DOREEN akatshimbe wɔɔngɔ etena kakawashola Wesley y’omɛnde lele l’ɛnɔnyi 54 eto la hemɔ kɛmɔtshi ka wolo ka lo wɔɔngɔ (tumeur cérébrale). * Adɔkɔtɛlɛ wakatɛ omɛnde ɔnɛ ambotshikalɛ ngɔndɔ ngana tsho ya nde nsɛna. Doreen mbutaka ate: “Dimi kokoka mbetawɔ kɛnɛ kakamoke. Lakikɔ la lɔkɔnyɔ efula l’edja ka mingu. Akikɔ oko dui sɔ diakakomɛ anto akina koko aha le so. Dimi kondjalɔngɔsɔla.”

Lonyangu ko, kɛnɛ kakasale Doreen salemaka le anto efula. Hemɔ kakonya lo nyɔi koka minda onto tshɛ ndo lo dihole diakɔna tshɛ. Dui dia dimɛna ko, anto efula ndjashaka lo ɔkɛndɛ wa nkimanyiya lakiwɔ la ngandji lambondama la hemɔ kakonya lo nyɔi. Koko, woshelo w’ekimanyielo ekɔ okakatanu wa woke. Kakɔna kakoka ase nkumbo nsala dia nsamba ndo nkimanyiya lakiwɔ la ngandji lele la hemɔ kakonya lo nyɔi? Ngande wakoka wanɛ washa ekimanyielo ndɔshana la tokanyi tɔmɔtshi takoka ndjonga la wɔ etena kele onto la hemɔ? Elongamelo kakɔna kakoka monga etena kayasukana nyɔi? Ntondotondo, ɛsɔ tɔsɛdingole lande na kele nkimanyiya onto lele la hemɔ kakonya polo lo nyɔi ekɔ tshondo y’okakatanu wa woke ɛlɔ kɛnɛ.

Awui w’aseka enganga wambosala yema y’etshikitanu lo dikambo dia nyɔi. Ambeta ntambe ɔtɔi kana ambeta edja efula kele, oyadi kaanga lo wedja wele la ekondjelo, yɛdikɔ ya l’atei atei ya otale wa lɔsɛnɔ yakayonga mondo efula. Anto kombiviyaka la mvɔ l’ɔtɛ wa hemɔ ndo aksida. Woho wa nkoma lo mpitadi kondekaka tanema ndo anto efula wakasakemɛka oma le ase nkumbo yawɔ ndo wakavɔka lo waa ngelo.

Ɛlɔ kɛnɛ, ehamelo w’aseka enganga wambokimanyiya adɔkɔtɛlɛ dia ndɔshana la waa hemɔ ya wolo l’oyango wa ntaloya lɔsɛnɔ. Hemɔ yakakokaka  ndjaka anto esadi eto lo nshi yakete yokoka ntshikala ɛnɔnyi efula ɛlɔ kɛnɛ. Koko yema y’otaloyelo wa lɔsɛnɔ ɔsɔ hasha onto ekimanyielo kende la tɔ ohomba. Mbala efula, ɛkɔnyi mongaka la hemɔ ya wolo yaakonya diaha vɔ ndjakimanyiya vɔamɛ. Dia nkimanyiya anto wa ngasɔ mongaka tshondo y’okakatanu ndo nɔmbamaka awui efula.

Lonyangu ko, anto woleka mvɔ efula lo lopitadi oleki la ngelo. Anto efula ɛlɔ kɛnɛ haweye woho wavɔ onto, paka anto yema tshitshɛ tsho mbɛna lam’avɔ onto. L’ɔtɛ wa wɔma wa haweye kɛnɛ kakoka ndjotomba, anto amɔtshi koka monga l’ɔkɔmwɛlɔ lo welo wadjawɔ dia nkokɛ ose nkumbo lele la hemɔ. Ko kakɔna kahomba salema dia mbisha ekimanyielo?

