Onlad karga

Onlad saray karga

KAPITULO 13

“Say Ganggan nen Jehova et Ayadyari”

“Say Ganggan nen Jehova et Ayadyari”

1, 2. Akin et nakal lay tiwala na karaklan ed batas na too, pero antoy pangipapasen tayo ed ganggan na Dios?

 “SAY batas et singa araldalem ya abot, . . . akmonen to so amin,” so imbaga na sakey ya libro ya im-publish nen 1712. Binalaw na autor na satan ya libro so sistema na batas ta no maminsan, ombabayag na pigapigaran taon iray kaso. Kanian nauupot so kuarta na saray manaanap na hustisya. Diad dakel a bansa natan, nakal lay tiwala na karaklan ed batas na too. Akin ey? On ta mair-irap ya talosan iray batas tan aliwan patas so panagtrato na saray manuley.

2 Pero, imanom pay pidumaan na imbaga na sakey ya nansulat ed Biblia manga 2,700 taon lay apalabas: “Ontan lay panangarok ed ganggan mo!” (Salmo 119:97) Akin et ontan so imbaga to? Ta say irarayew ton ganggan o batas et agnanlapud anggan dinan ya gobierno na too, noagta diad si Jehova a Dios. Legan mon aaralen iray ganggan nen Jehova, naliknam met imay alikna to. No ontan so gawaen mo, makatulong itan pian mas natalosan moy panag-isip na Sankatagyan ya Manangiter na Ganggan tan Ukom.

Say Sankatagyan ya Manangiter na Ganggan

3, 4. Panon tayon nibaga ya si Jehova so Manangiter na Ganggan?

3 “Saksakey so Manangiter na Ganggan tan Ukom,” so kuan na Biblia. (Santiago 4:12) Si Jehova labat so walay karapatan ya mangiter na saray ganggan tan manuley ed amin ya pinalsa to. Anggan say itetelek o igagalaw na saray planeta tan bitewen et kontrolado na saray “ganggan” nen Jehova. (Job 38:33) Uunoren met na dakdakel ya masanton anghel nen Jehova iray ganggan to. Inikdan to ra na kanya-kanyan rangko tan kimey.—Salmo 104:4; Hebreo 1:7, 14.

4 Inikdan met nen Jehova na ganggan iray totoo. Amin tayo et walay konsiensia, ya pakapatnagan na inkahustisya to. Sakey itan ya nisipor a ganggan ya walad loob tayo pian nibiig tayoy duga ed aliwa. (Roma 2:14) Si Adan tan Eva et abendisyonan na perpekton konsiensia, kanian daiset labat ya ganggan so kailangan da. (Genesis 2:15-17) Balet, diad saray aliwan perpekton totoo, kailangan day mas dakel ya ganggan pian nagawaay panlabayan na Dios. Saray ulo na pamilya ya singa si Noe, Abraham, tan Jacob et inikdan nen Jehova na saray ganggan tan impaamta da iratan ed kapamilya da. (Genesis 6:22; 9:3-6; 18:19; 26:4, 5) Pero, nibagan nikadkaduman Manangiter na Ganggan si Jehova diad samay inter ton sistematikon Ganggan ed Israel. Tinawag itan ya Mosaikon Ganggan, tan nanengneng ed satan no panon kaimportante so hustisya ed si Jehova.

Say Mosaikon Ganggan​—Anto Itan?

5. Kasin komplikado, dakdakel, tan mairap ya talosan so Mosaikon Ganggan?

5 Parad dakel, say Mosaikon Ganggan et komplikado, dakdakel, tan mairap ya talosan. Balet aliwan tua ’tan. Singa dakdakel so masulok ya 600 ya ganggan ditan, pero isip mo pa: Nen manga taon 2000, amayamay so batas ya abuo diad United States. Diad karakel to, kailangay masulok ya 150,000 ya pahina pian nisulat iratan ya amin. Tan kada duay taon, manga 600 nin batas so iyaarum ed saratan! Kanian no karakel labat so pantotongtongan, dagdaiset so Mosaikon Ganggan kompara ed batas ya ginawa na too. Balet, karga na satan iray giya ed bilay na saray Israelita ya agbalot abanggit ed anggan dinan ya batas na too natan. Pantongtongan tayo pay arum ed saratan.

6, 7. (a) Antoy pidumaan na Mosaikon Ganggan ed arum ni ran batas tan antoy sankaimportantian ya ganggan na satan? (b) Panon ya impanengneng na saray Israelita ya manpapasakop ira ed soberanya nen Jehova?

