1, 2. a) ¿Imatataq pushakoq religiösukuna rurayarqan yachatsikuyanqanta michäkuyta munar, peru imatataq apostolkuna rurayarqan? b) ¿Imanirtan apostolkunaqa yachatsikuyta dejëta munayarqantsu?

 TSËLLARAN 33 wata Pentecostes Fiestata celebrar ushayashqa, y congregacion patsakanqampitaqa juk ishkë semänallaran pasashqa. Diabluqa tsë tiemputa provecharmi, manaraq alli patsakaptin congregacionta ushakätsita munan. Tsëmi yachatsikuyanqanta michäkuyänampaq, pushakoq religiösukunawan jinan höra imëkata ruran. Peru valienti apostolkunaqa yachatsikurmi sïguiyan, tsëmi atskaq ollqukuna y warmikuna “Señorman creikur, Jesuspa qateqnin tikrayarqan” (Hëch. 4:18, 33; 5:14).

² Tsëpita cölerakurmi chikeqninkunaqa mana yachatsikuyänanta munar apostolkunata prësuyan. Peru Jehoväpa angelnin carcelpa punkunkunata paqaspa kichashqa kaptinmi, patsa waränampaqqa yapëna yachatsikur këkäyan. Tsënam soldädukunaqa prësur autoridäkunaman apayan, pëkunanam manana yachatsikuyänampaq mandayanqanta mana cäsukuyanqampita acusayan. Tsënam apostolkunaqa mana mantsakushpa, “nunakunata cäsuyänäpa rantinqa, gobernaq Teyta Diostam cäsukuyänä” nir contestayan. Tsënam autoridäkunaqa cölerakur wanutsita munayan. Peru tsë höram, Leyta yachatsikoq y nunakuna respetayanqan Gamaliel jutiyoq nuna, cuidädu kayänampaq nirqan y, ’tsë nunakunawan mana mëtikuyänampaq, sinöqa libri dejayänampaqmi’ consejarqan. Mana creipaqnö kaptimpis, ninqanta cäsurmi pushakoq religiösukunaqa apostolkunata libri dejariyarqan. ¿Y imatataq apostolkunaqa rurayarqan? Mana mantsakurmi “templuchö y wayin wayin, Cristu Jesuspita alli noticiakunata mana dejëpa yachatsikur y willakur sïguiyarqan” (Hëch. 5:17-21, 27-42; Prov. 21:1, 30).

3, 4. a) ¿Imatataq unëpitana Diablu rurashqa Diospa sirweqninkunata atacanampaq? b) ¿Imapitataq këchö y ishkë qateqnin kaqchö yachakushun?

³ 33 wata juiciuchömi autoridäkunaqa rikätsikuyarqan cristiänukuna contran këkäyanqanta, peru tsëqa manam tsëllachötsu usharqan (Hëch. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7). Kanampis Diabluqa yachatsikunqantsikta michäkuyänampaqmi chikimaqnintsikkunata utilizan. Tsëta logrëta munarmi Diospa sirweqninkunata imëkapita acusamarquntsik. Höraqa acusamantsik nunakunata büllatsinqantsikta nirmi. Höranam autoridäkunapa contran churakanqantsikta o imatapis rantikur purinqantsikta niyan. Tsëmi allinö kaptinqa, tsë niyanqankuna mana rasumpa kanqanta rikätsikunapaq cortikunaman ëwarquntsik. ¿Imatataq lograrquntsik? Cortikunachö unëna decidiyanqanqa, ¿imanötan qamta yanapashunki? “Ley ninqampita välikur alli noticiakunata” defendinqantsikpita juk ishkëllata rikärishun (Filip. 1:7).

⁴ Këchömi yachakushun libri yachatsikunapaq derëchuntsikta imanö defendinqantsikta. Tsëpitanam ishkë qateqnin kaqchö yachakushun, nunakuna rurayanqanman mana mëtikunapaq y Diospa Gobiernun munanqannö kawanapaq derëchuntsikta imanö defendinqantsikta.

5. 1935 wata witsanqa, ¿imanirtan Diospa Gobiernumpita yachatsikoqkunata carcelman apayarqan, y imatataq Jehoväpa testïgunkunata dirigeqkuna rurayarqan?