Oko wakatɛnyi lo ɛnyɛlɔ kaki Doreen, anto efula tshimbaka wɔɔngɔ etena kasholawɔ onto ɔmɔtshi lokawɔ ngandji la hemɔ ka nkonya lo nyɔi. Laadiko di’ekiyanu, wɔɔma ndo kandji, kakɔna kakoka kokimanyiya dia ndjalɔngɔsɔla la ntondo? Okambi waki Nzambi ɔmɔtshi wa kɔlamelo akate ate: “Otetsha woho wa mbadia nshi yaso dia sho monga la otema wa lomba.” (Osambo 90:12) Lo mɛtɛ, ekɔ ohomba nɔmba Jehowa Nzambi l’otema ɔtɔi dia nde kokimanyiya woho wa wɛ mbeya ‘mbadia nshi yayɛ’ la lomba l’oyango wa wɛ nkamba la nshi yambotshikalɛ lakiyɛ lokayɛ ngandji lo yoho yoleki dimɛna tshɛ.

Ɔsɔ ekɔ yoho ya dimɛna ya ndjakongɛ la ntondo. Naka ɔnɛ lokayɛ ngandji ekekɔ l’akoka wa nsawola ndo wa ntɛkɛta akambo amɔtshi l’anto, kete koka monga dui dia lomba dia mimbola onto akɔna ayohomba ndjɔsa tɛdikɔ lo dikambo diande naka nde aya bu l’akoka wa ntɛkɛta. Ɔkɛtshanyelo wa hwe hwe dia mbeya kana nde ayolanga dia vɔ mbosadjasadja (réanimation), mbɔtɔ lopitadi kana nongola woho ɔmɔtshi w’esakelo koka nkimanyiya ase nkumbo diaha vɔ monga la eokelo ka kɔlɔ kana ndjaɛndja onongo etena katanemawɔ la ntondo ka mbɔsa tɛdikɔ l’ɔtɛ w’ɔkɔnyi waya bu l’akoka wa ntɛkɛta. Tasawodi la ntondo ndo mbutanɛ akambo hwe hwe kimanyiyaka ase nkumbo dia ndeka ndjasha lo ekimanyielo etena kele onto la hemɔ. Bible mbutaka ɔnɛ: “Sangwelo ndanaka lam’aha ɔkɛtshanyelo.”​—Tokedi 15:22.

Mbala efula, yango wa ntondo wa wanɛ washa ekimanyielo ele wa mbisha esambelo. Onto lakongɛɛ nyɔi mongaka l’ohomba wa mboshikikɛ ɔnɛ anto mbookaka ngandji ndo nde bu ndamɛ. Ngande wakoka dui sɔ salema? Adiɛ kana embɛɛ ɔkɔnyi lo mbɔsɔnɛ abuku ndo esambo wakeketsha walangande. Anto efula keketshamaka etena kawokimɛ ose nkumbo lo lonya ndo katɛkɛtande la nde la dilɛmiɛlɔ tshɛ.

 Mbala efula ekɔ ohomba nde mbeya wanɛ waya ndjowenda. Alapɔlɔ ɔmɔtshi mbutaka ɔnɛ: “L’atei wa awoki atanu, eokelo mbayokomɛka la nshishɔ. Onto koka ntetemala mboka kaanga naka ekɔ lo mɛnama dia [ɔkɔnyi] ekɔ lo djɔ, diakɔ diele bu ohomba mbuta dui dimɔtshi la ntondo kande diele wɛ hokoka dita naka nde ambemɔ.”

Naka kokaka nyɔlɔmbake kaamɛ. Bible mbutaka dia lo diaaso dimɔtshi, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ nde l’asekande waki la ntondo ka shɛngiya ya wolo ndo vɔ komonga kaanga l’eshikikelo la ntondo ka nsɛnɔ yawɔ. Ekimanyielo kakɔna kakawayange? Pɔɔlɔ akalɔmbɛ angɛnyi ande ate: “Nyu lawɔ koka tokimanyiya la ɛsɛngɔsɛngɔ anyu lo dikambo diaso.” (2 Kɔrɛtɔ 1:8-11) Dɔmbɛlɔ dia l’otema ɔtɔi la ntondo k’ekiyanu wa hemɔ ka wolo ekɔ ohomba efula.

