Utz ta xwil ri kkibʼan ri nikʼaj chik che usukʼumaxik kibʼ

XTZIJOX RUMAL EILEEN BRUMBAUGH

XINKʼIY pa jun kojonem che junam rukʼ ri amish y ri menonitas: ri Antigua Orden de Hermanos Bautistas Alemanes [xuqujeʼ kbʼix dunkers chke]. Wajun kojonem riʼ che kbʼix pietismo che xumajij lo pa ri junabʼ 1708 pa Alemania, ri wuj The Encyclopedia of Religion kubʼij: wajun kojonem riʼ kuchomaj «che kajwataj ri xukʼut kan ri Cristo chke ri winaq». Rumal laʼ xekitaq bʼi misioneras pa kʼi taq tinamit.

Pa ri 1719 xeʼopan jun jupuq winaq che kʼamom bʼi kibʼe rumal Alexander Mack pa Estados Unidos Pensilvania, nojimal chi nojimal xkijach kibʼ pa kʼi taq iglesias, jujun chke jalan ri kkikʼut pa ri kojonem chuwach ri xukʼut kan Mack. In xinbʼe pa wajun kojonem riʼ che xa oj cincuenta kqamulij qibʼ, oj kʼi taj kqamulij qibʼ, are kʼu sibʼalaj nim kqil wi ri usikʼixik ri uTzij ri Dios y nim kqil wi ri taqanik che kyaʼ chqe.

Ri nufamilia ojer chik e kʼo pa wajun kojonem riʼ y kkibʼan pa kikʼaslemal ri kbʼix chke. Are chiʼ 13 nujunabʼ xinbʼan nuqasanjaʼ pa wajun kojonem riʼ. Xwetaʼmaj che utz taj kekoj ri carros, ri tractores, ri celulares, ri radios y nikʼaj chik. Ri ixoqibʼ rajawaxik che ri katzʼyaq paqal ta rajil, kkiqupij ta ri kiwiʼ y amaqʼel kkichʼuq ri kijolom, are kʼu ri achijabʼ kkikʼiysaj ri kismachiʼ. Oj kqachomaj che je wariʼ kqakʼutu che oj re ta wajun uwach Ulew riʼ, kqakoj ta atzʼyaq che kʼateʼ xel loq, kqakoj ta maquillaje y kqakoj ta joyas, rumal che kqachomaj che wariʼ kukʼutu che xa kqabʼan nimal.

Xuqujeʼ xkʼut chqawach che rajawaxik nim kqil wi ri Biblia, rumal che kojutoʼ pa ri qakojonik. Ronojel taq qʼij are chiʼ majaʼ na kqatij qawa, ri nutat kusikʼij ri uTzij ri Dios y kqanikʼoj uwach. Tekʼuriʼ kojxukiʼk are chiʼ kubʼan ri chʼawem. Chukʼisbʼal ri nunan kubʼan ri chʼawem re ri padrenuestro. Utz kwilo che kqabʼan wariʼ, rumal che ronojel ri familia kqamulij qibʼ y kojchoman chrij ri kukʼut ri Biblia.

Oj kʼo pa jun finca che kʼo chunaqaj Delphi (Indiana), chilaʼ kqatik jalajoj uwach verduras tekʼuriʼ kqaya pa jun carruaje che jekʼom rumal jun kej rech keqakʼayij pa ri tinamit, pa taq ri bʼe y chuchiʼ taq ja. Ri oj kqachomaj che rukʼ ri chak kqaya uqʼij ri Dios, rumal laʼ sibʼalaj kojchakunik, xaq xiw ri domingo kojchakun taj, rumal che are jun qʼij che «utz taj kbʼan chak». Are kʼu, kʼi jastaq kbʼan pa ri granja rumal laʼ jujun taq mul kojchakun pa domingo.

Xinkʼulik y xekʼojiʼ wal

Pa ri junabʼ 1963, are chiʼ 17 nujunabʼ, xinkʼuliʼ rukʼ James, che xuqujeʼ kbʼe pa ri kojonem che kinbʼe wi in, ri ufamilia kʼi junabʼ e kʼo pa wajun kojonem riʼ. Oj kebʼ nim kqil wi ri jastaq re ri kojonik y xqachomaj che oj kʼo pa ri qastzij kojonem.

