Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

Ekaluile ku mikandu ya madimi

Ekaluile ku mikandu ya madimi

 Lelo uno mbibofule bodia kupeta mikandu ibungi kukila biabibaadi kumpala, mpa na yaaya ikumbene nkukuasha bodia kuikaluila na kuikala na mbidi bukome. Anka nsaa yokimbuula bibuwa odimukile mikandu ya madi bu kileshesho:

 Bu kileshesho mu kipungo kia kipupa kia COVID-19, secrétaire general a ONU ayikalanga mudimushe bantu ku mikandu ya madimi ayikalanga ipalakane, nyi buakinyi baadi muambe’shi: “Malango a madimi pabitale kuibukisha na ba minganga ba madimi abakidi bungi. Nukuete kupusha mikandu ya madimi ku bisashi na ku TV. Bantu bakuete kupalakasha mikandu ya madimi ku Internet. Mbibofule bua kuelela bantu sunga kisaka kia bantu kampanda binangu bibubi na kuibadimbiila mianda.”

 Eyendo’shi mikandu ya madimi ta ngibangie binobino nya. Bible baadi mutemukie’shi mu ano mafuku etu, “bantu beebubi na bansensa mu lukumino, abayididiila mu bubi na kudimba bangi mpaa na kudimbibwa.” (2 Timote 3:1, 13) Na Internet kuete kukita bia’shi tuate mikandu ya madimi na tuiyipalakashe kukila biabibaadi mu mafuku e kumpala. Nyi buakinyi ma mesaje, na mikandu ipia y’atukuete kupeta biabikala mu ma adrese e-mail etu, mu ma site a kuisamba na bantu bebungi ngalombene kuikala na mikandu ibungi ya madimi sunga muabashii bakule mianda yoso ya binyibinyi.

 Mmushindo kinyi odi mukumbene kuikaluila ku mikandu ya madimi na miununo ya madimi? Banda kutala malango a mu Bible alombene nkukuasha.

  •   Tokuminanga mianda yoso yomono sunga kupusha

     Bible amba bino: “Sha-bukumiinekumiine akookyelaa ku kyooso kyaabamba, anka muntu mudimukye eeyipushaa kwende.”​—Nkindji 14:15.

     Tui balombene kudimbibua su tatui badimukie. Tuate kileshesho, bifuatulo na bishima abipatuula ki mu biabia bifuatulo, sunga tu video tuipi mbipalakane ngofu mu ma site a Internet, bikishekishe mu ma site a kuisamba na bantu bebungi. Bino bintu, biabetamina lelo uno bu memes, misusa ibungi mbikitshibue bua kusepesa. Anka, bifuatulo na tu ma video mbalombene kuituluisha buashi tuleshe muanda wilekene na winyi wabesambila muanka binyibinyi. Misango ibungi bantu abakitaa tu ma video tua bantu abakula sunga kukita mianda yabashi bakite sunga kuakula.

     “Bantu bebungi bakimbuule mbasangane’shi bifuatulo na ma video abelaa mu ma site a kusamba na bantu bebungi sunga ku Internet abikalaa bia madimi na baaba bantu t’abalungulaa bantu akipatuula ma video na bifuatulo biabadi bele nya, abitukaa nka bu kintu kiabetamina bu memes.”​—Axios Media.

     Eyipushe bino: ‘Uno mukandu ngua binyi su mpenda kintu kiabetamina bu memes?’

  •   Kimba akutuukila mukandu na kiawakuila

     Bible amba bino: “Taluulayi myanda yooso na mpango, nulame yaaya ibuwa.”​—1 Bena-Tesalonika 5:21.

     Kumpala kua kukumina mukandu ooso na kuiutumina bangi, sunga wawa wabauku kui bantu bebungi sunga kuakuila ngofu, kimba bia kuuka su ngua binyibinyi. We kuibikita naminyi?

     Kimba bia kuuka nsulo ya mukandu bua’shi oshinkamishe su ngua binyibinyi. Ku Tv sunga ku bisashi mpa na ma ndumbuluilo aatushaa mikandu mbalombene kupalakasha mikandu ya madimi bua kupeta makuta ebungi sunga bua kukuatshishena mianda ya politike. Puandikisha mianda yokuete kumona na bi ku bisashi sunga mu ma ndumbuluilo aesambila wawa mukandu. Ingi nsaa ba kuuku boobe mbalombene nkutumina mukandu wa madimi kushi’bo kuuka sunga kuiwela mu site a kuisamba na bantu bebungi. Biabia, tokuminanga mukandu kampanda kushi kuuka kuautuukila.

     Taluula mianda imuanka su ngia binyibinyi na ya kukulupila. Kimba bia kuuka mafuku a mueshi audi utukie, su nga binyibinyi abishinkamisha mianda yabakuila. Ikala mudimukie bikishekishe su mmuanda wibukopo kadi mbeupatuule na bishima bipelepele bua nkutakula’shi okite kintu kampanda.

     “Kukimba bia kuuka su mianda yabakula ngia binyibiyi, kui mumune na kuitumpa mema ku masa.”​—Sridhar Dharmapuri, responsible pour la sécurité alimentaire et la nutrition à l’ONU.

     Eyipushe bino: ‘Bakuete kuakuila mianda yoso i mu uno mukandu su mbafuamishe ingi mianda?’

  •   Londa bishinkamisho bi kuanka tolondanga mianda yokumina

     Bible amba bino: “Alondo penda abimutumu eshimba dyaaye mmupatakane.”​—Nkindji 28:26.

     Misango ibungi atukuminaa mikandu ayikuatshishena mianda yatudi bakumine kupusha. Ma sosiete a Internet na ma site a kuisamba na bantu bebungi aetupeyaa mikandu muyile yatudi nayo lukalo na kulonda mianda yatukumina kuuka. Anka, mianda y’atukumina kuuka tayikalaa nsaa yoso yatudi na lukalo lua kupusha.

     “Bantu be na ngobesha ya kunangushena na kulonda mianda biayidi, anka nkalo, lukulupilo, moo na biatuipusha mbilombene kuitutakula mu kukumina ingi mianda’shi ngia binyibinyi, bikishekishe su abakuila muanda watudi na lukalo lua kuuka.”​—Peter Ditto, psychologue sicial.

     Eyipushe bino: ‘Nakuminaa mukandu kampanda penda muanda wa’shi ne na lukalo lua kuiukumina?’

  •   Topalakashanga mukandu wa madimi

     Bible amba bino: “Topalakashanga myanda ishii ya binyibinyi.”​—Efilu 23:1.

     Tolubanga’shi mikandu yotumina bangi ngilombene kulumbuula sunga kuluisha binangu biabo na mushindo wabo wa kukita mianda. Sunga tue mupalakashe mukandu wa madimi, lamina’shi ngulombene kutusha masaku akile bukata.

     “Muiya wa kumpala nyi nkuimana na kuiyipusha’shi: ‘Nashinkamisha’shi uno mukandu ngua binyibinyi buandia kuiukumina su?’ Su bantu booso bekala abakitshi bino, takubadia kupalakana mikandu ya madimi bino ku Internet nya.”​— Peter Adams, programme d’éducation aux médias.

     Eyipushe bino: ‘Natumu uno mukandu muanda nauku’shi ngua binyibinyi su?’