A dü mbi na ngu 1935 na Darlaston, mbeni ndo na Angleterre so azo ti ndao nga na andokua ti lekengo aye ayeke dä mingi. Na ngoi so mbi yeke na ngu osio tongaso, aTémoin ti Jéhovah akomanse ti manda Bible na babâ na mama ti mbi. Na ngu 14 wala 15, mbi hinga so tâ tënë la na mbi wara batême na ngu 1952 na ngu 16.

Na oko ngoi ni so, mbi komanse ti manda kua na yâ ti mbeni kota ndokua so ayeke leke aye ti sarango na kua nga na aye ti terê ti oto. A komanse ti fa na mbi ti sara mbeni kota kua na yâ ti bureau ti mbeni ndokua na mbi ye kua ni so mingi.

Mbi doit lani ti mû mbeni kota desizion na ngoi so surveillant so ayeke gue na ando nde nde ahunda na mbi ti komanse ti mû li ni na Mandango Buku ti Congrégation na yâ ti congrégation ti mbi ti Willenhall. Me a yeke lani kete ye na mbi ape ti mû desizion. Na ngoi ni so lani, mbi yeke sara bungbi na yâ ti acongrégation use. Na yâ ti yenga, mbi yeke sara bungbi na congrégation so ayeke nduru na place ti kua ti mbi na Bromsgrove, so ayo kilomètre 32 na ndo so mbi lango dä. Na anda-yenga, tongana mbi kiri na ndo ti babâ na mama ti mbi, mbi yeke sara bungbi na congrégation ti Willenhall.

So mbi ye ti mû maboko na bungbi ti Jéhovah, mbi yeda na ye so surveillant ni ahunda na mbi, atâa so aye ti tene so mbi doit ti zia kua ti mbi so mbi ye ni lani mingi. Mbi regretté lâ oko ape desizion so mbi mû ti zia Jéhovah afa lege na mbi, desizion so amû lege na mbi ti duti na ngia mingi na yâ ti gigi ti mbi.

Na ngoi so mbi yeke sara bungbi na congrégation ti Bromsgrove, mbi wara terê na Anne, mbeni pendere ita-wali so aye mingi ti sara na Jéhovah. E sara mariage na ngu 1957 na e na lo use kue e sara kua ti pionnier permanent, kua ti pionnier spécial, kua ti surveillant so ayeke gue na ando nde nde nga na kua ti Béthel. Anne asara si mbi yeke na ngia na yâ ti gigi ti mbi kue.

Na ngu 1966, a nzere lani na e mingi ti gue na  klase 42 ti Ekole ti Galaad. A tokua e na Malawi so azo mingi atene so a yeke kodro ti Afrika so azo ni ayeke sara ye na nzoni bê mingi nga ala yamba azo mingi. E hinga lani ape so e yeke ngbâ kâ aninga ape.

E si na Malawi na lango 1 ti février ngu 1967. Na kozo nze ni, e mû ngoi mingi ti manda yanga ti kodro ni, na pekoni e komanse kua ti surveillant ti district. E yeke lani na mbeni oto so ambeni zo apensé so apeut ti hon na ando kue, même na yâ ti angu. Me a yeke lani tâ tënë ape, gï ando so ngu alï dä mingi ape la e peut ti hon dä. Na ambeni ngoi, e lango na yâ ti ada so li ni ayeke na pere so a bezoin ti tene a kanga anylon na go ni tongaso si ngu-nzapa alinda na yâ ti da ni ape. E komanse lani kua ti e ti missionnaire na yâ ti angangu kpale so, me e ye kua ni mingi.

Na avril, mbi bâ lani so a yeke ninga ande ape e yeke wara akpale na mbage ti azo ti gouvernement. Mbi mä lani na radio mbeni diskur so gbia ti Malawi, Docteur Hastings Banda, asara. Lo tene so aTémoin ti Jéhovah ayeke payé a-impôt ape nga ala yeke ga na kpale na gouvernement. Me atënë ni kue ayeke gï mvene. E kue e hinga lani so vrai kpale ni ayeke so e yôro terê ti e na yâ ti poroso ape, mbilimbili so e ke ti vo acarte ti aparti.