Pa ri junabʼ 1975 ya e kʼo chi seis wal, y pa ri junabʼ 1983 xkʼojiʼ ri kʼisbʼal. Xaq jun wal ali xkʼojik, are ri ukabʼ, Rebecca ubʼiʼ. Sibʼalaj kojchakunik, nim ta pwaq kqasacho y kʼo ta kʼi jastaq qe. Are kʼu kqakoj qachuqʼabʼ che kikʼiysaxik ri qalkʼwal rukʼ ri pixabʼ re ri Biblia junam rukʼ ri xkʼut chqawach kumal ri qanan qatat y ri nikʼaj chi winaq re ri qakojonem.

Pa ri qakojonem nim kqil wi ri usukʼumaxik qibʼ. Rumal che kojkun taj kqetaʼmaj ri kʼo pa kanimaʼ ri winaq, are kʼu kojkunik kqetaʼmaj are chiʼ kqilo jas kkibʼan che usukʼumaxik kibʼ. Rumal laʼ, are chiʼ kqil jun winaq che xaq ukiyibʼam ri uwiʼ o ukojom atzʼyaq che kʼo kʼi retzʼabʼalil kqachomaj che xa kubʼan nim che ribʼ. Wariʼ kubʼano che knimax ta chi ri kubʼij ri Biblia.

Are chiʼ xbʼe jun che ri familia pa cárcel

Chukʼisbʼal ri junabʼ sesenta, ri nucuñado Jesse, che xuqujeʼ junam ri qakojonik rukʼ, xkʼam bʼi pa cárcel rumal che xraj taj xbʼe pa ri Ejército. Pa ri tiempo ri’ xretaʼmaj kiwach ri testigos rech Jehová, che xuqujeʼ kebʼe ta pa chʼoj rumal che are ta ri kubʼij ri Biblia (Isaías 2:4; Mateo 26:52). Kʼi taq mul xtzijon kukʼ chrij ri Biblia xuqujeʼ xril ri utz taq kibʼantajik. Sibʼalaj xunikʼoj ri uTzij ri Dios, xubʼan uqasanjaʼ y xux Testigo, utz ta xqil ri xubʼano.

Jesse xtzijon rukʼ ri wachajil y xubʼij che ri tajin kretaʼmaj y xraj che ri wachajil kusikʼij kiwach ri wuj La Atalaya y ¡Despertad! Are chiʼ ri wachajil xusikʼij kiwach, xraj xretaʼmaj más chrij ri Biblia. Utz kril ronojel ri jastaq che kutoʼo rech kqebʼ más rukʼ ri Dios, ri areʼ kraj che amaqʼel kupatanij ri Dios, are kʼu kunaʼo che naj kʼo wi che.

Ri e kʼamal taq bʼe xkibʼij chqe che kqasikʼij kiwach ri jalajoj taq uwach wuj rech ri Antigua Orden, kech ri amish y kech ri menonitas, paneʼ qetaʼm che ri taq wuj riʼ re ri uwach Ulew. ri nutat utz ta keril ri Testigos y xubʼij chqe che ni jumul kqasikʼij La Atalaya o ¡Despertad! Rumal laʼ chiʼ kinwil ri a James che tajin kusikʼij ri wuj, sibʼalaj kpe woyowal, kinchomaj che weneʼ kbʼe pa jun kojonem che qastzij taj.

Ri James kʼo jujun jastaq che xuchomaj che weneʼ je ta kubʼij ri Biblia. Jun kʼutbʼal, are che «utz taj kbʼan chak» pa ri qʼij domingo, pa ri Antigua Orden bʼim chqe che utz taj kqaya kijoron ri awaj, are kʼu utz che kqesaj qʼayes, ri kʼamal taq bʼe re ri iglesia kekun ta che ukʼutik chqawach we pa ri Biblia esam wiʼ wajun taqanik riʼ. In xuqujeʼ xinchoman chrij ri tajin kkikʼut chqawach.