⁵ 1935 wata witsanmi entëru Estädus Unïduschö, consëjupaq o gobiernupaq trabajaq autoridäkuna, Jehoväpa testïgunkunata obliguëta munayarqan yachatsikuyta puëdiyänampaq licenciata o permïsuta jipiyänampaq. Peru ima permïsupis ushakäreqlla kanqanta musyarmi, wawqikunaqa ima permïsutapis jipiyarqantsu. Pëkunaqa segürum këkäyarqan, Diospa Gobiernumpita yachatsikuyänampaq cristiänukunata Jesus mandanqantaqa, ni mëqan gobiernupis ushakätsita mana puëdinqanta (Mar. 13:10). Tsërëkurmi Diospa Gobiernumpita yachatsikuyaptin, atskaq wawqi panintsikkunata carcelman apayarqan. Tsëmi Jehoväpa testïgunkunata dirigeqkunaqa, cortikunaman defendikoq ëwayänampaq decidiyarqan. Pëkunaqa rikätsikuyta munayarqan, Testïgukuna religionninkunachö rurayanqanta michäkurqa, gobiernukuna ley ninqampa contran rurashqa kayanqantam. Tsënam 1938 wata pasanqan, mana qonqëpaq juiciuman chäyänampaq yanapakurqan. ¿Imatan pasakurqan?

6, 7. ¿Imatan Cantwell apellïduyoq familiata pasarqan?

⁶ 1938 wata martis 26 de abril junaqmi, 60 watayoq Newton Cantwell wawqi, warmin Esther y wamrankuna Henry, Russell y Jesse, New Haven (Connecticut) markachö entëru junaq yachatsikoq yarquyarqan. Pëkunaqa precursor especialmi kayarqan. Wayinkunapita yarqurqa, juk junaqpitapis mas mana kutiyänampaqmi listu këkäyarqan. ¿Imanir? Pëkunataqa atska kutinam carcelman apashqa kayarqan, y yapëpis apëta puëdiyanqantam musyayarqan. Tsënö kaptimpis, Diospa Gobiernumpita yachatsikuytaqa manam dejayarqantsu. Ishkë cärruchömi New Haven markaman chäyarqan. Papäninkuna Newtonmi cärrunkunataqa manejarqan, y tsëchömi Bibliapita yachatsikuyänampaq publicacionkunata y puritsina tocadiscukunata aparqan. 22 watayoq Henrynam manejanqan cärruchö parlantikunata aparqan. Chäyanqampita juk ishkë höra pasanqanllachömi, pëkuna pensayanqannölla, policïakuna chëkur cärrunkunata päratsiyänampaq obligayarqan.

⁷ Puntataqa 18 watayoq Russelltam prësuyarqan, tsëpitanam wawqi Newtonta y warmin Estherta prësuyarqan. 16 watayoq Jesseqa, papäninkunata y wawqinta prësu apakuyanqantam karullapita rikarëkarqan. Henryqa juk lädupam yachatsikoq ëwashqa karqan, tsëmi Jesseqa japallan këkarqan. Tsënö kaptimpis, katsinqan tocadiscuta aparkurmi yachatsikur sïguirqan. Ishkaq catölicu nunakunam, wawqi Rutherford parlanqan “chikimaqnintsikkuna” tïtuluyoq discursuta wiyatsinampaq äniyarqan. Peru ninqanta wiyarqa, alläpa cölerakurmi Jesseta maqëta munayarqan. Peru pëqa tranquïlum ëwakurqan. Tsëpita rätunllatanam policïa prësurkur pëtapis carcelman apakurqan. Pani Esthertaqa manam policïakuna acusayarqantsu, peru nunanta y wamrankunataqa acusayarqanmi. Tsënö kaptimpis, qellëta paguëkurmi tsë junaqlla libri yarquyarqan.

8. ¿Imanirtan Jesse Cantwellta nunakunata büllatsinqanta nir cortichö condenayarqan?

⁸ 1938 wata setiembri killanam, juk ishkë killakuna pasanqanchöna, Cantwell apellïduyoq familiaqa, New Haven markachö punta kaq cortiman ëwayarqan. Newtonta, Russellta y Jessetaqa, mana permïsuta mañakushqa këkar publicacionkunapita qellëta mañakuyanqampitam acusayarqan. Y Connecticutchö Corti Suprëma tsë cäsuta rikänampaq mañakushqa këkäyaptinmi, nunakunata büllatsinqanta nir Jesseta condenayarqan. ¿Imanirtan tsënö condenayarqan? Tsëtaqa rurayarqan grabacionta wiyatsinqan ishkan catölicu nunakuna, religionninkunapaq mana allita parlayanqanta wiyar cölerakuyanqanta Cortichö nishqa kayaptinmi. Tsënam Jehoväpa testïgunkunata dirigeqkunaqa, Estädus Unïduschö mas autoridäyoq kaptin, Corti Suprëmaman tsë cäsuta chätsiyarqan.

9, 10. a) ¿Imatataq Estädus Unïdus Cortichö decidiyarqan, Cantwell apellïduyoq familiapa cäsunchö? b) Tsëchö decidiyanqanqa, ¿imanötan kanampis yanapamantsik?