6 Imbangat na Ganggan ya respetoen so inkasoberano nen Jehova. Kanian, duma so Mosaikon Ganggan ed anggan anton batas na too. Say sankaimportantian ya ganggan ed satan et: “Dengel mo, O Israel: Si Jehova a Dios tayo et saksakey a Jehova. Arom si Jehova a Dios mo ed interon pusom tan interon kamarerwam tan interon biskeg mo.” Antoy gawaen na saray Israelita pian nipanengneng day panangaro ed Dios? Kailangan day manlingkor ed sikato tan manpasakop ed soberanya to.—Deuteronomio 6:4, 5; 11:13.

7 Nipanengneng na kada Israelita ya manpapasakop ira ed soberanya nen Jehova no respetoen tan unoren da ray inikdan to na autoridad. Kaiba ed satan iray atateng, papangulo, ukom, saserdote, tan ag-abayag et pati saray arari ya tinuro to. Parad si Jehova, siopaman ya manrebelde ed saratan ya inikdan to na autoridad et manrerebelde met ed sikato. Pero no saratan ya inikdan to na autoridad et maruksa tan aliway pantrato dad saray totoo to, sikatoy onsanok ed sikara. (Exodo 20:12; 22:28; Deuteronomio 1:16, 17; 17:8-20; 19:16, 17) Kanian amin ya Israelita, wala man so autoridad da o anggapo, et nepeg dan bidbiren si Jehova bilang Manuley da.

8. Panon ya imbangat na Ganggan iray Israelita ya mansiansian masanto?

8 Imbangat na Ganggan iray Israelita ya mansiansian masanto. Say Hebreon salita ya impatalos ya “masanto” tan “inkasanto” et masulok ya 280 beses ya nabasa ed Mosaikon Ganggan. Akatulong so Ganggan ed totoo na Dios pian nibiig da so malinis ed marutak. Nilista so manga 70 ya nanduruman sengegan no akin ya agmalinis so sakey ya Israelita. Kaibad saratan ya ganggan so tungkol ed pisikal ya kalinisan, panangan, tan pati pangibantak na dutak. Saratan ya ganggan et proteksion ed kalusugan na saray Israelita. a Pero wala ni mas importantin gagala na ganggan​—apansiansia ray pabor nen Jehova, ta agda inalig iray marutak ya kagagawa na saray bansan akapaliber ed sikara. Niay sakey ya alimbawa.

9, 10. Anto ray ganggan nen Jehova ed saray Israelita tungkol ed seksual ya relasyon tan pananak, tan antoy nitulong na saratan ed sikara?

9 Base ed Mosaikon Ganggan, saray nan-sex, anggano sanasawa ni ra, et magmaliw ya agmalinis. Ontan met, pigay agew ya agmalinis so sakey ya bii kayari ton nananak. (Levitico 12:2-4; 15:16-18) Pero agto labay ya ibagan say seksual ya relasyon tan pananak et aliwan malinis ya regalo na Dios. (Genesis 1:28; 2:18-25) Imbes, impaimano na saratan ya ganggan so inkasanto nen Jehova, tan nansiansian masanto so totoo to tan ag-arutakan so panagdayew da. Ta nensaman, saray bansan akapaliber ed Israel et inlaok day sex tan saray seremonya ed panag-anak diad panagdayew da. Kabiangan ed panagdayew na saray Canaanita so prostitusyon na lalaki tan bibii. Kanian grabe so marutak ya kagagawa na totoo. Pero lapud Mosaikon Ganggan, agnilaok ed panagdayew ed si Jehova so seksual iran bengatla. b Tan akatulong ni ingen itan ed saray Israelita diad arum ya paraan.

10 Imbangat na saratan ya ganggan so sakey ya importantin katuaan. c Anggano malinis ya regalo na Dios so seksual ya relasyon tan pananak, panamegley na saratan et nipatawir ed onsublay iran henerasyon so kasalanan nen Adan. (Roma 5:12) Impanonot na Ganggan na Dios ed saray totoo to ya legay bilay iran makasalanan. On, niyanak tayon amin ya makasalanan. (Salmo 51:5) Kailangan tayoy naperdona tan nadondon pian makaapit tayo ed masanton Dios tayo.