Rumal che kʼi chi junabʼ oj kʼo pa wajun kojonem riʼ, qetaʼm che kʼax kqabʼan che uyaʼik kanoq. Ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kuya ta chi bʼe chqe kojkʼojiʼ chilaʼ rumal che kkibʼan ta ri kubʼij ri Biblia, rumal laʼ pa 1983 xqatzʼibʼaj jun carta jachiʼ xqabʼij wi che kojbʼe ta chi kukʼ y xqabʼij che ksikʼix chkiwach konojel. Rumal wariʼ xojesax kanoq

Xqatzukuj ri qastzij kojonem

Are chiʼ xkʼulmataj wariʼ xqatzukuj jun kojonem che kukʼut ri qastzij. Che qas kkibʼan pa ri kikʼaslemal ri kkibʼij. Ri nabʼe xqabʼano, are che xqachomaj che kojbʼe ta pa jun kojonem che kbʼe pa chʼoj. Ri kqaj are che kqariq jun kojonem jachiʼ ri winaq «kkibʼan ta nim che kibʼ», rumal che kʼutum chqawach che ri qatzʼyaq kʼo ubʼanik rukʼ ri qakojonem y kuqʼalajisaj che oj rech ta wajun uwach Ulew riʼ. Rumal laʼ, pa ri junabʼ 1983 y 1985 xqaya qatiempo rech kqatzukuj pa ri tinamit jalajoj taq uwach kojonem: ri menonitas, ri cuáqueros y nikʼaj chi iglesias.

Pa ri tiempo riʼ, ri testigos rech Jehová kʼi mul xeʼopan qukʼ pa ri granja, che kʼo naqaj che Camden (Indiana). Paneʼ keqatatabʼej, are kʼu xqabʼij chke che pa ri Biblia re King James Version (Versión del Rey Jacobo) kkitzukuj wi ri textos. Ri in nim kenwil wi rumal che kebʼe ta pa chʼoj, are kʼu qas ta kwaj kentatabʼej rumal che jalan kkibʼan che katzʼyaqixik kibʼ, y kqʼalajin ta chke che e rech ta wajun uwach Ulew riʼ, rumal laʼ xinchomaj che are ta ri qastzij kojonem. Xuqujeʼ xinchomaj che xa kkibʼan nim che kibʼ rumal che junam ta ri katzʼyaq qukʼ.

Sibʼalaj xpe woyowal rukʼ James rumal che xbʼe pa ri Ja rech Ajawbʼal y xeʼukʼam bʼi jujun chke ri akʼalabʼ. Ri areʼ xubʼij chwe che kinbʼe rukʼ are kʼu in xwaj taj. Jun qʼij xubʼij chwe: «Paneʼ junam ta ri kakoj at rukʼ ri kkikoj e areʼ, are kʼu utz we kawilaʼ jas kkibʼan che kichʼabʼexik kibʼ», rumal che nim kwil wi ri kibʼantajik.

Kʼisbʼal re xinbʼek, are kʼu xinchomaj che kintzijon ta más kukʼ. Xinok pa ri Ja rech Ajawbʼal y nukojom bʼi watzʼyaq che kʼo ta retzʼabʼalil y nupisom bʼi ri nujolom, xuqujeʼ jujun chke ri wal kʼo ta kixajabʼ kikojom bʼik y ri qatzʼyaq kʼo ta retzʼabʼalil. Paneʼ je wariʼ ri Testigos utz xkibʼan che qachʼabʼexik, xkikʼut loqʼoqʼebʼal chqe. Xinchomaj: «Paneʼ jalan ri qabʼantajik are kʼu ri e areʼ nim xojkil wi».