⁹ 1940 wata 29 de marzu junaqpitam, Corti Suprëmachö presidenti Charles Evans Hughes nuna y puwaq magisträdukunaqa, Jehoväpa testïgunkunapa abogädum wawqi Hayden Covington ninqanta wiyayarqan. a Testïgukuna nunakunata büllatsiyanqanta rikätsikuyta munar, Connecticutchö fiscal imëkata nikaptinmi, juk kaq juezqa kënö tapurqan: “¿Manaku Cristu Jesus patsachö kanqan witsampis, pë willakunqanta nunakuna mana allipa rikäyarqan?”. Tsënam fiscalqa kënö contestarqan: “Rasunmi, y alli yarpaptïqa Bibliachömi willakun tsëta willakunqampita Jesusta ima pasanqanta”. ¡Tsënö ninqanqa imëkatam rikätsikurqan! Mana cuentata qokurmi, tsë fiscalqa Testïgukunata Jesustawan igualatsirqan, y sufritsir wanutseqkunatanam gobiernutawan igualatsirqan. 1940 wata 20 de mäyu junaqmi, tsë Cortichö trabajaqkunaqa, llapankuna acuerdu, Testïgukunapa favornin decidiyarqan.

¹⁰ ¿Tsë Corti decidinqanqa imachötan yanapakurqan? Tsëmi yanapakurqan, mëqan religionchöpis kayänampaq nunakuna derëchuyoq kayanqanta mas respetayänampaq, y gobiernupaq o consëjukunapaq trabajaq autoridäkunapis, nunakuna tsë derëchuyoq kayanqanta mana michäkuyänampaq. Manam tsëllatsu, Cortichöqa manam Jesse ruranqanchö “nunakunata büllatsinqanta” tariyarqantsu. Tsëmi cläru rikätsikurqan, Jehoväpa testïgunkunaqa nunakunata mana büllatsiyanqanta. Tsënömi Diosta sirweqkunaqa alläpa väleqta lograrquntsik. ¿Tsëqa kanampis yanapamantsikku? Abogädu Testïgum kënö nin: “Religionnintsikchö ruranqantsikta libri rurëta puëdinqantsikqa yanapamantsik, mana rasun kaqpita acusamänata mana mantsakushpa, markantsikchö nunakunata shamoq tiempuchö allina kawakuyänampaq kaqta yachatsinapaqmi”.

11. ¿Imatataq Canadä nacionpita wawqi panikuna rurayarqan y imanir?

¹¹ 1940 a 1950 watakuna witsanmi, Canadä nacionpita Jehoväpa testïgunkunata imëkata rurar alläpa sufritsiyarqan. Tsëmi Canadä nacionpita wawqikuna y panikunaqa, religionninkunachö rurayanqanta Gobiernu mana respetëkanqanta rikätsikuyänampaq, 1946 wata, Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada (El odio ardiente de Quebec a Dios, Cristo y la libertad es la vergüenza de todo Canadá) neq tratäduta dieciseis junaqpa më tsëchö qarakuyarqan. Tsë chusku päginayoq tratäduchömi willakoq, cürakuna inkitayaptin, Quebec provinciachö Jehoväpa testïgunkunapa contran nunakuna büllayanqanta, policïakunata alläpa feyu maqayanqanta y mëtsika nunakuna imëkata rurayanqanta. Tsë tratäduchöqa këtapis willakoqmi: “Leypa contran mana imatapis rurëkäyaptinmi, Jehoväpa testïgunkunata prësur këkäyan. Montreal kinrëchö ochocientus cäsukunachömi Testïgukunata acusayan”.

12. a) ¿Imatataq rurayarqan tratäduta qarakuyänanta mana munaqkuna? b) ¿Imapitataq wawqi panikunata acusayarqan? (Willakunqanchö ninqantapis rikäri).

¹² Tsë tratädu ninqanta musyëkurmi, Quebec provinciachö Maurice Duplessis primer ministruqa, iglesia catölicachö Villeneuve apellïduyoq cardenalwan parlëkurnin, mana llakipashpa Jehoväpa testïgunkunata imëkata rurayarqan. Tsëmi Testïgukunapa contran cäsukunaqa ochocientuspita mil seiscientusman chärirqan. Precursöra panim këta willakun: “Policïakuna mëtsika kuti prësuyämashqa kayaptinmi, yarpäyarqänatsu ëka kuti prësuyämanqantapis”. Testïgukunata tsë tratäduta qarakuykaqta tarirqa, mana rasumpa kaqta willakur jukkunapa contran nunakunata churakätsiyanqanta nirmi acusayaq. b

13. ¿Pikunatataq puntataqa gobiernupa contran churakäyanqanta nir juzgayarqan, y imatataq cortichö decidiyarqan?