11, 12. (a) Anton importantin prinsipyo na inkahustisya so imbangat na Mosaikon Ganggan? (b) Anto ray kaibad Ganggan ya namprotekta ed saray totoo ed aliwan patas ya panagtrato na saray ukom?

11 Napatnagan ed Ganggan so perpekton hustisya nen Jehova. Imbangat na Mosaikon Ganggan so prinsipyo ya say tuan hustisya et patas o balanse. Oniay imbaga na satan: “Bilay parad bilay, mata parad mata, ngipen parad ngipen, lima parad lima, sali parad sali.” (Deuteronomio 19:21) Kanian no say sakey et akagawa na krimen, kailangan ya mipetekan so dusa to ed samay krimen ya ginawa to. Ayan aspekto na hustisya na Dios et nanengneng ed amin ya regulasyon na Mosaikon Ganggan tan anggad natan et importante ni iya pian natalosan tayo so dondon ya inter nen Kristo Jesus, ya singa aralen tayo ed Kapitulo 14.​—1 Timoteo 2:5, 6.

12 Prinotektaan met na Ganggan iray totoo ed aliwan patas ya panagtrato na saray ukom. Singa bilang, no say sakey et naakusaan ya nanggaway krimen, sikatoy nasentensiaan labat na saray ukom no walay anggan duaran akatasi ya talagan ginawa to so krimen. Pero no say sakey ya mantestigo et mantila, nadusa na grabe. (Deuteronomio 19:15, 18, 19) Agmet naabuloyan so panagkurakot tan panagpasuksok. (Exodo 23:8; Deuteronomio 27:25) Anggan diad negosyo, kailangan ya unoren na saray Israelita so atagey ya estandarte nen Jehova ed inkahustisya. (Levitico 19:35, 36; Deuteronomio 23:19, 20) Talagan marakdakep tan patas so Mosaikon Ganggan kanian akinabang ya maong iray Israelita ed satan!

Saray Ganggan ya Pakanengnengay Panangasi tan Patas ya Panagtrato

13, 14. Panon ya sineguro na Ganggan ya patas so pantrato ed nantakew tan say biktima to?

13 Kasin is-istrikto tan anggapoy panangasi na Mosaikon Ganggan? Andin balot! Insulat nen Arin David: “Say ganggan nen Jehova et ayadyari.” (Salmo 19:7) Amta to ya imbangat na Ganggan iray totoo ya magmaliw ya mapangasi tan patas. Panon?

14 Diad panaon tayo, wala ray bansa ya singa mas napapaboran ni na batas da iray kriminal nen saray biktima. Singa bilang, nayarin nipriso iray matakew. Pero saramay biktima et agda la nabawi iramay atakew ed sikara, insan manlalapu nid buis da iray gagastosen ed prisoan tan naakan na saratan ya kriminal. Nensaman diad Israel, anggapo ray prisoan ya singa natan. Tan wala ray limitasyon no panon kagrabe so iter ya dusa. (Deuteronomio 25:1-3) No say sakey et nantakew, kailangan ton ipawil so tinakew to tan manbayar ni na kaaruman ed samay biktima. Pigara ey? Aliwan parepareho. Mapatnag ya saray ukom so mandedesisyon no pigaray bayaran na nankasalanan tan ibabase da itan ed pagbabawi to. Atan so rason no akin ya samay kantidad ya bayaran na sakey ya matakew ya abitla ed Levitico 6:1-7 et mas melag ed samay walad Exodo 22:7.

15. Panon ya sineguro na Ganggan ya parehon nipanengneng so panangasi tan hustisya ed sakey ya aksidentin akapatey?

15 Napatnagan ed Ganggan ya mapangasi si Jehova ta bibidbiren na satan ya aliwan amin ya kasalanan et ginagala. Singa bilang, no aksidentin akapatey so sakey, agto la kaukolan ya ibayar so bilay to no sikatoy ombatik ed sakey ed saray syudad a salimbengan ya walad nanduruman lugar diad Israel. Kayarin imbestigaan na kualipikado iran ukom so kaso to, sikatoy manayam ed syudad a salimbengan anggad ipatey na atagey ya saserdote. Insan, sarag to lay manayam ed anggan iner ya labay to. Kanian sikatoy agunggonaan ed panangasi na Dios. Pero impanengneng met na satan ya ganggan ya mabmabli so bilay na too.​—Numeros 15:30, 31; 35:12-25.

