1. Aye wa la asi lani na ngu 66? (Bâ foto so ayeke na tongo nda ti article ni.)

TARA ti bâ so mo yeke Chrétien lani na Jérusalem na ngu 66. Mo yeke bâ gbâ ti aye so ayeke pasêe na ngoi ni so. Kozoni, Florus, gouverneur ti Rome, amû na ngangu atalent 17 ti temple. Hio tongaso, aJuif alondo na ngonzo, ala fâ aturugu ti Rome so ayeke na Jérusalem nga ala tene ala yeke sigigi na gbe ti komandema ti Rome. Me azo ti Rome asara ye hio. Na yâ ti nze ota aturugu ti Rome 30000 angoro Jérusalem, Cestius Gallus, gouverneur ti Syrie la ayeke na li ti ala. Hio tongaso, aturugu amû yâ ti akete kete kodoro so angoro Jérusalem, aJuif so asara kpengbango li akpe alï na yâ ti gbagba ti temple ni ti honde tere ti ala. Aturugu ti Rome akomanse ti kungbi gbagba ni ti lï na ngangu. Li ti azo so ayeke na yâ ti gbata ni kue aga kirikiri. Ti mo, nyen la mo yeke sara?

2. Nyen la a lingbi aChrétien asara lani na ngu 66? Tongana nyen la ala wara lege ti sara ni?

² Kite ayeke dä ape so mo yeke dabe ti mo na tënë ti Jésus so Luc  asû na yâ ti Évangile ti lo, lo tene: “Tongana ala bâ aturugu so ayeke se kando angoro Jérusalem, zia ala hinga so futingo lo aga nduru awe. Na ngoi ni so, zia ala so ayeke na Judée alondo akpe na li ti ahoto, zia ala so ayeke na yâ ti Jérusalem ni asigigi, na zia ala so ayeke na yâ ti akete kodoro alï na yâ ti gbata ni pëpe.” (Luc 21:20, 21). Me mo lingbi ti hunda tere ti mo, mo tene: ‘So aturugu angoro Jérusalem kue so, mbi yeke kpe tongana nyen?’ Mbeni ye ti dongo bê asi. Hio tongaso, aturugu ti Rome azi tere ti ala. Tongana ti so Jésus atene kozo awe, a “kiri na alango” ti bira ti ala ni “nduru.” (Mat. 24:22). Fadeso, mo wara lege ti sara ye alingbi na wango ti Jésus. Mo na ambeni Chrétien so ayeke be-ta-zo, so ayeke na yâ ti gbata ni nga na akodoro so angoro ni, akpe hio afâ Ngu ti Jourdain ala gue na yâ ti ahoto. * Na pekoni, na ngu 70, aturugu ti Rome akiri aga na Jérusalem; ti so ni so ala futi gbata ni. Me mo sö kuâ ndali ti so mo sara ye alingbi na wango ti Jésus.

3. Mara ti ye wa so asi lani aga nduru mingi awe ti si na aChrétien? Nyen la e yeke bâ na yâ ti article so?

³ Mara ti ye so asi lani so aga nduru mingi awe ti si nga na e oko oko kue. Jésus amû gi wango lani pëpe na aChrétien na ndo ti futingo Jérusalem me lo sara nga kua na aye so asi na ngoi ni so ti fa ye so ayeke pasêe ande na ngoi so “kota ye ti vundu” ayeke to nda ni (Mat. 24:3, 21, 29). Nzoni tënë ni ayeke so “azo mingi mingi” ayeke sö ande kuâ na ngoi ti kota ye ti vundu so ayeke mû ande yâ ti dunia kue. (Diko Apocalypse 7:9, 13, 14.) Nyen la Bible atene na e na ndo ti aye so ayeke si ande so? A lingbi e gi ti hinga kiringo tënë ni, ndali ti so a bâ fini ti e. Fadeso, zia e bâ tongana nyen la aye so ayeke si ande so ayeke ndu fini ti e oko oko kue.