¹³ Puntataqa 1947 watam, Aimë Boucher jutiyoq wawqita, 18 watayoq Gisèle wamranta y 11 watayoq Lucille wamranta, gobiernupa contran churakäyanqanta nir juzgayarqan. Pëkunaqa wayinkunapa amänunchömi tratäduta qarakur këkäyarqan, peru manachi nunakunataqa büllatsiyarqantsu. Teyta kaqqa humildi y yachanëpaqmi karqan, Quebec markapa sur lädun ichikllan jirkakuna kanqanchömi, takshalla granjan kapurqan, y höra höram takshalla carrëtawan markata ëwaq. Tsënö kaptimpis, tratäduchö willakunqannömi pëkunatapis mana alli tratashqa kayarqan. Testïgukunata chikirmi punta kaq cortichö trabajaq juezqa, Boucher apellïduyoq familia mana culpayoq kanqanta rikätsikoq pruëbakunata cuentaman churarqantsu, peru fiscal ninqantaqa cuentamanmi churarqan. Pëmi nirqan qarakuyanqan tratäduqa nunakunata chikinakatsinqanta y Boucher apellïduyoq familia culpayoq kanqanta. Juez imanö pensanqanqa, rasumpa kaqta willakuyqa jutsa kanqantam rikätsikoq. Aimë y Gisèle wamrakunataqa gobiernupa contran churakäyanqanta nirmi condenayarqan, y Lucille wamratapis ishkë junaqmi prësu katsiyarqan. Wawqikunaqa mas autoridäyoq kaptinmi, Canadä nacionchö Corti Suprëmaman tsë cäsuta chätsiyarqan, y tsë cortiqa cäsunkunata atiendirqanmi.

14. Imëkata rurar sufrikätsiyaptimpis, ¿imatataq Quebec markachö wawqi panikuna rurayarqan?

¹⁴ Tsëyaqmi kutin kutin imëkata rurëkäyaptimpis, Quebec markachö valienti wawqi panikunaqa Diospa Gobiernumpita yachatsikur sïguiyarqan, y atska kutichömi alli yarqupukuyarqan. 1946 wata tratäduta qarakuyanqampita chusku wata pasanqanchömi, Quebec markachö Testïgukunaqa trescientus kayanqampita milman chäyarqan. c

15, 16. a) ¿Imatataq Canadä nacionchö Corti Suprëma decidirqan Boucher apellïduyoq familiapa cäsunchö? b) ¿Imanötan Corti decidinqan yanaparqan wawqi panintsikkunata y wakin nunakunata?

¹⁵ 1950 wata juniu killachömi, Canadä Corti Suprëmachö trabajaq isqun juezkunaqa, Aimë Boucher wawqipa cäsunta rikäyarqan. Tsëpita joqta killa pasanqanchönam, 1950 wata 18 de diciembri junaq favornintsik decidiyarqan. ¿Imanir? Testïgukunapa Abogädun Glen How wawqim willakun, gobiernupa contran churakëqa, gobiernupa contran imatapis rurayänampaq o contran kayänampaq nunakunata inkitë kanqanta ninqantsikwan, Cortichö juezkuna acuerdu kayanqanta. Peru qarakuyanqan tratäduchöqa “manam tsëkunapaq parlaqtsu, tsëmi pensayanqanta libri musyatsikuyta puëdiyaq”. Kënöpis nirqanmi: “Kikïmi cläru rikarqä tsë juiciuta ganayänäpaq Jehovä imanö yanapayämanqanta”. d

¹⁶ Corti Suprëma decidinqanqa, Diospa Gobiernun ruranqanchömi alläpa yanapakurqan. Quebec markachö cientu veintidos cäsukunachö gobiernupa contran churakäyanqanta nir Testïgukunata acusayanqanqa mana kaqchömi quedarqan. Canadä nacionpita nunakuna y Comunidad Británica de Naciones (Commonwealth) niyanqan grüpupita nunakunapis, librinam kayarqan gobiernu ruranqampita pensayanqanta parlakuyänampaq. Tsëpitaqa manam Iglesiachö kaqkuna y Quebec markachö gobiernu juntakäyarqannatsu, Jehoväpa testïgunkunapa contran imatapis rurayänampaq. e

17. ¿Imata rurartan wakin gobiernukunaqa ruranqantsikta michäkuyta munayan?

¹⁷ Punta cristiänukuna rurayanqannöllam, Jehoväta kanan witsan sirweqkunapis “Diospa palabranta rantikur” purintsiktsu (leyi 2 Corintius 2:17). Tsënö kaptimpis, wakin gobiernukunaqa negociuta ruraqkunapaq leykunawanmi ruranqantsikta michäkuyta munayan. Tsëpaqqa ishkë cäsullapaq parlarishun, tsëkunachömi rikäyarqan Jehoväpa testïgunkuna imatapis rantikur purinqantsikta o Diospita yachatsikoq kanqantsikta.

