1, 2. Kʼal jawaʼ in ulal Hechos 8:​27-31, 35-38, ¿jaleʼ ti pujan an eyal etíope?

 ¿A leʼ tatáʼ kit pujan ani ka tʼajaʼ tit ólnom kʼal a Cristo? An kʼakʼnaxtaláb ani an kʼanidhomtaláb jats in tʼajál abal yan i atiklábchik ka pujan. Ka tsalpay kʼal an tʼiplab kʼal jun i eyal axi kʼwajatak ti tʼojnal kʼal an uxum tsʼalej axi ti Etíopia.

² Tam tin exbay kʼal an Biblia abal in tomnálak ka pujan, jajaʼ dhubatkʼij in tʼajaʼ (ka ajiy Hechos 8:​27-31, 35-38). ¿Jaleʼ? Chubax abal in tsuʼchalak in jalbíl an Biblia. Biyat neʼetsak ban carro kʼwajatak in ajyal an Biblia kʼal jun i pejach kʼal jawaʼ in ulal ti Isaías. Ani tam ti wilkʼanchat kʼal a Felipe kʼal jawaʼ a Jesús in tʼajámal kʼal jajáʼ in lej kʼakʼnaʼ jawaʼ in exlaʼ, pero i exlálits abal jajáʼ in kʼanidhalak a Jehová kom talak kin kʼakʼnaʼ ti Jerusalén. Jajáʼ in jilamalakits an kʼakʼnaxtaláb axi yab chubax, xowéʼ kʼwajatak kʼal an bichow axi in kʼakʼnalak a Jehová. Axéʼ xi kʼanidhomtaláb in tʼajaʼ abal jajáʼ jayej kin leʼnaʼ ka pujan ani kin tʼajaʼ ti aykol kʼal a Cristo (Mat. 28:19).

3. ¿Jantʼoj tam tʼokʼbaxtaláb in éjtowal kin koʼoy jitaʼ in leʼ ka pujan? (Ka tsuʼuw an recuadro « ¿Jawaʼ tam tsʼabal in jumbiyal a ichích?»).

³ An kʼanidhomtaláb kʼal a Jehová jats neʼets kin tʼajaʼ abal jun ka pujan. Pero waʼats kʼeʼat i kʼanidhomtaláb axi in tʼajál abal yab ka bína nixéʼ xi xákab. Jun i tʼiplab, walám a koʼonchal yan i kʼanidhomtaláb a yanél ani a jaʼúbchik axi yab pelchik i belom ani a tsʼejnál abal yabáts ti kʼanidhaʼ max kit pujan (Mat. 10:37). O walám yab a leʼ ka jilaʼ ka tʼajaʼ jun i tʼajbiláb (Sal. 97:10). O ka tʼajaʼ axi a Dios in pojkal kom a atsʼal lej kʼibat ka jilaʼ, kom ma ta tsakamtal it kʼijidhbel kʼal an ajib axin tʼajál an belomtaláb axi yab chubax, ani a kwaʼal yan jantʼoj weʼladh kʼijidh tin ebal nixéʼ xi ajib, jaxtám a atsʼál lej kʼibat ka jilaʼ ka ajibnaʼ jawaʼ in pojkál a Jehová (1 Cor. 10:​20, 21). Jaxtám ka konowiy ta baʼ jitaʼ ani jantʼoj jats axi neʼets ka lej kʼanidhaʼ.

4. ¿Jantʼoj in tʼajál abal wawáʼ ki takuy ku pujan?

