Kʼelo li kʼusi yichʼoje

¿Mi oy van buchʼu la spas?

Natural Systems

Li kʼusitik labalik sba tspas li chonbolometike ¿mi ta jech no’ox kʼataj tal o mi oy van buchʼu la spas

Ep tajek kʼusitik kʼupil sba xchiʼuk labal sba xvinaj li ta chonbolometike xchiʼuk li ta kʼusitik tspasike.

Ti kʼu yelan ch˗abtej li fotosíntesise | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Kʼusi jaʼ li fotosíntesise xchiʼuk kʼuxi chtun kuʼuntik ek?

Ti chojobaj li kʼusitik kuxajtike | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Maʼuk noʼox ti chojobajik li kʼusitik kuxajtike, yuʼun jutuk tajek yip lus tstunesik, mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li jokoetik spasoj krixchanoetike. ¿Kʼuxi taje?

Human Body

Ti k’u yelan chk’ot oxígeno ta sjunul jbek’taltike, ¿mi oy van buch’u la spas?

Toj labal sba ti k’u yelan tspuk batel oxígeno ta sjunul jbek’taltik li glóbulos rojose. K’elavil k’u yelan tspas.

Chonbolometik

Li sniʼ elefanteetike | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li elefanteetike toj labal sba chilik ti k’u yelan pasbil li sni’e. Ojtikino ti k’u yelan pasbile.

Ti chlekub yan velta li xchinab chuch ta Árticoe | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Chanbo skʼoplal kʼu yelan labal sba chlik abtejuk yan velta xchinab chuch mi echʼ li yorail siktike.

Li yokʼ bolome: ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Ti kʼu sjalil julavemik li bolometike, xuʼ stunesik 24% sventa skʼel sbaik ti lek sakikuk noʼoxe. ¿Kʼuxi chut yoʼ lekuk sake?

Li sniʼ tsʼiʼe

Li sientifikoetike, ¿kʼu yuʼun tskʼan tslokʼtabeik li labal sba sniʼ tsʼiʼe?

Kʼusitik kuxajtik ta yut voʼ

Li snukulil tiburone | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Kʼuxi xa noʼox ti mu xnabi bikʼtal chonetik li ta snukulil tiburone?

Zifio de Cuvier: Lek tajek xtojob ta mukuloʼ | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Li jtos mukʼta bayena liʼe nat tajek tsmuk sba yalel ta nab xchiʼuk jal tajek xkuch yuʼun, manchuk mi chtun yuʼun ikʼ. ¿Kʼuxi ti jal xkuch yuʼune?

Li snukulil calderón o vayena pilotoe

¿Kʼu yuʼun yakʼoj ta yoʼontonik xchanbel skʼoplal snukulil vayena piloto li epal empresaetik ti tstunesik varkoetike?

Ti kʼu yelan ch-okʼ li delfinetike

Li sientifikoetike oy ta yoʼontonik xchanbel ti kʼu yelan xuʼ snaʼik bu chbatik li delfinetike o ti xkʼel yuʼunik li kʼusi oy ta spat xokonike.

Toj labal sba snukulil li pepino de mare

¿Kʼu yuʼun ti toj labal sba kʼu yelan snukulil li jkot uni chonbolom ti te xchʼi ta nabe?

Ti kʼu yelan chtonin li pejerreye ¿mi oy van buchʼu la spas?

Tskʼel lek kʼusi ora xchiʼuk kʼusi kʼakʼalil chtonin sventa mu xcham li yalabtake.

Ti k’u yelan meltsanbil stanal ye li lapae

¿Kʼu chaʼal jaʼ mas tsots yip li stanal ye lapae ti jaʼ xkom to li sna ome?

Li spegamentoal percebeetike

Yakʼojik venta ti mas lek li spegamentoal percebeetik kʼuchaʼal li yan pegamentoetik ti spasoj krixchanoetike. Avie nabil xa kʼuxi tspakʼ sba ti butik tʼuxul ti percebeetike.