Monga l’onto ɔmɔtshi lokayɛ ngandji lele suke la mvɔ mbelaka mbala efula ekiyanu. Ekɔ ngasɔ, nɛ dia nyɔi ekɔ ema kele sho kotongama la tɔ. Sho kotongama dia nyɔi monga oko dui dimɔtshi dia lo lɔsɛnɔ laso. (Rɔmɔ 5:12) Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbelɛka nyɔi ɔnɛ “otunyi.” (1 Kɔrɛtɔ 15:26) Diakɔ diele minya yimba diaha nkanyiya dikambo dia nyɔi k’onto lokaso ngandji ekɔ dui diatosalemaka ndo diokɛma hwe.

Koko, kanyiya la ntondo kɛnɛ kakoka ndjotomba koka nkimanyiya ase nkumbo diaha vɔ monga la wɔma ndo ndjasha dia mbidja akambo l’ɔnɔngɔ. Awui amɔtshi wakoka ndjotomba mɛnyama lo kiombo yele l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “ Mingu y’ekomelo ya lo lɔsɛnɔ.” Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, aha awui asɔ tshɛ mbakomɛ ɔkɔnyi tshɛ ndo awui asɔ tshɛ hawosalema paka woho akɔ waamɛ. Koko, suke l’etshikitanu ɛsɔ tshɛ komɛka ɛkɔnyi efula.

L’ɔkɔngɔ wa nyɔi k’onto lokaso ngandji, koka monga dui dia lomba dia mɛnana la ɔngɛnyi ande ɔmɔtshi wa ma ma lakawoshaka ekimanyielo. Wanɛ wakawokimanyiyaka ndo ase nkumbo mbeyaka monga l’ohomba w’eshikikelo k’ɔnɛ kɛnɛ kakakomɛ onto lakiwɔ lokawɔ ngandji amboshila ndo nde aya bu l’asui nto. Otungi w’andja wele la ngandji toshikikɛka ɔnɛ “wanɛ wambovɔ haweye ndooko dikambo.”​—Ondaki 9:5.

Ndjaɛkɛ le Nzambi ekɔ ohomba, aha paka etena kele ose nkumbo kaso ɔmɔtshi la hemɔ kakonya lo nyɔi koko ndo etena ka paa kayongaka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi. Nde mbeyaka kokimanyiya oma l’ɛtɛkɛta w’ekeketshelo ndo etsha w’anto akina. Doreen mbutaka ate: “Lakasale la wolo diaha ntona ekimanyielo kakambishaka onto tshɛ. Ekimanyielo kakatalongola kaki efula ka mamba. Dimi la omɛmi takeyaka aha la taamu dia Jehowa ekɔ lo totɛ ɔnɛ: ‘Lekɔ suke dia nyokimanyiya lo dui nɛ.’ Dimi hambohɛki dui sɔ pondjo.”

Lo mɛtɛ, Jehowa Nzambi mbele Okimanyedi woleki tshɛ. Oko wende Otungi aso, nde shihodiaka paa ndo lɔkɔnyɔ lele la so. Nde ekɔ l’akoka ndo nomɔlomɔka dia tosha ekimanyielo ndo ekeketshelo kele ohomba l’oyango wa sho ntondoya. Koko kɛnɛ koleki dimɛna ele, nde akatolake dia keema edja nde ayanga minya nyɔi mbala kakɔ ɔtɔi ndo lo pondjo ndo mbolola miliyɔ y’anto wele lo yimba yande. (Joani 5:28, 29; Ɛnyɛlɔ 21:3, 4) Oma laasɔ, sho tshɛ koka ndjota ɛtɛkɛta w’ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ wata ɔnɛ: “Nyɔi le, lende ele otshumba ayɛ? Nyɔi le, lende ele waanga ayɛ?”​—1 Kɔrɛtɔ 15:55.