Na septembre, e diko na yâ ti mbeti-sango tënë so président ni atene, so lo tene aita la ayeke ga na kpale na ndo kue. Lo tene na ngoi ti mbeni bungbi ti ala so gouvernement ti lo ayeke sara hio ti kanga lege na kua ti aTémoin ti Jéhovah. A kanga lege na kua ti e na lango 20 ti  octobre ngu 1967. Kete na pekoni, azo ti lapolice nga na azo ti immigration asi na Béthel ti kanga ni nga ti tomba amissionnaire na yâ ti kodro ni.

Na peko ti so e sara lango ota na kanga, a gue na e na kodro ti île Maurice so Grande-Bretagne la akomande na ndö ni. Me akota zo ti kodro ti île Maurice aye si e ngbâ kâ tongana amissionnaire ape. Tongaso, a tokua e na Rhodésie (so fadeso ayeke Zimbabwe). Na ngoi so e si kâ, e wara terê na mbeni kota zo ti immigration so ason mingi lo ke na e ti lï na yâ ti kodro ni, lo tene: “A tomba ala tombango na Malawi. A yeke zia ala ngbâ na île Maurice ape, ala yeke ge ngbanga ti so gango ge ason ape.” Anne akomanse ti toto. Na bango ni zo oko aye e ape. Na ngoi ni so, mbi ye lani ti kiri droit na kodro ti mbi na Angleterre. Na nda ni, akota zo ti immigration ni amû lege na e ti lango na Béthel na bï ni so, me ala tene e doit ti kiri na ndokua ti ala na ndade ni. E fatigué lani kue, me e ngbâ ti ku ti bâ tongana nyen la Jéhovah ayeke aidé e. Na ndade ni na peko ti midi, li ti e akpe kue so a yeda na e ti ngbâ na Zimbabwe tongana azo so aga ti bâ ndo. Mbi yeke girisa lâ oko ape terê ti mbi so anzere na lango ni so: Mbi hinga lani biani so Jéhovah la ayeke fa lege na e.

Na Béthel ti Zimbabwe, mbi sara kua na Ndokua ti kusala so ayeke bâ lege ti Malawi nga na Mozambique. A yeke sara lani aye ti ngangu mingi na aita na Malawi. Mbeni mbage ti kua ti mbi ayeke lani ti traduire arapport so asurveillant ti circonscription ti Malawi atokua. Na mbeni lakui na ngoi so mbi sara kua ahon l’heure, mbi toto na ngoi so mbi yeke diko rapport na ndö ti aye ti ngangu so a yeke sara na aita na Malawi. * Me so ala ngbâ be-ta-zo, ala yeke na mabe nga ala yeke gbu ngangu akpengba mbi mingi.—2 aCor. 6:4, 5.

E sara lani ye kue so e peut ti sara ti mû kobe ti yingo na aita so angbâ na Malawi nga na ala so akpe aye ti ngangu ague na Mozambique. A kiri na équipe so ayeke traduire ambeti ti e na Chichewa, yanga ti kodro so a yeke tene ni mingi na Malawi, na yâ ti kota ferme ti mbeni ita-koli na Zimbabwe. Lo sara nzoni bê lo leke na ala ada nga na mbeni bureau. Kâ, ala ngbâ ti sara kota kua so ayeke ti kiri na peko ti ambeti ti e na Chichewa.

E leke lani ti tene ngu oko oko asurveillant ti circonscription ti Malawi aga asara kota bungbi ti lango ota so asara na Chichewa na Zimbabwe. Na ngoi so ala ga, a yeke mû na ala adiskur ti kota bungbi ni. Na ngoi so ala yeke kiri, ala yeke sara kue ti fa na aita peko ti kota bungbi ni. Na mbeni ngu so ala ga na Zimbabwe, e sara kue ti leke Ekole ti kusala ti Royaume ti kpengba asurveillant ti circonscription ni so asara ye na mbeto ape.