4. Kota ye ti vundu ayeke to nda ni ande tongana nyen?

⁴ Kota ye ti vundu ayeke to nda ni ande tongana nyen? Mbeti ti Apocalypse afa ni atene a yeke to nda ni na futingo “Babylone, Ngangu gbata”. (Apoc. 17:5-7). A yeke na lege ni so a haka abungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue na mbeni wali-ndumba. Akota zo ti nzapa asara lango-sioni na azo so akomande na yâ ti sioni dunia so. Ala mû maboko na Jésus nga na Royaume ti lo ape, me ala mû maboko na azo so ayeke komande nga ala sara sanka ti afango ye ti Nzapa so ayeke na yâ ti Bible gi ti tene azo ti poroso aye ala. Ala yeke nde mingi na aChrétien so Nzapa asoro ala ti gue na yayu, so ayeke na sioni oko pëpe, so a haka ala na mbeni maseka-wali so ade ti hinga koli pëpe (2 aCor. 11:2; Jacq. 1:27; Apoc. 14:4). Me zo wa la ayeke futi ande “Babylone, Ngangu gbata” so a haka ni na wali-ndumba so? Jéhovah ayeke zia ande na yâ ti bê ti “adidi bale-oko” ti “bengba nyama ti ngonda” ti sara “ye so ayeke na bê ti lo”. Adidi so aye ti sara tënë ti azo ti poroso so amû maboko na Bendo ti Gigi, mbeni bungbi so a haka ni na “bengba nyama ti ngonda”.—Diko Apocalypse 17:3, 16-18.

5, 6. Ngbanga ti nyen e tene so na ngoi so a yeke futi Babylone, Ngangu gbata, a yeke fâ ande pëpe azo kue so ayeke na yâ ni?

⁵ A lingbi e tene so a yeke fâ ande azo kue so ayeke na yâ ti abungbi ti vorongo nzapa ti wataka na ngoi so a yeke futi Babylone, Ngangu gbata? Ên-ën. Yingo vulu amû maboko na prophète Zacharie ti sara tënë na ndo ti ngoi ni so. Lo sara tënë ti mbeni zo so kozo ayeke na yâ ti bungbi ti vorongo nzapa ti wataka, lo tene: “Fade lo tene, Mbi yeke prophète pëpe, mbi yeke zo ti fâ yaka; teti a kamata mbi na ngbâa tongana mbi de pendere. Fade zo oko atene na lo, Kä so na maboko ti mo ayeke nyen? Tongaso fade lo kiri tënë, A pika mbi na kä so  na da ti andeko ti mbi.” (Zach. 13:4-6). Tongaso, même ambeni kota zo ti nzapa ayeke zia ande lege ti abungbi ti nzapa so ala yeke na yâ ni nga ala yeke ke ti yeda so ala yeke na yâ ni ândö.

⁶ Nyen la ayeke si ande na awakua ti Nzapa na ngoi ni so? Jésus atene: “Biani, tongana fade a kiri na alango ni so nduru pëpe, ka mitele oko ayeke sö kuâ pëpe. Me ndali ti azo so a soro ala, fade a yeke kiri na alango ni so nduru.” (Mat. 24:22). Tongana ti so e bâ awe, na ngu 66 “a kiri na alango” ti ye ti vundu so asi lani na Jérusalem “nduru”. Ye so amû lege lani na “azo so a soro ala”, wala aChrétien so a soro ala ti gue na yayu, ti kpe kodoro ni nga na akodoro so angoro ni. Legeoko nga, “a yeke kiri [ande] na alango” ti kozo mbage ti kota ye ti vundu “nduru” ndali ti “azo so a soro ala”. A yeke mû ande lege pëpe na “adidi bale-oko”, wala azo ti poroso, ti futi awakua ti Nzapa. Me, mbeni kete ngoi ti siriri ayeke duti ande dä na peko ti so a futi abungbi ti vorongo nzapa ti wataka.

7, 8. Nyen la a yeke si ande na peko ti so a yeke futi alege ti vorongo nzapa ti wataka? Tongana nyen la awakua ti Nzapa so ayeke be-ta-zo ayeke fa so ala yeke nde na ngoi ni so?