Toj labal sba skʼobtak li pulpoe: ¿mi oy buchʼu la spas?

Oy jtsop injenieroetik ti smeltsanojik rovot ti toj labal sbae, jaʼ la xchanbeik ti kʼu yelan chbakʼ li skʼobtat pulpoe.

Li sne caballito de mar

Li snee caballito de mar ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li yan choyetike tskʼan tslokʼtaik sventa spasik ta robotetik.

Ti kʼuxi chpakʼi li remora choye | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Kʼuxi xa noʼox ti lek chnochʼan sba ta yan choyetik li jkot remora choye?

Ti kʼu yelan chchaj sveʼel li mantarrayae | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Kʼuxi chut li mantarraya sventa mu xchaj lokʼel akʼo mi jaʼ li plancton ti solel bikʼit tajeke?

Mutetik

Ti k’u yelan chkʼejin li mutetike: ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Li mutetike, ¿kʼu yuʼun xuʼ skʼejintaik epal kʼejojetik ti kʼupilik sbae?

Li yokʼ tsʼunune | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Labal sba tajek ti kʼu yelan tstsob sveʼel li uni tsʼunune.

Li skoloral mutetik ti lek kuxule

¿Kʼu yuʼun lek kuxul-o li skoloral skʼukʼumal mutetike xchiʼuk ti kʼu yelan pasbile

Li xikʼ kuxkuxe

Ti kʼu yelan pasbil li xikʼ kuxkuxe jaʼ xa jech yakal tspasik turbinaetik ti mu xkaʼitik chbakʼe.

Li stas faisán australianoe | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Lek tajek kʼu yelan tspas stas li faisán sventa lekuk kʼixin oy li stontake. ¿Kʼusi chut akʼo mi ta yorail siktik?

Reptiles and Amphibians

Ti kʼu yelan chkʼejin li rana arborícola japonesa | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Li tot rana arborícola japonesae, ¿kʼuxi chut sventa xcholetuk chkʼejin sventa xikʼ tal li meʼ ranae?

Bikʼtal chonetik

Ti labal sba kʼu yelan chvil li vonone | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Kʼuxi ti mas xtojob chvil li vonon ti jaʼ mu jechuk li jtsʼot avione?

¿Kʼu yuʼun muʼyuk tsmak sbaik ta be li xinichʼetike?

Muʼyuk tsmak sbaik ta be li xinichʼetike. ¿Kʼu yuʼun?

Ti kʼu yelan tskus s-antena li bak xinichʼe

Li un kʼox xinichʼ liʼe skʼan ti lek sakuk sventa xuʼ xkuxie ¿Kʼu sba chut ti lek sak oye?

Ti bu kʼalal chvilik li monarca pepene | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Mi oy buchʼu la spas li monarca pepen ti toj labal sba bu to kʼalal chvil batele?

Ti kʼu yelan chlichʼan xikʼ li mariposa blanca de la col

Li mariposa blanca de la col, ¿kʼuxi staojbeik sbalil sventa smeltsanik li paneles solares?

Li spat li escarabajo diabólico acorazadoe | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

¿Kʼuxi chkuch yuʼun kʼalal oy kʼusi toj ol chjelav ta sbae?

Ti kʼu yelan tsvalkʼun sutbin sba li mosca del vinagree

Li mosca del vinagree xuʼ svalkʼun sutbin sba jech kʼuchaʼal tspas li avionetik sventa paskʼope, jaʼ noʼoxe mas to anil snaʼ xbakʼ ta jujujot ta juntik noʼox segundo.

Teʼetik xchiʼuk tsʼiʼleletik

Ti kʼu yelan chvil sbekʼ li diente de leone | ¿Mi oy van buchʼu la spas?

Ti kʼu yelan chvil batel sbekʼ li diente de leone mas to lek kʼuchaʼal jun paracaida.