⁴ I exlál abal tatáʼ a kʼanidhál yan jantʼoj ani a pidhál in jalbíl nixéʼ lej alwaʼ, walám okʼxidh ka exobnaʼ an Biblia kʼal an ólchixchik kʼal a Jehová a kulbetnalák ka exobnaʼ an Biblia. Walám a atsʼalak jayej abal a kʼanidhál a Jesús, ani xowéʼ kom a exlál an ólchixchik kʼal a Jehová a kulbetnálchik ka junkuw, pero nixéʼ yab neʼets ti tólmiy abal tatáʼ ka leʼnaʼ ka takuy ka tʼojonchij a Jehová ani kit pujan. Axi neʼets ti tólmiy abal ka ejtow kit pujan jats an kʼanidhomtaláb kʼal a Jehová, tam tatáʼ ka kʼanidhaʼits a Jehová, yab jantʼoj neʼets ti tʼokʼbay ka tʼojonchij ani kit pujan. An kʼanidhomtaláb kʼal a Jehová yab tokot in tʼajál abal ku pujan, jayej tu tólmiyal ki aynanchij ki tʼojonchij a Jehová.

5. ¿Jantʼoj neʼets ki exobnaʼ al axéʼ xi pejach?

⁵ A Jesús in uluw abal kwaʼal ki kʼanidhaʼ a Jehová kʼal patal i ichích i ejatal ani i tsaplábil (Mar. 12:30). ¿Jantʼiniʼ a éjtowal tatáʼ ka lej kʼanidhaʼ ani ka kʼakʼnaʼ? Ki lupudh tsalpay kʼal an kʼanidhomtaláb axi tu koʼonchal (1 Juan 4:19). Axéʼ xi exobintaláb neʼets ki tsuʼuw jantʼiniʼ tu tólmiyal abal ki tʼajaʼ, jayej in wilkʼál jantʼoj neʼets kin tʼajaʼ ani neʼets ka atsʼaʼ tatáʼ, tam ka bajuw ka atsʼaʼ nixéʼ xi kʼanidhomtaláb axi lej in kwaʼal in exbádh. *

6. Kʼal jawaʼ in ulal Romanos 1:​20, ¿jantʼiniʼ i éjtowal ki exlaʼ más a Jehová?

⁶ A éjtowal ka exóbnaʼ kʼal a Jehová max ka lupudh tsalpay kʼal jawaʼ in tsʼejkámal (ka ajiy Romanos 1:20; Apoc. 4:11). Ka tsalpay kʼal an tʼaynél ani an koʼnélchik jantʼiniʼ ti tsʼejkadh in tejwamedhál yan i tsalpadhtaláb, ka exobnaʼ wéʼ jantʼiniʼ ti kʼwajat tsʼejkadh i putát (Sal. 139:14). Ani ka lupudh tsalpay jantʼiniʼ a Jehová in punchij an tsapláb axi in kwaʼal a kʼakʼal. Ani yab ka ukʼchiy abal expidh pel jun i ót kʼal yanchik axi waʼats (Is. 40:26). * Max antsanáʼ ka tʼajaʼ neʼets ka leʼnaʼ ka kʼakʼnaʼ más a Jehová. Xowéʼ ki exla abal a Jehová tsalpadh ani tsapik, nixéʼ neʼets tu ku tólmiy abal ki koʼoy jun i alwaʼ junkudhtaláb kʼal jajáʼ. Abal ku ulits ki kʼanidhaʼ kʼal patal i ichích kwaʼal ki exóbnaʼ más kʼal jajáʼ.

7. Abal ki kʼanidhaʼ a Jehová kʼal patal i ichich, ¿jantʼoj in tomnál ki lej belaʼ?

⁷ In tomnál ka lej belaʼ abal a Jehová u lej tʼeʼpinal kʼal tatáʼ. ¿Kʼibat a atsʼál abal jitaʼ in tsʼejkaʼ an eb ani an tsabál ti exlál ani it tekedh exbadh abal jajaʼ? Max antsanáʼ a atsʼál, ka tʼilaʼ abal a Jehová «yab kʼwajat ów kʼal junchik kʼal wawáʼ» (Hech. 17:​26-28). A David in uchaʼ a Salomón, «a Dios in exlál patal an ichích», jajáʼ in kʼej uluw max ka aliy, jajáʼ neʼets kin jilaʼ ka elaʼ (1 Crón. 28:9). Max tatáʼ kʼwajat a exobnál a Biblia pel kom a Jehová ti tʼajchamal an kanixtaláb jantʼiniʼ tin ulal Jeremías 31:3. Max ka exlaʼ más kʼal a Jehová, neʼets ka puwey más a kʼanidhomtal.