16. Panon ya prinotektaan na Ganggan so karapatan na totoo?

16 Prinotektaan na Ganggan so karapatan na totoo. Imanoen no panon ya prinotektaan na satan iray akautang. Imbawal na Ganggan so iloob na nampautang ed abung na akautang pian mangala na gamit bilang garantiya. Imbes, kailangan ya sikatoy mansiansia labat ed paway tan alagaren to may akautang ya iter toy prenda to. Diad ontan et agbastabasta nalooban so abung na akautang. No inala na nampautang so ilalatop ya kawes na akautang bilang garantiya, kailangan ton ipawil itan kaselek na agew ta ompan naketel imay akautang diad labi.​—Deuteronomio 24:10-14.

17, 18. Diad saray guerra, antoy pidumaan na saray Israelita ed arum ya bansa, tan akin?

17 Anggan diad saray guerra et wala ray ganggan ya inter nen Jehova parad saray Israelita. Migi-guerra ira, aliwan lapud labalabay day milaban o ipanengneng ya makapanyari ira, imbes milalaban ira parad “Saray Guerra nen Jehova.” (Numeros 21:14) Mabetbet ya iyoopresi ni na saray Israelita ed saray kalaban da ya onsuko la ra. No agda labay, sakopen da ra. Pero ibabase da nin siansia itan ed ganggan na Dios. Aliwan singa saray arum ya sundalo, saray sundalo na Israel et agnaabuloyan ya man-rape na bibii odino brutal tan anggapoy panangasin mamatey. Ag-ira ingen naabuloyan ya deralen so kaliberliber, anggan say pambatang ed kakiewan na kalaban da. d Anggapoy ontan iran ganggan ed saray sundalo na arum iran bansa.​—Deuteronomio 20:10-15, 19, 20; 21:10-13.

18 Kasin makakapasnok ka no nababalitaan mo ya diad arum iran lugar et ipapasal ya mansundalo so anggan saray ugugaw? Diad Israel nensaman, agnayarin pansundaloen so lakin anggapo ni 20 to. (Numeros 1:2, 3) Anggan say lakin mantaon na masulok ya 20 et agnaabuloyan ya mansundalo no matakot ya milaban. Say lakin kakkapangasawa to et agnaabuloyan ya mansundalo ed loob na sakey taon, pian agnapeligro so bilay to tan nanengneng to nin niyanak so panguloan to. Diad ontan, singa ipapaliwawa na Ganggan, ‘makapanayam ni ed abung to tan napaliket toy asawa to.’​—Deuteronomio 20:5, 6, 8; 24:5.

19. Panon ya prinotektaan na Ganggan iray bibii, ugugaw, pamilya, balo, tan ulila?

19 Prinotektaan met na Ganggan iray bibii, ugugaw, tan saray pamilya, tan sinegurado na satan ya niiter so pankaukolan da. Ingganggan iray atateng ya ikdan day panaon iray anak da tan ibangat dad sikara iray espiritual a bengatla. (Deuteronomio 6:6, 7) Imbawal na satan so amin a klase na pi-sex ed kapamilya; say dusa na manggawa ed satan et patey. (Levitico, kapitulo 18) Imbawal met na Ganggan so pikakalugoran, ya mabetbet a manreresultad pakabuyak na saray pamilya tan sengegan na graben ermen tan problema. Intarya met na Ganggan so pankaukolan na saray balo tan ulila, tan grabe so dusa ed siopaman ya manmaltrato ed sikara.—Exodo 20:14; 22:22-24.

20, 21. (a) Akin ya inabuloyan na Mosaikon Ganggan so poligamya diad saray Israelita? (b) No tungkol ed pandiborsyo, akin ya duma so Mosaikon Ganggan ed estandarte ya imbangat nen Jesus?

20 Pero ompan isipen na arum, ‘Akin balet et inabuloyan na Ganggan so poligamya?’ (Deuteronomio 21:15-17) Natalosan tayo labat iya no tandaan tayo ya duma so kultura tan kabibilay na saray Israelita nensaman ed sikatayo natan. (Proverbio 18:13) Nen pinalsa nen Jehova so inmunan too, malinew ya sakey labat ya laki tan sakey ya bii so mankasakey ed panangasawa tan nepeg ya permanente itan. (Genesis 2:18, 20-24) Pero nen inter nen Jehova so Ganggan ed Israel, nilasus taon la ya niyugali da so poligamya. Amta nen Jehova ya “benger” iray totoo to, ta anggan saray manunan ganggan et ngalngali agda naunor, singa say ibabawal ton pandayew ed saray idolo. (Exodo 32:9) Kanian duga labat ya aliwan saman so pinili ton panaon pian ipetek iman ya kagagawa. Tandaan tayo balet ya aliwan si Jehova so angigapo na poligamya. Pero, inusar to so Mosaikon Ganggan pian nakontrol so poligamya ed totoo to tan naprotektaan iray bibii.