Paneʼ nim xwil ri kibʼantajik, are kʼu xwil ri kkibʼano, are chiʼ xetakʼik ri in xintakʼiʼ taj xuqujeʼ xinbʼixoj ta ri bʼix che xkibʼixoj. Are chiʼ xkʼis ri riqbʼal ibʼ, xinbʼan kʼi preguntas chke chrij ri kinchomaj che utz ta ri kkibʼano xuqujeʼ xintaʼ chke jas kraj kubʼij jujun taq textos. Paneʼ qas ta utz xinbʼan che kichʼabʼexik are kʼu utz xkibʼan che utzalixik uwach ri nupreguntas y xel kikʼuʼx chwe. Xuqujeʼ sibʼalaj xinmayo che we kinbʼan ri preguntas riʼ chke nikʼaj chi winaq xa junam ri kkibʼij chwe. Jujun taq mul kkitzʼibʼaj ri urespuestas y kkiya chwe, wariʼ sibʼalaj nim xtobʼan wi, rumal che kinkunik kinwil chi jumul are chiʼ kʼo nutiempo.

Pa ri verano re ri junabʼ 1985 xojbʼe pa jun nim riqbʼal ibʼ kukʼ ri testigos rech Jehová che xbʼan pa Memphis (Tennessee). Ri James majaʼ kusokaj ri rismachiʼ, xuqujeʼ qonojel qakʼexom ta ri qatzʼyaq. Are chiʼ xopan ri nikʼaj qʼij e kʼi xeʼopan che qachʼabʼexik. Sibʼalaj utz xqil ri xkibʼan che qachʼabʼexik xuqujeʼ ri loqʼoqʼebʼal che xkikʼut chqawach. Xqamayo che konojel kkaj kibʼ, apastaneʼ ri lugar che kojbʼe wiʼ xaq junam ri kkikʼut pa ri kiriqbʼal ibʼ.

Xopan pa wanimaʼ ri loqʼoqʼebʼal che kkikʼut ri Testigos chqe, ri a James xumajij jun etaʼmanik chrij ri Biblia, are kʼu qas xunikʼoj rech krilo we qastzij ri tajin kkikʼut chuwach (Hechos 17:11; 1 Tesalonicenses 5:21). Xrilo che are ri qastzij. Are kʼu ri in kwaj taj kwetaʼmaj, rumal che paneʼ kwaj che kinbʼan ri utz are kʼu kwaj taj che kchomaxik che in aj uwach Ulew. Kʼisbʼal re xinkʼojiʼ kukʼ pa ri etaʼmanik re ri Biblia, are kʼu xinkoj kebʼ Biblias xinjunamaj ri King James Version rukʼ ri Traducción del Nuevo Mundo rech kinwilo we qastzij ri tajin kkikʼut chnuwach.

¿Jas xukʼex ri nuchomanik?

Are chiʼ xinmajij jun etaʼmanik re ri Biblia kukʼ ri testigos rech Jehová, xwetaʼmaj che ri Dios are ta jun trinidad, xuqujeʼ che kʼo ta kkʼasiʼ kan chqe chiʼ kojkamik (Génesis 2:7; Deuteronomio 6:4; Ezequiel 18:4; 1 Corintios 8:5, 6). Xuqujeʼ xqetaʼmaj che ri qʼaqʼ are ta jun lugar jawiʼ keporox wi ri winaq xaneʼ are ri muqbʼal ri kebʼe wi ri kaminaqibʼ (Job 14:13; Salmo 16:10; Eclesiastés 9:5, 10; Hechos 2:31). Xukʼam bʼi nim tiempo chwe retaʼmaxik ronojel chrij ri qʼaqʼ, rumal che pa ri nabʼe nukojonem qas ta qʼalajisam chqawach.

Are kʼu qas ta kinkojo che ri Testigos are ri qastzij kojonem, rumal ri katzʼyaq che kkikojo, rumal che chnuwach in sibʼalaj nim ubʼanik ri kqabʼan che usukʼumaxik qibʼ rech kqakʼutu che oj rech ta wajun uwach Ulew. Are kʼu utz kwilo che kkinimaj ri xubʼij kan ri Jesús che kkitzijoj ri utzij ri Dios chke ri winaq, rumal laʼ kinriq ta jas kinbʼano (Mateo 24:14; 28:19, 20).