⁷ Nyen la ayeke si ande na peko ti so a yeke futi abungbi ti vorongo nzapa ti wataka? A yeke na ngoi ni so la e yeke fa ande tâ ye so ayeke na yâ ti bê ti e. Mingi ti azo ayeke kpe ande ti bata tere ti ala na yâ ti abungbi so azo asigigi na ni so a haka ni na “akota tênë ti ahoto.” (Apoc. 6:15-17). Me, awakua ti Jéhovah ayeke kpe na mbage ti lo ti bata tere ti ala. Na ngoi ti akozo Chrétien, alango so a kiri na ni lani nduru so ayeke pëpe ngoi ti tene gbâ ti aJuif aga aChrétien. Me a yeke lani ngoi ti tene ala so ayeke aChrétien asigigi na yâ ti Jérusalem tongana ti so Jésus atene na ala. Legeoko nga, e lingbi ti ku pëpe ti tene gbâ ti azo aga atâ Chrétien ande na ngoi so a yeke kiri na lango ti kota ye ti vundu nduru. Me a yeke na ngoi ni so la atâ Chrétien ayeke fa so ala ye Jéhovah nga ala mû maboko na aita ti Christ.—Mat. 25:34-40.

⁸ Atâa so e hinga pëpe aye kue so ayeke si ande na ngoi ti tara so, e hinga so e yeke duti na bezoin ti sara ambeni sacrifice. A lingbi akozo Chrétien azia lani ada nga na aye ti ala nga ala gbu ngangu na yâ ti atara tongaso si ala sö kuâ (Marc 13:15-18). E yeke duti ande nduru ti zia aye ti e tongaso si e ngbâ ti duti be-ta-zo? E yeke duti ande nduru ti sara ye kue so a hunda na e ti sara ti fa so e yeke be-ta-zo na Jéhovah? Gbu li ti mo kete. Na ngoi ni so, e oko la e yeke duti ande azo so ayeke mû tapande ti prophète Daniel na lege so e yeke ngbâ ti voro Nzapa ti e atâa ye wa la asi.—Dan. 6:10, 11.

9, 10. (a) Tënë wa la awakua ti Nzapa ayeke fa ande na ngoi ti kota ye ti vundu? (b) Awato ti awakua ti Nzapa ayeke sara ye ande tongana nyen?

⁹ Ngoi ti kota ye ti vundu ayeke duti ande pëpe ngoi ti tene e fa “nzoni tënë ti royaume”. Ngoi ni ahon awe. Ngoi ti “nda ni” aga nduru awe (Mat. 24:14). Kite ayeke dä ape so awakua ti Nzapa ayeke fa ande tënë ti kota ngbanga so a yeke fâ na li ti azo. Ala yeke fa nga so a ga nduru awe ti futi biani biani sioni dunia ti Satan so. Bible ahaka tënë so e yeke fa na aglason, a tene: “Gbâ ti aglason so lê ni oko oko kue ane talent oko alondo na yayu atï na ndo ti azo, na azo azonga Nzapa ndali ti sioni ye ti aglason ni, ngbanga ti so sioni ye ti aglason so, mara ni ayeke use pëpe.”—Apoc. 16:21.

¹⁰ Awato ti e ayeke mä ande ngangu tënë so. Na gbe ti yingo ti Nzapa, prophète Ézékiel afa ye so Gog ti Magog, wala mbeni bungbi ti amara so amä tere, ayeke sara ande, lo tene: “Seigneur L’Éternel atene tongaso, Na lâ ni kâ, fade mbeni tënë asi na bê ti mo, na fade mo  leke ye ti mayele ti sioni; fade mo tene, Fade mbi gue na sese so akodoro ni ayeke na gbagba ti bira pëpe; fade mbi si na ala so aduti kpô na aduti na siriri, ala kue aduti na kodoro so gbagba ti bira ayeke dä pëpe, na barre wala yanga ni ayeke dä nga pëpe. Fade mo gue ti gbu ye na bira na ti kamata ye na nzi, ti ye maboko ti mo ti ke ndo so ayeke yangbato giriri, ndo so azo akiri aduti dä, na ti ke azo so Mbi lungula ala na popo ti amara na Mbi bungbi ala na sese ti ala, ala so awara anyama na ambeni ye, azo so aduti na tâ bê ti sese kue.” (Ézéch. 38:10-12). Awakua ti Nzapa ayeke luti ti ala ande nde na tanga ti azo, mo bâ mo tene ala duti “na tâ bê ti sese”. Amara ayeke kiri ande na peko ape. Ala yeke dö dongo ande ti tiri bira na ala so Jéhovah asoro ala ti gue na yayu nga na azo so amû peko ti ala.