18, 19. ¿Imatataq Dinamarca nacionchö autoridäkuna rurayarqan yachatsikunqantsikta michäkuyta munar?

¹⁸ Dinamarca nacionchö. 1932 wata 1 de octubri junaqmi, mana permïsuyoq karqa ima publicaciontapis mana rantikuyänampaq patsätsiyanqan ley välir qallëkurqan. Cristiänu mayintsikkunaqa manam ima permïsutapis mañakuyarqantsu. Waränin junaqqa, Copenhague markapa inti o rupay jeqanan lädunchö treinta kilömetruschönö këkaq Roskilde markachömi pitsqa publicadorkuna yachatsikuykäyarqan. Yachatsikur ushayänampaqqa, mana permïsuyoq këkar publicacionkunata rantikushqa kanqanta nirmi, August Lehmann wawqita prësu apayashqa kayarqan.

¹⁹ 1932 wata 19 de diciembri junaqmi, August Lehmann wawqiqa cortiman ëwarqan. Pëqa Bibliapita masta musyatsikoq publicacionkunapita nunakunata parlapaq ëwashqa kanqantam nirqan, peru imatapis rantikur mana purinqantam nirqan. Punta kaq cortiqa pë ninqanwanmi acuerdu karqan y kënömi nirqan: “Kë acusayanqan nunaqa [...] mantenikuyta puëdinmi, y ruranqampitaqa manam ima päguta chaskishqatsu ni päguta chaskita shuyarantsu. Tsëpa rantinqa, ruranqanqa masmi gastakatsishqa”. Cortiqa Testïgukunapa favornintsikmi decidirqan, y wawqi Lehmann ruranqanqa “neguciuta rurë mana kanqantam” nirqan. Tsënö kaptimpis, Diospa sirweqninkunata chikeqkunaqa, imëkata rurarmi tsë nacionchö yachatsikunantsikta michäkuyta munayarqan (Sal. 94:20). Peru fiscal general niyanqanqa, tsë nacionchö Corti Suprëmamanmi tsë cäsuta chätsirqan. ¿Imatataq cristiänu mayintsikkuna rurayarqan?

20. ¿Imatataq Dinamarca nacionchö Corti Suprëma decidirqan, y imatataq wawqi panintsikkuna rurayarqan?

²⁰ Corti Suprëmachö tsë cäsuta rikäyanqan semänaqa, Dinamarca nacionchö Testïgukunaqa masraqmi yachatsikuyarqan. 1933 wata martis 3 de octubri junaqmi Cortiqa imata decidinqanta willakurqan. Pëkunapis punta kaq cortichö niyanqannöllam, August Lehmann wawqiqa leypa contran imatapis mana rurashqa kanqanta niyarqan. Tsë juiciuchö ganayänampaq Jehovä yanapanqampita agradecikurmi, wawqi panikunaqa masraq yachatsikuyarqan. Cortichö tsënö decidiyanqampitam Dinamarca nacionchö gobiernuqa, wawqi panikuna yachatsikuyanqanta michäkushqanatsu.

21, 22. ¿Imatataq Estädus Unïduschö Corti Suprëma decidirqan Murdock apellïduyoq wawqipa cäsunchö?

²¹ Estädus Unïdus nacionchö. 1940 wata domingu 25 de febrëru junaqmi, Robert Murdock precursor wawqita y qanchis Testïgukunata prësu apakuyarqan. Pëkunaqa Pensilvaniachö këkaq Jeannette markachömi yachatsikur këkäyarqan, tsëqa Pittsburgh markapa amänunchömi këkan. Pëkunataqa mana permïsuyoq këkar publicacionkunata qarakuyanqampitam condenayarqan. Tsëmi Estädus Unïduschö Corti Suprëmaman tsë cäsuta chätsiyarqan, y tsë Cortiqa cäsunkunata rikänampaqmi änirqan.

²² 1943 wata 3 de mäyu junaqmi, Corti Suprëmaqa Testïgukunapa favornin decidirqan. Tsëchömi permïsuta mañakuyta mana wanayanqanta niyarqan, y kënöpis niyarqanmi: “Constitucion Federalchö ninqannöpis nunakuna tsë derëchuyoq këkäyaptinqa, manam gobiernuqa cobrakuyta puëdintsu”. Tsënöllam consëjuchö patsätsiyanqan ley ninqantapis välitsiyarqannatsu, y niyarqanmi tsë leyqa “imatapis libri musyatsikuyänampaq o religionyoq kayänampaq derëchuyoq kayanqanta michäkunqanta”. Cortichö cäsi llapan juezkuna pensayanqanta willakurmi, William Orville Douglas jutiyoq magisträdu Jehoväpa testïgunkuna rurayanqampaq kënö nirqan: “Testïgukunaqa manam yachatsikurllatsu puriyan, y manam Bibliapita parlaq publicacionkunallatatsu qarakuyan. Pëkunaqa tsë ishkantam rurayan”. Y kënöpis nirqanmi: “Tsë rurayanqantaqa [...] wakin iglesiakunachö rurayanqanta y sacerdöti yachatsikunqanta respetanqantsiknöllam respetanantsik”.