8. ¿Jantʼiniʼ a éjtowal ka tejwamédhaʼ abal a binál i kʼakʼnamal abal a Jehová ti lej kʼanidhál?

⁸ Jantʼiniʼ a éjtowal ka tejwamédhanchij i kʼanidhomtaláb a Jehová, jats ka tʼajaʼ i ólab. Neʼets ka koʼonchij más i kʼanidhomtaláb tam ka uchaʼ jawaʼ ti tʼepindhál ani ka pidhaʼ i kʼakʼnamal kʼal patal jawaʼ in tʼajál kʼal tatáʼ. Ani a jaʼubtal kʼal jajáʼ neʼets ka puwey tam ka tsuʼuw abal ti tokʼtsinchal a olábil (Sal. 116:1). Neʼets ka lej belaʼ abal a Jehová in exlál jawaʼ a watʼál, xowéʼ abal ki ejtow ku kʼwajiy más utat kʼal a Jehová i yejenchal ki exlaʼ jantʼoj in tsalpayal jajáʼ ani jantʼoj in aychal abal ki tʼajaʼ, ani nixéʼ neʼets ka bajuw ka tʼajaʼ más tokot ka exóbnaʼ an Biblia.

9. ¿Jantʼiniʼ a tejwamedhál abal a pidhál in jalbíl an Biblia?

⁹ Ka exóbnaʼ ka tsuʼchij in jalbíl an Biblia. Expidh an Biblia in kwaʼal an chubaxtaláb kʼal a Jehová ani jawaʼ jajáʼ in leʼ abal tatáʼ. ¿Jantʼiniʼ a éjtowal ka tejwamédhaʼ abal a tsuʼchal in jalbíl? Ka ajiy chudhél chudhél, kit tʼojojon kʼal an exobintaláb tam kit exobchin ani ka tʼajaʼ ta ejatal jawaʼ a exobnál (Sal. 119:​97, 99; Juan 17:17). ¿A kwaʼal jun i kʼij abal ka ajiy an Biblia, ani a tʼajál?

10. ¿Jantʼoj jats axi in olnál an Biblia?

¹⁰ I éjtowal ki elaʼ ti Biblia i tʼilab kʼal i atiklábchik axi in tsuʼuwchik a Jesús. Expidh an Biblia in olnál jawaʼ jajáʼ in tʼaja abal kʼal tatáʼ. Tam ka exobnaʼ jawaʼ a Jesús in tʼajaʼ ani in uluw, neʼets ka leʼnaʼ ka tʼajaʼ ta jaʼúb.

11. ¿Jantʼoj neʼets ti tólmiy abal ka kʼanidhaʼ más a Jehová?

¹¹ Ka exóbnaʼ ka kʼanidhaʼ a Jesús. Nixéʼ neʼets ti tólmiy ka kʼanidhaʼ más a Jehová kom a Jesús in tejwamédhamal in alwaʼ tʼajbilábil in tátaj (Juan 14:9). Max ka exlaʼ más a Jesús, neʼets ka exlaʼ más a Jehová ani neʼets ka ejtow ka kʼanidhaʼ. Ka tsalpay kʼal an kʼanidhomtaláb axi a Jesús in tejwamédhanchij an atiklábchik axi odhnach, ejtíl axi tsʼewantalchik, axi u yaʼulchik ani axi yab tsapik. Jayej ka tsalpay kʼal an alwaʼ tsʼalaxtaláb axi ti pidhál ani jantʼiniʼ in éjtowal ti tólmiy max ka belkaʼ (Mat. 5:​1-11; 7:​24-27).

12. ¿Jantʼiniʼ neʼets ti tólmiy max ka exobnaʼ más kʼal a Jesús?