11. (a) Nyen la a lingbi e hinga na ndo ti aye so ayeke si na peko ti tere na ngoi ti kota ye ti vundu? (b) Nyen la azo ayeke sara ande na ngoi so ala yeke bâ afä nga na aye so ayeke si na lê ti nduzu?

¹¹ Na ngoi so e yeke bâ ye so ayeke si na pekoni, a lingbi e hinga so Bible afa pëpe tongana nyen la aye ni ayeke si na peko ti tere. Me, ambeni ye ni ayeke si ande peut-être na oko ngoi. Jésus atene na yâ ti prophétie ti lo na ndo ti hunzingo ti aye ti ngoi so, lo tene: “Afä ayeke duti ande na lê ti lâ na nze nga na atongoro. Na ndo ti sese, amara ayeke na kota vundu teti ala hinga pëpe mbeni ye ti sara ndali ti ngangu toto ti ngu-ingo nga ndali ti so a duti kpô pëpe, na oko ngoi ni, fade azo ayeke woko na mbeto nga na kungo aye so ayeke ga na ndo ti sese so azo ayeke dä; teti angangu ti yayu ayeke yengi ande. Na ala yeke bâ ande Molenge ti zo so ayeke ga na yâ ti mbeni mbinda, na ngangu nga na kota gloire.” (Luc 21:25-27; diko Marc 13:24-26.) E yeke bâ ande afä nga na aye so amû mbeto mingi na lê ti nduzu na ngoi so prophétie so ayeke ga tâ tënë? A lingbi e ku e bâ ande. Me atâa ye ni ayeke tongana nyen, afä ni ayeke mû mbeto mingi na awato ti Nzapa nga li ti ala ayeke ga kirikiri.

12, 13. (a) Nyen la ayeke si ande na ngoi so Jésus ayeke ga “na ngangu nga na kota gloire”? (b) Awakua ti Nzapa ayeke sara ye ande tongana nyen na ngoi ni so?

¹² Nyen la ayeke si ande na ngoi so Jésus ayeke ga “na ngangu nga na kota gloire”? Lo yeke futa ande azo so ayeke be-ta-zo nga lo yeke punir ala so ayeke be-ta-zo ape (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30). Jésus asara kua na mbeni toli ti fa anzene nzene ye so afa tongana nyen la lo yeke sara ande ni. Lo tene: “Na ngoi so Molenge ti zo ayeke ga na yâ ti gloire ti lo na a-ange kue na tere ti lo, fade lo yeke duti na ndo ti trône ti lo ti gloire. Fade a yeke bungbi amara kue na gbele lo. Na lo yeke kangbi popo ti azo tongana ti so berger ayeke kangbi popo ti angasangbaga na angasa. Fade lo yeke zia angasangbaga ni na mbage ti maboko ti lo ti koli, na angasa ni na mbage ti maboko ti lo ti wali.” (Mat. 25:31-33). Ngbanga wa la a yeke fä ande na ndo ti angasangbaga nga na angasa? Jésus ahunzi toli ti lo na tënë so: “Fade [angasa] so ayeke wara kuâ teti lakue lakue, me azo ti mbilimbili ayeke gue ti wara fini ti lakue lakue.”—Mat. 25:46.