21 Inabuloyan met na Mosaikon Ganggan ya idiborsyo na laki so asawa to diad pigaran makatunongan ya rason. (Deuteronomio 24:1-4) Imbaga nen Jesus ya inabuloyan nen Jehova iray Judio ya gawaen iya “lapud inkaawet na puso” da. Pero, temporaryo labat itan. Kanian impawil nen Jesus ed saray papatumbok to imay estandarte nen Jehova ed panangasawa.​—Mateo 19:8.

Ipapaseseg na Ganggan so Aro

22. Panon ya impaseseg na Mosaikon Ganggan so panangaro, tan siopay pangipanengnengan ed satan?

22 Wala ray antam ya batas natan ya ipapaseseg toy panangaro? Diad Mosaikon Ganggan, sankaimportantian so aro. Akin et ontan so nibaga tayo? Ta diad libro ni labat na Deuteronomio et masulok lan 20 beses ya abitla so salitan “aro.” “Aro yoy kapara yon too a singa ed sikayon dili” atan so komaduan sankaimportantian ed amin ya Ganggan. (Levitico 19:18; Mateo 22:37-40) Kanian agda labat dapat ipanengneng so panangaro ed sakey tan sakey noag pati diad saray dayo ya miaayam ed dalin da, ya singa sikara ya datin dayo met. Kailangan dan ipanengneng so panangaro ed saray pakaskasi tan maniirap diad pangiter da na saray pankaukolan da tan agda ra papaulyanan. Ingganggan ni ra ingen ya agda mamaltratoen iray ayayep.​—Exodo 23:6; Levitico 19:14, 33, 34; Deuteronomio 22:4, 10; 24:17, 18.

23. Lapud inaro na salmista so Ganggan, antoy ginawa to, tan anto met so nayarin gawaen mo?

23 Anggapo lay arum ya bansa ya walaan na ontan karakep ya sistema na batas. Kanian agtayo la pankelawan no akin ya oniay imbaga na salmista: “Ontan lay panangarok ed ganggan mo!” Pero atan ya panangaro to et aliwa labat ya basta anganggad emosyon. Imbes, sikatoy apakiwas met ya mangunor ed ganggan tan manbilay base ed satan. Onia ni inyarum to: “Naynay kon dadalepdepen itan.” (Salmo 119:11, 97) On, lanang ton aaralen iray ganggan nen Jehova. Kanian mas naar-aro to iratan tan say Manangiter na Ganggan, si Jehova a Dios. Ontan met ed sika, legan mon aaralen iray ganggan nen Jehova, komon ta lalo kan onapit ed sikato, say sankarunongan ya Manangiter na Ganggan tan say Dios na hustisya.

a Singa bilang, say ganggan ya ikotkot so dutak da, i-quarantine iray mansasakit, tan manuras iramay aniwit na bangkay et pakapatnagay graben karunongan. Nilibon taon ni linmabas antis ya atalosan na saray scientist no akin ya atan so dugan gawaen.—Levitico 13:4-8; Numeros 19:11-13, 17-19; Deuteronomio 23:13, 14.

b No diad templo na saray Canaanita et wala ray akabiig ya kuarto parad seksual ya kagagawa ra, duma balet ed Mosaikon Ganggan ta ag-anggan makaloob ed templo iramay ipapasen ya agmalinis. Kanian no unoren da yan ganggan, agdan balot nilaok so sex ed panagdayew dad si Jehova.

c Say manunan gagala na Ganggan et manbangat. Diad tua, ibabaga na Encyclopaedia Judaica ya say labay ya ibaga na Hebreon salita parad “ganggan” ya toh·rahʹ et “panagbangat.”

d Oniay intepet na Dios: “Kasin singa too so sakey a kiew ed uma, kanian kubkoben yo met?” (Deuteronomio 20:19) Impaimano nen Philo, sakey ya Judion iskolar nen inmunan siglo iyan ganggan, impaliwawa to ya parad Dios, “aliwan makatunongan ya idamay irayan bengatla lapu labat ed sanok ed kaparan too.”