¹² An kʼanidhomtaláb kʼal a Jesús neʼets ka yaney max ka lupudh tsalpay tam in bínaʼ in ejatal abal ku pakwlanchat i waláb (Mat. 20:28). Tam ka exbay abal jajáʼ in leʼnaʼ kin bínaʼ in ejatal abal kʼal tatáʼ. Nixéʼ neʼets kin tʼajaʼ abal kit wichkʼon kʼal a tʼajbil ani ka aliy in pakwlanchixtal a Jehová (Hech. 3:​19, 20; 1 Juan 1:9). Max ka kʼanidhaʼ más a Jehová ani a Jesús, neʼets ka lenaʼ kit kʼwajiy kʼal axi in tʼajál jayetsekʼij.

13. ¿Jantʼoj ti pidhámal a Jehová?

¹³ Ka exobnaʼ ka kʼanidhaʼ in yanél a Jehová. Walám a yanél axi yab pel i ólchix ani a jaʼúbchik yab in exbayal jaleʼ ti a leʼ ka tʼojonchij a Dios. Walám ma kin lenaʼ ti tʼokʼbaychik, a Jehová neʼets ti tólmiy kom neʼets ti pidhaʼ jún i yaneláb axi kʼwajat tin puwél an tsabál. Max tatáʼ kit kʼwajiy utat kʼal axéʼ xi yaneláb neʼets ka batskʼuw i kʼanidhomtaláb ani i tolmixtaláb axi a yéjenchal (Mar. 10:​29, 30; Heb. 10:​24, 25). Ani walám jun a kʼicháj a yanel jayej neʼets kin tʼojonchij a Jehová ani neʼets kin belkaʼ (1 Ped. 2:12).

14. Jantʼiniʼ tin ulal 1 Juan 5:3, ¿jantʼoj a exobnámal tatáʼ tin kwéntaj in abatnaxtal a Jehová?

¹⁴ Ka exobnaʼ ka pidhaʼ in jalbíl ani ka belkaʼ in abatnaxtal a Jehová. Okʼxidh ka exlaʼ a Jehová walám tatáʼ a tʼajalak jantʼoj a leʼak ani xowéʼ a tsuʼtal abal in abatnaxtal a Jehová jats jawaʼ más alwaʼ (Sal. 1:​1-3; ka ajiy 1 Juan 5:3). Ka tsalpay kʼal an alwaʼ kaw axi a Jehová in pidhál an tomkinélchik, an tatalábchik ani an tsakamchik (Efes. 5:​22-6:4). ¿A tsuʼtal abal ti tólmiyal tatáʼ ani a yanél max ka tʼajaʼ ta éjatal? ¿A kwaʼal xowéʼ i alwaʼ tʼajbiláb kom a aliyal i alwaʼ junkudhtaláb? ¿A atsʼal más it kulbél? (Prov. 13:20; 1 Cor. 15:33). Walám neʼets kit tokʼtsin aníts.

15. ¿Walám a yéjenchal i tolmixtaláb abal ka tʼajaʼ ta ejatal an tsalpadh kaw?

¹⁵ Walám a atsʼál tʼojláb ka tʼajaʼ ta ejatal an tsalpadh kaw axi a exobnál. Jaxtám, a Jehová kʼal in púlik bichowil in binál i tolmixtaláb axi tal ban Biblia abal ka exlaʼ jawaʼ alwaʼ ani axi yab alwaʼ (Heb. 5:​13, 14). Tam ka ajiy ani ka exóbnaʼ axéʼ xi exobintaláb, neʼets ka tsuʼuw abal neʼets ti lej tólmiy ani neʼets ka leʼnaʼ kit kʼwajiy tin bichowil a Jehová.

16. ¿Jantʼiniʼ tin tʼojojiyamal a Jehová in bichowil?