¹³ Angasa so ayeke sara ye ande tongana nyen na ngoi so ala hinga so a yeke futi ala biani biani? Ala yeke “pika tere ti ala ti fa so ala yeke na vundu.” (Mat. 24:30). Ka aita ti Christ nga na ala so ayeke mû maboko na ala ayeke sara ande ye tongana nyen? Ndali ti so ala yeke na mabe na Jéhovah nga na Molenge ti lo Jésus Christ, ala yeke sara ye alingbi na atënë ti Jésus so: “Tongana aye so ato nda ti si, ala luti na ala yô li ti ala na nduzu teti ngoi ti zingo ala aga nduru awe.” (Luc 21:28). Biani, ala yeke gi bê ti ala ande ape, ala hinga biani so a yeke zi ala.

14, 15. Kua ti bungbingo azo wa la a yeke sara ni ande na peko ti so Gog ti Magog ayeke londo na bira? A yeke sara kua ni so tongana nyen?

¹⁴ Nyen la ayeke si ande na peko ti so Gog ti Magog ayeke komanse bira na azo ti Nzapa? Matthieu na Marc asara tënë na ndo ti ye so ayeke si ande. “[Molenge ti zo a]yeke tokua a-ange, si ti londo na apupu osio, nga ti londo na nda ti sese ti si na nda ti yayu, ala yeke bungbi na ndo oko azo ti lo so a soro ala.” (Marc 13:27; Mat. 24:31). Kua ti bungbingo azo so aye pëpe ti sara tënë ti kozo bungbingo aChrétien so a soro ala ti gue na yayu. A ye nga pëpe ti sara tënë ti nzoroko so a yeke kpo biani biani na ndo ti lê ti tanga ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu so angbâ na sese (Mat. 13:37, 38). A yeke kpo nzoroko so na ndo ti lê ti ala ngoi kete kozo ti tene kota ye ti vundu ato nda ni (Apoc. 7:1-4). Tongaso, kua ti bungbingo azo wa la Jésus asara tënë ni so? A yeke ngoi so tanga ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu so angbâ na sese ayeke wara ande futa ti ala na yayu (1 aThes. 4:15-17; Apoc. 14:1). Ye so ayeke si ande ngoi kete na peko ti so Gog ti Magog akomanse bira ti lo (Ézéch. 38:11). Na pekoni awe, atënë ti Jésus so ayeke ga tâ tënë, lo tene: “Na lâ ni so, fade azo ti mbilimbili ayeke su tongana lâ na yâ ti royaume ti Babâ ti ala.”—Mat. 13:43. *

¹⁵ Mingi ti azo so ayeke na yâ ti bungbi ti vorongo nzapa ti wataka apensé so a yeke ga ande ti mû aChrétien ti gue na ni na yayu na ngbongboro tere ti ala. Ala pensé nga so ala yeke bâ ande kiringo ti Jésus na lê ti ala na ngoi so lo yeke ga ti komande sese. Ye oko, Bible afa polele so “fä ti Molenge ti zo” ayeke sigigi ande na yayu nga Jésus ayeke ga ande “na ndo ti ambinda ti yayu”. (Mat. 24:30). Atënë so aye ti sara tënë ti mbeni ye so zo alingbi ti bâ ni na lê ti lo  pëpe. Nga, “mitele na mênë alingbi pëpe ti lï na yâ ti royaume ti Nzapa”. Bible afa nga so a yeke mû ande ambeni Chrétien ti gue na ala na yayu. Me kozoni kue, a lingbi a “gbian tere ti [ala], gi hio tongaso, tongana ti so zo ayeke ko lê ti lo, na ngoi ti ndangba trompette.” * (Diko 1 aCorinthien 15:50-53.) Tongaso, a yeke bungbi ande tanga ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu so angbâ na sese gi hio tongaso.

16, 17. Kozo ti tene molenge ti ngasangbaga asara mariage, a lingbi nyen la apasêe kozo si?