Ri loqʼoqʼebʼal che xkikʼut ri Testigos are xintoʼwik rech xinya ta kan retaʼmaxik chrij ri Biblia. Ronojel ri congregación xkikʼutu che kkaj ri nufamilia. Xuqujeʼ utz xwilo che amaqʼel kepe che qachʼabʼexik xuqujeʼ kkiloqʼ bʼi saqmoʼl y lecheʼ chqe. Xaq xiw ta keqʼax bʼik rumal che tajin kyaʼ chi etaʼmanik chqe, xaneʼ keʼopan cho ja che qachʼabʼexik. Qas xajwataj wariʼ chqe, je wariʼ xqachʼobʼ kiwach konojel ri e kʼo pa ri congregación y xqilo che sibʼalaj kojkaj.

Xaq xiw ta ri e kʼo pa ri congregación che kojbʼe wiʼ xkikʼutu che sibʼalaj kojkaj. Are chiʼ kwaj kwetaʼmaj chrij ri qas kqabʼan che usukʼumaxik qibʼ, xopan jun Testigo Kay Briggs ubʼiʼ, re jun chi congregación, ri areʼ kukoj ta maquillaje y paqal ta rajil ri ratzʼyaq kukojo. Rumal laʼ utz xwilo xintzijon rukʼ y wariʼ xubʼano che xinbʼij che ronojel ri kinnaʼo. Xuqujeʼ xopan jun qachalal ubʼiʼ Lewis Flora, che xuqujeʼ xkʼut chuwach che rajawaxik taj kkoj atzʼyaq paqal rajil. Ri areʼ xril ri tajin kinkʼulmaj, rumal laʼ xutaq lo jun carta chwe re diez páginas y wariʼ xubʼano che xinchoman ta chi chrij ri kqabʼan che usukʼumaxik qibʼ. Xinoqʼik are chiʼ xinsikʼij uwach, kʼi mul nusikʼim uwach ri carta che xutaq lo chwe.

Xinta che jun solinel ubʼiʼ O’Dell, che kubʼij chwe ri kraj kubʼij Isaías 3:18-23 y 1 Pedro 3:3, 4. Xinbʼij che: «¿La mat kubʼij ri versículos riʼ rech kojqaj chuwach ri Dios rajawaxik che ri qatzʼyaq paqal ta rajil?». Areʼ xubʼij chwe: «¿La kʼo kubʼano che kapis ri awiʼ pa jun atzʼyaq? ¿La awas kpachʼux ri wiʼaj?». Pa ri kojonem che xinbʼe wi ojer kqapachʼuj kiwiʼ ri akʼalabʼ y ri oj kqapis ri qawiʼ, ri xubʼij chwe xinutoʼo. Sibʼalaj xinmayo che rukʼ paciencia xubʼij chwe.

Nojimal chi nojimal xinchʼobʼ wariʼ, are kʼu kʼo chi jun jastaq che xinchoman chrij: ri rumal che ri ixoqibʼ kkiqupij ri kiwiʼ. Ri kʼamal taq bʼe xkibʼij chwe che e kʼo jujun ixoqibʼ aninaq kkʼiy ri kiwiʼ y nikʼaj chik qas ta kkʼiy ri kiwiʼ. ¿La kubʼan wariʼ che más nim kibʼanik? Xuqujeʼ xkikʼut chnuwach che chqajujunal rukʼ ri retaʼmabʼal qakʼuʼx kqatzukuj ri kqabʼan che usukʼumaxik qibʼ, xkiya bʼi wuj chwe rech kinsikʼij uwach pa ri wachoch.

Xqabʼan pa ri qakʼaslemal ri xqetaʼmaj

Xqariq ri amaqʼel xqatzukuj. Ri Jesús xubʼij: «Rumal kʼu waʼ konojel kketaʼmaj na chi ix nutijoxelabʼ, we kiloqʼoqʼelaʼ iwibʼ» (Juan 13:35). Xqilo che ri testigos rech Jehová qas kkikʼut ri qastzij loqʼoqʼebʼal. Are kʼu ri kebʼ qalkʼwal che e nabʼeʼal, Nathan y Rebecca, kibʼanom chi kiqasanjaʼ pa ri nabʼe kojonem che xojkʼojiʼ wi ri Antigua Orden. Ri xqakʼut chkiwach y ri loqʼoqʼebʼal che xkikʼut ri testigos rech Jehová xopan pa kanimaʼ ri qalkʼwal.