¹⁶ Ka exóbnaʼ ka kʼanidhaʼ ani ka tólmiy in bichowil a Dios. A Jehová in tʼojojiyamal in bichowil kʼal i tamkuntalábchik, ani in tsakámil a Jesús játs in okʼnál patal nixéʼ (Efes. 1:22; 5:23) A Jesús in takuyamal jun i mukʼeʼ i atiklábchik kʼal an tʼokat tsapláb abal kin ókʼna an tʼojláb axi in leʼ kin tsuʼuw ka tʼajan xowéʼ ta kʼicháj. Axéʼchik xi atikláb axi a Jesús in bijiy an «tʼojnal axi putudh ani tsalpadh», in tsápnanchal abal kin putuw kʼal in uchbíl abal ti tsapikmédhanchij a bélomtal abal ka koʼoy jun i alwaʼ junkuntaláb kʼal a Dios (Mat. 24:​45-47). An tʼojnal axi putudh ani tsalpadh in tʼojojiyalchik i ókʼnom abal kin bínaʼ i tolmixtaláb ti tamkuntaláb (Is. 32:​1, 2; Heb. 13:17; 1 Ped. 5:​2, 3). Jajáʼchik in leʼ kin tʼajaʼ patal jawaʼ kin ejtow abal ti tólmiy ani ti kanatbedhaʼ abal kit utey más kʼal a Jehová, pero jantʼoj axi más exbadh in éjtowalchik kin tʼajaʼ abal kʼal tatáʼ játs kom ti exóbchal jantʼiniʼ ti ka olnaʼ an alwaʼ kaw tin kwéntaj kʼal a Jehová (Efes. 4:​11-13).

17. Kʼal jawaʼ in ulal Romanos 10:​10, 13, 14, ¿jaleʼ i ólchal tin kwéntaj kʼal a Jehová an atiklábchik?

¹⁷ Ka tólmiy axi kʼeʼatchik abal kin exlaʼ kin kanidhaʼ a Jehová. A Jesús in ucha in aykolilchik abal kin exobchij axi más tin kwéntaj kʼal a Dios (Mat. 28:​19, 20). Nixéʼ xi abatnaxtaláb neʼets ki ejtow ki tʼajaʼ, pero max tatáʼ ka exóbnaʼ ka kʼanidhaʼ más a Jehová, neʼets ka atsʼaʼ jantʼiniʼ an aykolchik Pedro ani Juan, axi in uluwchik: «Yab i éjtowal ki jilaʼ ku káwin kʼal jawaʼ i tsuʼumal ani i atsʼamal» (Hech. 4:20). Jawaʼ tu pidhál más i kulbetaláb pel ki tólmiy jún i atikláb kin kʼanidhaʼ más a Jehová. ¿A éjtowal ka tsálpay an kulbetaláb axi in atsʼaʼ a Felipe tam tin tólmiy an etíope kin exbay an chubaxtaláb axi ti Biblia ani kin tólmiy ka pujan? Tam ka nitsʼbiy a Felipe ani ka belkaʼ in abantxtal a Jesús abal tit ólnom neʼets ka tejwamédhaʼ abal a leʼ ka tʼajaʼ tit ólchix kʼal a Jehová (ka ajiy Romanos 10:​10, 13, 14). Tam, walám ka tʼajaʼ an konowixtaláb axi in tʼajaʼ an etíope: «¿Jantʼoj tin tʼokʼbayal abal kin pujan?» (Hech. 8:36).

18. ¿Jantʼoj neʼets ki tsuʼuw tin aytal an exobintaláb?

¹⁸ Tam ka takuy kit pujan a tʼajámal an más alwaʼ takuxtaláb ta ejatal. Kom pel jun i takuxtaláb lej exbadh kwaʼal ka alwaʼ tsalpay kʼal axéʼ xi exbadh tʼojláb. ¿Xowéʼ jantʼoj in yéjenchal ka exlaʼ tin kwéntaj an pujantaláb? ¿Ani jantʼoj kwaʼal ka tʼajaʼ okʼox ani talbél kit pujan? Neʼets ki exóbnaʼ tin aytal an exobintaláb.