¹⁶ Tongana aChrétien 144000 kue ague na yayu awe, a lingbi fadeso ti komanse ti leke tanga ti aye ndali ti mariage ti molenge ti ngasangbaga (Apoc. 19:9). Me mbeni ye nde ayeke pasêe kozo na kota ngoi ti ngia so. Girisa ape so ngoi kete kozo ti tene a mû tanga ti aita ti Christ ti gue na ala na yayu, Gog ayeke sara bira na awakua ti Nzapa (Ézéch. 38:16). Awakua ti Nzapa ayeke sara ye ande tongana nyen? Awakua ti Nzapa so ayeke na sese ayeke duti mo bâ mo tene ala yeke na mbeni ye ti bata ala ape. Ala yeke sara ye alingbi na wango so a mû na azo ti ngoi ti Gbia Josaphat, so atene: “A yeke ngbanga ti i ti tiri bira so pëpe, i leke tere ti i, i luti kpô ti bâ salut so L’Éternel amû na i. O i azo ti Juda, na i azo ti Jérusalem, i sara mbeto pëpe, i zia ye ayengi i pëpe.” (2 Chron. 20:17). Ambeni ngoi na peko ti so Gog ayeke to nda ti bira ti lo, a yeke mû tanga ti aChrétien so a soro ala ti gue na yayu so angbâ na sese. Apocalypse 17:14 afa na e ye so ayeke pasêe na yayu na ngoi ti bira ti Gog, a tene: “Ala yeke tiri ande bira na Molenge ti ngasangbaga ni, me ngbanga ti so lo yeke Seigneur ti aseigneur na Gbia ti agbia, fade lo yeke sö benda na ndo ti ala. Nga, ala so a iri ala, ala so a soro ala na so ayeke abe-ta-zo ayeke sö benda nga legeoko na lo.” Jésus nga na aChrétien 144000 so ayeke komande legeoko na lo ayeke ga ti sö awakua ti Nzapa so ayeke na ndo ti sese.

¹⁷ Bira ti Harmaguédon ayeke sara ande si iri ti Jéhovah so ayeke nzoni-kue awara gloire (Apoc. 16:16). Na ngoi ni so, azo kue so ayeke tongana angasa “ayeke wara kuâ teti lakue lakue”. Na nda ni, a yeke zi aye ti sioni kue na ndo ti sese, nga azo mingi mingi ayeke sö kuâ na ndangba mbage ti kota ye ti vundu. Tongana a hunzi lekengo aye ni kue awe, nzoni tënë so ayeke na hunzingo ti mbeti ti Apocalypse ayeke ga tâ tënë, molenge ti ngasangbaga ni ayeke sara mariage (Apoc. 21:1-4). * Nzapa ayeke sara ande nzoni bê na azo kue so ayeke sö kuâ na ndo ti sese nga lo yeke sara ande gbâ ti ye na ala ti fa so lo ye ala mingi. A yeke duti ande mbeni kota matanga ti mariage! E yeke ku tâ lango ni so kungo, ni la ape?—Diko 2 Pierre 3:13.

18. So e ngbâ ti ku apendere ye so, nyen la a lingbi e oko oko kue e leke na bê ti e ti ngbâ ti sara?

¹⁸ So e ngbâ ti ku apendere ye so, nyen la a lingbi e oko oko kue e sara fadeso? Jéhovah amû yingo ti lo na bazengele Pierre ti sû atënë so, lo tene: “So aye so kue ayeke ga tongana ngu so, a yeke nzoni ala bâ wala dutingo ti ala ayeke tongana nyen na lege ti sarango ye so ayeke nzoni-kue nga na akusala so afa so ala gbu tënë ti Nzapa ngangu; ala ku na ala bata na li ti ala ngoi so lâ ti Jéhovah ayeke si na ayeke duti dä, . . . Tongaso, aita so mbi ndoye ala mingi, so ala yeke ku aye so, ala sara ngangu kue ti tene na nda ni lo wara ala na saleté na tere ti ala pëpe, na sioni ye na tere ti ala pëpe nga na yâ ti siriri.” (2 Pi. 3:11, 12, 14). Tongaso, zia e leke na bê ti e ti ngbâ ti duti nzoni-kue nga e mû maboko na Jésus Christ so ayeke Gbia ti siriri.