23. ¿Imanirtan 1943 wata cristiänu mayintsikkuna juiciukunachö ganayanqanqa noqantsikpaq alläpa välin?

²³ Corti Suprëma favornintsik decidinqanqa, Diospa sirweqninkunata alläpam yanapamarqantsik. Tsëmi cläru rikätsikurqan, imatapis rantikur mana purinqantsikta sinöqa Cristupa sirweqninkuna kanqantsikta. 1943 wata 3 de mäyu junaqqa, trëci cäsukunata Cortiman chätsiyanqampitam, Jehoväpa testïgunkunaqa döci cäsukunachö ganayarqan, tsëchömi Murdock apellïduyoq wawqipa cäsumpis këkarqan. Tsë juiciukunachö decidiyanqanqa, mëtsëchö y wayin wayin yachatsikunapaq mana derëchuyoq kanqantsikta nir chikimaqnintsikkuna cortiman chätsimashqam, alläpa yanapamarquntsik.

24. ¿Imatataq rurantsik gobiernukuna yachatsikunantsikta michäkuyaptin?

²⁴ Diospa Gobiernumpita libri yachatsikunantsikta permitimanqantsikpitam, Jehoväpa sirweqninkunaqa gobiernukunata alläpa agradecikuntsik. Tsënö kaptimpis, yachatsikunantsikta michämashqaqa, juknöpa yachatsikunapaqmi patsätsintsik y mas alli kanqannömi yachatsikur sïguintsik. Noqantsikpis apostolkunanömi pensantsik, pëkunaqa kënömi niyarqan: “Nunakunata cäsuyänäpa rantinqa, gobernaq Teyta Diostam cäsukuyänä” (Hëch. 5:29; Mat. 28:19, 20). Manam tsëllatsu, sinöqa yapë yachatsikunantsikta permitimänapaqmi cortikunaman ëwantsik. Tsëta ruranqantsikpita ishkëllata rikärishun.

25, 26. ¿Nicaragua nacionchö ima pasakuptintan tsë nacionchö Corti Suprëmaman chäyarqan, y imatataq tsë Corti decidirqan?

²⁵ Nicaragua nacionchö. 1952 wata 19 de noviembri junaqmi, misionëru y sucursalta rikaq Donovan Munsterman wawqintsik, Managua markachö Departamento de Inmigración niyanqanman ëwarqan. Pëtaqa tsë oficïnachö llapanta rikaq Arnoldu Garcïa capitanman ëwanampaqmi niyarqan. Tsë capitanmi wawqi Donovanta nirqan, Jehoväpa testïgunkunaqa entëru Nicaragua nacionchö, “creiyanqampita yachatsikuyta ni iglesiankunachö rurayanqanta rurëta mana puëdiyanqanta”. Imanir tsëkunata michäyanqanta wawqi tapuptinmi capitanqa nirqan, Testïgukunaqa ministro de Gobierno y Religiones niyanqampita permïsuta mana jipishqa kayanqanta y comunista kayanqanta nir acusashqa kayanqanta. ¿Pitan tsëkunapita acusarqan? Tsëtaqa Iglesia Catölicachö carguyoqkunam rurashqa kayarqan.

²⁶ Wawqi Donovanqa tsë höram ministro de Gobierno y Religiones niyanqanwan y Anastasiu Somöza Garcïa presidentiwan parlaq ëwarqan, peru manam imatapis lograrqantsu. Tsëmi cristiänu mayintsikkunaqa, Yachatsikunqantsik Wayita mana kichayänampaq, taksha grüpukunachö juntakäyänampaq y cällikunachö mana yachatsikuyänampaq decidiyarqan. Tsënö kaptimpis, Diospa Gobiernumpitaqa yachatsikurmi sïguiyarqan. Manam tsëllatsu, michäkuyanqanta mana välitsinampaqmi, Nicaragua nacionchö Corti Suprëmaman recurso de amparo niyanqanta chätsiyarqan. Periödicukunachöqa Testïgukunata michäyanqampaq y recurso de amparo documentuchö ninqampaqmi seguïdu parlayaq, tsëmi Corti Suprëmaqa tsë cäsuta rikänampaq änikurqan. ¿Imachötan tsë cäsu usharqan? 1953 wata 19 de juniu junaqmi, Corti Suprëmachö juezkunaqa, llapankuna acuerdu, Testïgukunapa favornin decidiyanqanta willakuyarqan. Y niyarqanmi michäkuyanqanqa, pensayanqanta musyatsikuyänampaq, imatapis decidiyänampaq o creenciankunapita parlayänampaq derëchuyoq kayanqanta mana kaqpaq churëkanqanta. Tsënöllam Nicaragua nacionchö gobiernuta y Testïgukunata nirqan alli apanakuyänampaq.