Na février ngu 1975, mbi gue ti sara vizite na aTémoin ti Malawi so akpe ague na yâ ti acamp na Mozambique. Aita-koli so angbâ ti sara ye alingbi na afini fango lege ti bungbi ti Jéhovah, na tapande ziango na sese bungbi ti a-ancien. Afini ancien so aleke lani gbâ ti aye, na tapande adiskur, dikongo versê ti lâ oko oko, mandango Tour ti Ba Ndo nga ala yeke sara même akota bungbi. Ala leke lani yâ ti acamp ni gï tongana mbeni ndo ti kota bungbi; mo yeke wara ndokua ti nettoyage, ndokua ti kangbingo kobe nga na ndokua so ayeke bâ ndo na ndö ti nzoni duti ti azo. Aita-koli so ayeke be-ta-zo so asara aye so kue ndali ti so Jéhovah asara tufa na ndö ti ala, vizite so mbi sara na ala akpengba mbi mingi.

Na hunzingo ti angu 1970, filiale ti Zambie akomanse ti bâ lege ti Malawi. Me mbi ngbâ lakue ti pensé na aita ti Malawi nga ti sambela ndali ti ala, aita mingi asara nga tongaso. Fani mingi, so mbi yeke membre ti Komite ti filiale ti Zimbabwe, mbi wara terê na aita so aga na iri ti kota ndokua ti e nga na aita so ayeke mû li ni na Malawi, Afrique du Sud nga na Zambie. Lakue e yeke hunda oko tënë so: “Nyen la e peut ti sara encore ndali ti aita ti Malawi?”

Tongana ngoi ayeke hon, a sara aye ti ngangu  na aita tongana ti kozo encore ape. Aita so akpe lani Malawi akomanse ti kiri yeke yeke, ala so angbâ lani kâ akomanse ti wara dengo bê yeke yeke na peko ti aye ti ngangu so a sara lani na ala. Ndia ti akodro so ayeke na terê ti Malawi ayeda na kua ti aTémoin ti Jéhovah nga ala kanga lege na kua ti ala encore ape. Na ngu 1991, Mozambique asara nga tongaso. Me e yeke hunda lani terê ti e: ‘Lawa la aTémoin ti Jéhovah ti Malawi ayeke wara liberté?’

Na nda ni aye ti poroso achangé na Malawi, na ngu 1993, gouvernement azi lege na kua ti aTémoin ti Jéhovah. Kete na pekoni, mbi kiri tënë na mbeni missionnaire so ahunda mbi atene: “Eskê ala yeke kiri na Malawi?” Mbi yeke lani na ngu 59, tongaso mbi kiri tënë na lo, mbi tene: “Ên-ën, mbi ga mbakoro mingi awe.” Me tâ gï na lango ni so, e wara mbeni lettre so alondo na Bebungbi so ahunda na e ti kiri kâ.

E ye kua ti e na Zimbabwe mingi, tongaso a yeke lani mbeni ngangu desizion na e. E yeke lani na ngia na Zimbabwe nga e yeke tâ na anzoni kamarade. Bebungbi asara nzoni bê na e lo tene so tongana e ye, e peut ti ngbâ na Zimbabwe. Tongaso, e lingbi lani ti soro ti ngbâ na Zimbabwe. Me mbi rappelé so mbi gbu li lani na ndö ti Abraham na Sara, so ala zia lani pendere ndo ti ala na ngoi so ala yeke mbakoro ti sara ye so Jéhovah ahunda na ala.—Gen. 12:1-5.

E mû lani desizion ti sara ye alingbi na fango lege ti bungbi ti Jéhovah na e kiri na Malawi na lango 1 ti février ngu 1995, tâ gï na lango so e yeke sara ngu 28 na peko ti kozo singo ti e kâ. A zia na sese Komite ti filiale so mbi na ambeni ita-koli use la e yeke na yâ ni, na hio e komanse ti kiri na kua ti aTémoin ti Jéhovah na place ni.

A nzere na e mingi ti bâ so Jéhovah asara si kua ni ague na li ni hio. Wungo ti awafango tënë ague na li ni hio. Na ngu 1993, wungo ti ala ayeke 30 000 tongaso; ti si na ngu 1998, wungo ti ala ahon 42 000. * Bebungbi ayeda ti tene a leke mbeni fini Béthel ti bâ lege ti kota kua so e yeke na ni ti sara. E vo mbeni terrain so asara hectare 12 na Lilongwe, na a soro mbi ti sara kua na yâ ti komite ti construction ni.

