Biblia nisqanman jina, pʼachasta, puñunastapis sumajta qʼapaj aloeswan chʼajchuj kanku (Salmo 45:8; Proverbios 7:17; Cantares 4:14). Chaytataj áloe nisqa sachʼamanta (Aquilaria sachʼa jinallataj) orqhoj kanku. ¿Imaynatá? Chay sachʼaj kʼullun mullphajtin, ima munayta qʼapayniyoj waqaynin surumun. Unaytaj, chay qʼapashaj kʼulluta kutaspa, vendej kanku.

Bibliaqa israelitaspa toldosninkuta, “Diospa plantasqan áloe sachʼa[man]” rijchʼachin (Números 24:5, 6). Ichapis jinata kikinchan, áloe sachʼa puntanpi chʼamparara kasqanrayku. Chantapis 30 metroskama wiñan. Kunanqa Israelpi mana áloe sachʼa kanchu. Chaywanpis A Dictionary of the Bible nisqanman jina, “Jordán valle runamanta juntʼa, tukuy imayojtaj kashajtin, chay sachʼa, [chay lugarpi] kunan mana rejsisqa sachʼas ima, ichá chaypi wiñajpuni kanku”.

Diospa Leyninman jina, israelitasqa templopi jaywanapaj allinnin kajtapuni apananku karqa. Mana jina kajtin, Diosqa chay jaywanata qhesachaj (Éxodo 23:19; Levítico 22:21-24). Ñaupa tiempomanta qhelqaj judío Filón nisqanman jina, sacerdotesqa jaywanapaj uywas sanos, “mana imanasqataj” kasqankuta yachanankupaj, uywata “uma puntanmanta chupa puntankama” qhawaykoj kanku.

Bibliamanta yachaj E. P. Sanders nisqanman jina, templopi vendekoj uywastaqa ichapis “sacerdotesraj ñaupajta allinta qhawaykoj kanku. Jina kajtin, vendejqa rantikojman ichá uj fichata jaywaj, sano uywata vendesqanta rikuchinanpaj”.

Chay jina fichatataj, 2011 watapi uj qotu yachayniyoj runas, temploj muyuyninpi tarisqanku. Chay fichaqa llinkʼipi ñitʼisqa karqa, phisumantaj rijchʼakorqa. Chantapis Jesuspa tiemponmanta chayri tumpa ñaupajmanta kasqa. Chay ñitʼisqapi, arameo parlaypi iskay palabras rikhurin. Chaytaj “Diospaj jina llimphu” niyta munan. Yachakusqanman jina, templopi kuraj kamachejkunaqa, chay fichasta uywasman chayri waj laya jaywanasman wataykoj kanku.