27. ¿Imanirtan Corti Suprëma decidinqampita alläpa espantakuyarqan, y ima niyarqantan wawqi panikunaqa?

²⁷ Corti Suprëma Testïgukunapa favornin yarqunqanta rikarmi, Nicaragua nacionchö nunakunaqa alläpa espantakuyarqan. Tsë witsanyaqqa, Iglesia Catölicachö carguyoqkuna alläpa puëdeq kayaptinmi, Cortichö kaqkunaqa pëkunapa contran imatapis rurashqatsu karqan. Manam tsëllatsu, gobiernupaq trabajaqkuna alläpa puëdeq kayaptinmi, Cortichö kaqkunaqa pëkuna decidiyanqampa contranqa imatapis rurayaqllatsu. Wawqi panintsikkunaqa segürum këkäyarqan tsë juiciuchö ganayänampaqqa, yachatsikur sïguiyanqan y gobernaqninkuna yanapashqa kanqanta (Hëch. 1:8).

28, 29. 1985 wata witsanqa, ¿imatan Zairi nacionchö cambiarqan?

²⁸ Zairi nacionchö. 1985 wata witsanqa, treinta y cincu milnö Testïgukunam Zairi nacionchö kayarqan (kananqa Republica Democrätica del Congo nirmi reqiyan). Diospa Gobiernun imëkata rurëkanqanta rikarmi, sucursalta rikaqkunaqa mushoq edificiukunata ruratsiyarqan. 1985 wata diciembri killam, Kinsasa niyanqan markachö, atska nacionkunapita ëwëta puëdiyanqan asamblëata rurayarqan. Tsë asamblëachöqa treinta y dos milmi kayarqan, y atskaqmi mëtsë nacionpita kayarqan. Peru tsëpitaqa manam Jehoväpa sirweqninkunapaq igualnatsu karqan. ¿Imatan pasarqan?

²⁹ Tsë witsan Zairi nacionchö Marcel Filteau wawqim ima pasanqanta willakun [pëqa Quebec markachö (Canadä) misionëru këkarmi, Duplessis apellïduyoq nuna carguyoq kanqan witsan imëkata sufrishqa karqan]: “1986 wata 12 de marzu junaqmi, sucursalta rikaq wawqikuna cartata chaskiyarqan, tsëchömi willakoq Zairi nacionchö Jehoväpa testïgunkuna manana reconocishqa kayanqanta”. Tsë cartataqa, tsë nacionchö Mobutu Sese Seko presidentim firmashqa karqan.

30. ¿Imatataq Sucursalta Rikaqkunaqa decidiyänan karqan, y imatataq rurayarqan?

³⁰ Waränin junaqmi entëru nacionchö wiyayanqan radiuchö kënö willakuyarqan: “[Zairi] nacionchö Jehoväpa testïgunkunapitaqa manam imëpis wiyashunnatsu”. Tsë hörallam imëkata rurar qallëkuyarqan. Salonkunatam ushakätsiyarqan, y wawqi panikunatanam suwapuyarqan, prësu apayarqan, carcelatsiyarqan y maqayarqan. 1988 wata 12 de octubri junaqmi, gobiernuqa llapan kapamanqantsikta duëñutsakurqan, y Guardia Civil niyanqampita soldädukunam sucursalta duëñutsakuyarqan. Tsë nacionchö Testïgukunata dirigeq wawqikunaqa presidenti Mobutuwanmi parlayarqan, peru manam imatapis lograyarqantsu. Tsëmi Sucursalta Rikaqkunaqa alliraq pensayänan karqan, Corti Suprëmaman ëwayänampaq o ichik shuyäyänampaq. Timothy Holmes misionëru wawqim, tsë witsanqa Sucursalta Rikaqkuna rurayänanta rikaq karqan, pëmi këta yarpan: “Yachaq kayänäpaq y imata rurayänäpaq yanapëkayämänampaqmi Jehoväta mañakuyarqä”. Jehoväman mañakuykur y imata rurayänampaq kaqman alli pensëkurmi, sucursalta rikaq wawqikunaqa ichik shuyäriyänan mas alli kanqanta rikäyarqan, tsëmi wawqi panikunata cuidayänampaq y juknöpa yachatsikur sïguiyänampaq decidiyarqan.

31, 32. ¿Imatataq Zairi nacionchö Corti Suprëmaqa decidirqan, y imanötan wawqi panikunata yanaparqan?