Ri Rebecca amaqʼel xraj che kkʼojiʼ jun utzalaj rachilanik rukʼ ri Dios. Are chiʼ xretaʼmaj che are ta ri Dios kbʼanowik che ri winaq kkiriq kʼax o kkiriq utzilal, kʼax ta xuriq chi che ubʼanik uchʼawem che. Xuqujeʼ xunaʼo che más naqaj kʼo wi che ri Dios are chiʼ xretaʼmaj che are ta jun Trinidad, xaneʼ qastzij kʼolik y che kkunik kresaj uwach (Efesios 5:1). Xuqujeʼ sibʼalaj utz xuto che rajawaxik taj kukoj pa ri uchʼawem ri tzij che kikojom jujun taq kojonem pa ri kiBiblias. Are chiʼ xretaʼmaj chrij ri chʼawem y ri eyebʼal che kuya ri Dios chke ri winaq che are jun kʼaslemal kʼo ta ukʼisik cho ri uwach Ulew, xunaʼo che más naqaj kʼo wi che ri Bʼanol re ri kajulew (Salmo 37:29; Apocalipsis 21:3, 4).

Ri taq eqeleʼn che xyaʼ chqe

Oj kebʼ rukʼ James, xuqujeʼ ri e jobʼ qalkʼwal —Nathan, Rebecca, George, Daniel y John— xojux testigos rech Jehová chiʼ xqabʼan ri qaqasanjaʼ pa ri 1987, Karen xubʼan uqasanjaʼ pa ri 1989 y Simon pa ri 1994. Ronojel ri qafamilia kqakoj qachuqʼabʼ che utzijoxik ri utzij ri Dios y ri uQʼatbʼal tzij.

Ri e jobʼ qalkʼwal alabʼom —Nathan, George, Daniel, John y Harley— xuqujeʼ ri Rebecca, xepatanin jun tiempo pa ri sucursal kech ri testigos rech Jehová pa Estados Unidos. George catorce junabʼ chik tajin kchakun chilaʼ, y Simon che xukʼis ri estudio pa 2001, kʼateʼ xumajij chakunem pa ri sucursal. Ri e qalkʼwal e kʼamal taq bʼe o siervos ministeriales pa taq ri e congregaciones. Ri wachajil xuqujeʼ kʼamal bʼe pa ri congregación re Thayer (Misuri), y ri in sibʼalaj kintzijoj ri utzij ri Dios.

E kʼo chi oxibʼ uwiʼ qamam Jessica, Latisha y Caleb y sibʼalaj kojkikotik che ri kitat kinan kikʼutum ri uloqʼoqʼebʼal ri Jehová chkiwach. Pa ri qafamilia sibʼalaj kojkikotik che Jehová xojutoʼ che uriqik ri utinamit che kchʼobʼotaj uwach rumal ri loqʼoqʼebʼal che kʼo chkixoʼl.

Qetaʼm ri kkinaʼ ri winaq che kkaj kkipatanej ri Dios, are kʼu kʼax kkibʼan kan che uyaʼik ri kʼutum chkiwach. Kwaj che e areʼ xuqujeʼ kkinaʼ ri kikotemal ri kinnaʼ in chiʼ kintzijoj ri utzij ri Dios, kinkʼayin ta chi cho taq ja xaneʼ are kintzijoj chi ri uqʼatbʼal tzij ri Dios y ri kubʼan na pa ri petinaq. Sibʼalaj kinkikotik are chiʼ knaʼtaj chwe ri paciencia y ri loqʼoqʼebʼal che xukʼut ri utinamit ri Jehová chqe.

[Wachbʼal]

Chiʼ kʼo siete nujunabʼ, y are chiʼ in nim chik

[Wachbʼal]

James, George, Harley y Simon kikojom katzʼyaq che paqal ta rajil

[Wachbʼal]

Xel ri nufoto pa jun periódico re ri tinamit chiʼ wukʼam bʼi jastaq rech kenkʼayij pa ri kʼaybʼal

[Ri petinaq wi ri wachbʼal]

Journal and Courier (Lafayette, Indiana)

[Wachbʼal]

Ri qafamilia che kʼo kimik