʼ nkitamaj ruwäch chqä nkajoʼ junan nuʼän kiwäch rkʼë. Dios retaman kiwäch ri winäq riʼ. Nqaʼij riʼ rma ryä «ma kan ta näj kʼo wä chqë röj» (Hechos 17:27).

¿Achkë utzil nqïl röj rma Dios kan najowan? Dios kan kʼïy rubʼanik nukʼüt chqawäch chë nqrajoʼ. Jojun rubʼanik nuʼän riʼ ya riʼ rkʼë rutzeʼn jun ti neʼy, taq nqjowäx kimä qafamilia o taq nqatzʼët achkë rubʼanik nqʼalajin ri kaj taq nqä qa Qʼij. Kantzij na wä chë jontir reʼ ma yojkitoʼ ta rchë nqkʼaseʼ, ye kʼa yojkitoʼ rchë kiʼ qakʼuʼx nqaʼän.

Jun chik rubʼanik nukʼüt Dios chqawäch chë nqrajoʼ, ya riʼ taq nuyaʼ qʼij chqë rchë nqchʼö rkʼë. Le Biblia nuʼij: «Ma tchʼpü ta ikʼuʼx rma xa bʼa achkë kʼayewal. Pa rukʼexel riʼ, xa bʼa achkë na najin niqʼaxaj, tikʼutuj che rä Dios ri nkʼatzin chiwä y ma kixtaneʼ ta chukʼutxik riʼ chqä kixtyoxin che rä». Ri Qatat Jehová kowan nqrajoʼ chqä nrajoʼ che röj nqaʼij che rä jontir ri nbʼanö chqë chë nchʼpü qakʼuʼx. Ryä nuʼij chë we xtqaʼän riʼ, ryä xtuʼän chë xtbʼanatäj qkʼë «ri majun ta jun winäq nqʼax chwäch achkë rubʼanik nbʼanatäj», rma xtuʼän chë ma xtchʼpü ta chik qakʼuʼx (Filipenses 4:​6, 7).

Chpan re peraj reʼ xqtzjon chkij kajiʼ naʼoj ri más yeqʼalajin chrij Dios. Xqaʼij qa chë ryä kʼo ruchqʼaʼ, kʼo runaʼoj, kan pa rubʼeyal nuʼän che rä jontir chqä kowan najowan. Komä nqajoʼ chë rït naskʼij ri nkʼaj chik peraj ri ye kʼo chpan re wuj reʼ rchë natamaj achkë rubʼanon Dios awmä rït y achkë xtuʼän chqawäch apü.