³¹ Atska watakunam pasarqan, y Testïgukunataqa manam alläpa sufritsiyarqannatsu y nunakunapa derëchunkunatam tsë nacionchö masna respetayarqan. Sucursalta rikaq wawqikunaqa, Zairi nacionchö Corti Suprëmaman cäsunkunata rikäyänampaq ëwayänan allina kanqantam rikäyarqan. Tsë cortichö cäsunkunata atiendiyänampaq niyanqanqa espantakuypaqmi karqan. Qanchis watanönam pasashqa karqan, Testïgukuna Diospita manana yachakuyänampaq ni sirwiyänampaq gobiernukuna leyta patsätsiyanqampita. Peru 1993 wata 8 de enëru junaqmi, cortiqa tsë leyta churayanqan mana alli kanqanta nirqan. Tsënöpam Testïgukunaqa librina Diosta yapë sirwita puëdiyarqan. ¡Tsëqa alläpa kushikuypaqchi karqan! Vïdankunatapis peligruman churarmi juezkunaqa, presidenti churanqan leyta välitsiyarqannatsu. Holmes apellïduyoq wawqim kënö nin: “Kë juiciuchömi rikäyarqö, Jehovä munaptinqa imëkapis altsakanqanta” (Dan. 2:21). Tsëchö ganayanqanqa wawqi panikunatam mas markäkuyänampaq o yärakuyänampaq yanapashqa. Gobernaqninkuna Jesusqa musyatsishqanam karqan sirweqninkunata imë y imanö yanapanampaq kaqta.

³² Tsë michäkuyanqan leyta manana välitsiyänampaq niyaptinqa, sucursalta rikaq wawqikunaqa, misionërukuna tsë nacionman ëwayänampaqmi permïsuta mañakuyarqan, mushoq wayikunatam ruratsiyarqan y Bibliapita publicacionkunatam juk läduman mandayarqan. f ¡Entëru Patsachö Diosta sirweqkunapaqqa alläpa kushikuypaqmi, pëta sirwinqantsikchö Jehovä imanö cuidamanqantsikta rikëqa! (Is. 52:10).

33. ¿Juiciukunachö gananqantsikta yarpanqantsikqa imanötan yanapamantsik?

³³ Juiciukunachö gananqantsikta yarparmi rikantsik, Jesusqa imëpis änikunqanta cumplinqanta: “Noqam imata niyänëkipaq kaqta musyayänëkipaq y yachëyoq kanëkipaq yanapashqëki, tsëmi llapan contrëki këkaqkunapis ima nita ni contradeciyäshuynikita puëdiyanqatsu” (leyi Lücas 21:12-15). Höraqa Gamalielnö nunakunatam Jehoväqa utilizashqa sirweqninkunata yanapayänampaq, höranam valienti juezkunata y abogädukunata yanapashqa alli kaqta defendiyänampaq. Jehoväqa ushakätsimënintsikta munar chikimaqnintsikkuna imëkata rurayanqantam ushakätsishqa (leyi Isaïas 54:17). Chikimaqnintsikkunaqa manam Diospita yachatsikunata michämënintsikta puëdiyantsu.

34. ¿Imanirtan juiciukunachö gananqantsikqa alläpa espantakuypaq, y imatataq tsëqa rikätsikun? (Rikäri “ Corti suprëmakunachö decidiyanqanmi Diospa Gobiernumpita yachatsikunapaq yanapamantsik” neq recuadruchö ninqantapis.)

³⁴ ¿Imanirtan juiciukunachö gananqantsikqa alläpa espantakuypaq? Këman pensarishun: Jehoväpa testïgunkunaqa manam reqishqatsu kantsik ni imamampis mëtikuntsiktsu. Manam pipaqpis votantsiktsu, manam candidätukuna rurayanqan campäñakunachö yanapakuntsiktsu y manam polïticukuna yanapamänantsikta ashintsiktsu. Cortiman apayanqan cristiänu mayintsikkunatapis, cäsi llapantam, lluta nunatanölla y mana alläpa estudiashqatanö rikäyan (Hëch. 4:13). Tsëmi nunakunapa rikënimpaqqa, gobiernuchö y religionkunachö puëdeq chikimaqnintsikkunapa contran decidir, cortichö trabajaqkuna yanapamänapaqnötsu kantsik. Tsë kaptimpis, atska kutichömi favornintsik decidiyashqa. Tsëmi juiciukunachö gananqantsikqa rikätsikun, “Cristupa qateqnin kar Teyta Diospa rikëninchö” këkanqantsikta (2 Cor. 2:17). Tsënö kaptinmi, noqantsikpis apostol Pablunölla kënö nintsik: “Teyta Jehovämi yanapamaqnï. Manam imatapis mantsashaqtsu” (Heb. 13:6).