Ita Guy Pierce, so ayeke lani membre ti Bebungbi, la amû diskur ti mungo afini da ni na Jéhovah na mai, ngu 2001. Wungo ti aTémoin ti  ndo ni ahon saki use la aga, mingi ti ala awara batême ahon ngu 40 awe. Aita be-ta-zo so agbu ngangu ngu mingi na yâ ti asioni ye ti ngangu so a sara na ala na ngoi so a kanga lege na kua ti e. Ala yeke lani awayere, me na lege ti yingo ala yeke na aye mingi. Na fadeso, terê ti ala anzere mingi ti sara vizite ti fini Béthel ti ala. Na ndo kue so ala yeke hon dä na yâ ti Béthel ni, ala yeke he abia ti Royaume na fason ti hengo bia ti Afrika, ye so asara si kapa ni kue andu bê ti mbi mingi ahon aye kue so mbi bâ. Ye so afa so Jéhovah ayeke sara tufa mingi na ndö ti azo so angbâ be-ta-zo na yâ ti akpale.

Na peko ti so lekengo Béthel ni ahunzi, a nzere na mbi mingi so a komanse ti mû na mbi adiskur ti mungo aDa ti Royaume na Nzapa. Acongrégation na Malawi abâ nzoni lani na lege ti kapa ti lekengo aDa ti Royaume hio na yâ ti akodro so aita ayeke na nginza mingi ape. Kozo, ambeni congrégation ayeke sara bungbi na gbe ti ada so ala leke na keke ti eucalyptus. Ala fû li ti ada ni na pere nga ala mû sese ala leke na ayongoro ye ti duti. Fadeso, aita ayeke na ngia ti sara ngangu ti gboto abrique ti zö ni ti leke na afini pendere ndo ti sarango bungbi dä. Me ala ye ti ala abanc na yâ ti aDa ti Royaume ndali ti so gbâ ti azo apeut ti duti na ndö ni.

Mbi yeke nga lani na ngia mingi ti bâ tongana nyen la Jéhovah a-aidé azo ti ga aChrétien so akpengba. So aita-koli ti Afrika so ade maseka ayeke nduru ti mû maboko ti sara akua nga ala yeke manda aye hio mingi na lege ti fango ye ti bungbi ti Jéhovah nga na lege ti akua so ala yeke sara, a pika bê ti mbi mingi. A mû na ala akota kua na Béthel nga na yâ ti acongrégation. Aita ti ndo ni so a zia ala asurveillant ti circonscription fini fini akpengba nga acongrégation mingi. Mingi ti asurveillant ni ayeke aita so asara mariage awe. Atâa so mingi ti azo nga même asewa ti acouple so aye ti tene ala dü amolenge, ala mû desizion ti dü molenge laso ape, tongaso si ala peut ti sara na Jéhovah mingi.

Na peko ti ngu 52 so mbi sara na Afrika, mbi wara ambeni kpale ti seni. Komite ti filiale ahunda ti tene a kiri na e na Grande-Bretagne, Bebungbi ayeda na ni. A sara e lani vundu mingi ti zia kua so e ye ni mingi, me aita ti sewa ti Béthel ti Grande-Bretagne ayeke bâ lege ti e nzoni mingi na lâ ti mbakoro ti e.

Mbi hinga na bê ti mbi kue so desizion so mbi mû ti zia Jéhovah afa lege na mbi na yâ ti fini ti mbi ayeke nzoni desizion ahon atanga ni kue. Tongana mbi zia lani bê ti mbi na ndö ti hingango ndo ti mbi wani, zo wa la ahinga ndo so kua ti nginza ti mbi ayeke gue na mbi dä? Jéhovah ahinga lakue aye so mbi bezoin ni ti ‘sara si alege ti mbi aga nzoni.’ (aProv. 3:5, 6). Na ngoi so mbi de maseka, mbi ye lani mingi ti hinga anzene nzene ye na ndö ti lege so mbeni kota ndokua ayeke tambela. Me bungbi ti Jéhovah so ayeke na yâ ti dunia kue amû na mbi mbeni kua so anzere na mbi mingi. Na mbi, ti sara na Jéhovah ayeke ye so asara si mbi yeke na ngia mingi na yâ ti fini ti mbi.