Skip to content

Ko e Hā ʻa e ʻAmanaki ki he Ngaahi ʻOfaʻanga Kuo Mate?

Ko e Hā ʻa e ʻAmanaki ki he Ngaahi ʻOfaʻanga Kuo Mate?

Ko e Hā ʻa e ʻAmanaki ki he Ngaahi ʻOfaʻanga Kuo Mate?

“Ka pekia ha tangata, te ne toe moʻui koa?” Ko e ʻeke ʻeni naʻe fai ki muʻa atu ʻe he tangata ko Siope. (Siope 14:14) Mahalo ʻoku ke tālafili foki mo koe ki ai. ʻE fēfē haʻo ongoʻi kapau te ke ʻiloʻi ʻe malava pē ke toe fai ha fakataha mo e ngaahi ʻofaʻanga ʻi heni tonu ʻi māmani ʻi he malumalu ʻo e ngaahi tuʻunga lelei taha?

Sai, ʻoku ʻomai ʻe he Tohitapu ha talaʻofa: “E moui a hoo kakai mate, te nau toetuʻu.” Pea ʻoku toe pehē foki ʻe he Tohitapu: “Ko haʻa fai totonu te nau maʻu ʻa e fonua, pea te nau nofo ai ʻo tuputupuʻa.”—ʻAisea 26:19, PM; Sāme 37:29.

Ke maʻu ʻa e falala moʻoni ki he ngaahi talaʻofa pehē, ʻoku fiemaʻu ke tau tali ʻa e ngaahi fehuʻi tefito ʻe niʻihi: Ko e hā ʻa e ʻuhinga ʻoku mate ai ʻa e kakai? ʻOku ʻi fē ʻa e kau mate? Pea ʻoku anga-fēfē ʻetau fakapapauʻi te nau toe moʻui?

Ko e Mate, mo e Meʻa ʻOku Hoko ʻI Heʻetau Mate

ʻOku fakahā mahino ʻe he Tohitapu naʻe ʻikai ko e ʻuluaki taumuʻa ia ʻa e ʻOtua ke mate ʻa e faʻahinga ʻo e tangata. Naʻa ne fakatupu ʻa e ʻuluaki ongo mātuʻa ʻa ʻĀtama mo ʻIvi, pea tuku kinaua ki ha palataisi fakamāmani naʻe ui ko ʻIteni, pea fakahinohinoʻi kinaua ke na fanafānau pea fakalahi hona ʻapi fakapalataisi he māmani kotoa. Te na toki mate pē ʻo kapau te na talangataʻa ki heʻene ngaahi tuʻutuʻuni.—Sēnesi 1:28; 2:15-17.

ʻI he ʻikai ke na houngaʻia ʻi he anga-ʻofa ʻa e ʻOtua, ko ia naʻe talangataʻa moʻoni ʻa ʻĀtama mo ʻIvi pea naʻa na maʻu ʻa e tautea naʻe ʻosi fakahā. “Ke ke foki ki he kelekele,” ko e folofola ʻa e ʻOtua kia ʻĀtama, “ʻa ia naʻe toʻo koe mei ai: he ko e efu koe, pea ko e efu te ke foki ki ai.” (Sēnesi 3:19) Ki muʻa ʻene fakatupu naʻe ʻikai ke ʻi ai ʻa ʻĀtama ia; ko e efu pē ia. Pea koeʻuhi ko ʻene talangataʻa, pe angahala, naʻe tautea ʻa ʻĀtama ke foki ki he efu, ki he tuʻunga ʻo e ʻikai ke ʻi ai.

Ko ia ko e mate ko e ʻikai ʻi ai ʻa e moʻui. ʻOku ʻomai ʻe he Tohitapu ʻa e faikehekehe: “Ko e tokonaki ʻa angahala ko e mate; ka ko e meaʻofa ʻa e ʻOtua ko e moʻui taʻengata.” (Loma 6:23) Ke fakahā ko e mate ko e tuʻunga ʻo e ʻikai ʻaupito toe ʻiloʻi ha meʻa, ʻoku pehē ʻe he Tohitapu: “He ko e kau moʻui ʻoku nau ʻilo ai pe te nau pekia: ka ko e kau pekia ʻoku ʻikai te nau ʻilo ha momoʻi meʻa.” (Koheleti 9:5) Ka mate ha taha, ʻoku fakamatalaʻi ʻe he Tohitapu: “ʻOku mole ʻene manava, ʻoku ne foki ki hono kelekele; ko e ʻaho pe ko ia ko ʻene ngaahi fakakaukau ʻoku mate.” (Fakaʻitali ʻamautolu)—Sāme 146:3, 4.

Kaekehe, koeʻuhi naʻe talangataʻa ʻa ʻĀtama mo ʻIvi ki he fekau ko ia ʻi ʻIteni, ka ko e hā e ʻuhinga ʻoku tau mate kotoa ai? Ko hono ʻuhinga ko kitautolu kotoa naʻe toki fanauʻi hili ʻa e talangataʻa ʻa ʻĀtama, pea ko ia ai kuo tau maʻu tukufakaholo ʻa e angahala mo e mate meiate ia. Hangē ko e fakamatala ʻa e Tohitapu: “Nae hoko mai ae agahala ki mamani, moe mate mei he agahala, ʻi he tagata be taha [ʻĀtama]; bea nae behe ae hoko oe mate ki he kakai kotoabe.”—Loma 5:12, PM; Siope 14:4.

Ka naʻa ʻeke nai ʻe ha taha: ‘ʻIkai ʻoku maʻu ʻe he tangata ha soulu a taʻefaʻamate ʻoku moʻui atu pē ʻi he taimi mate?’ ʻOku akonakiʻaki ʻeni ʻe he tokolahi, naʻa mo ʻenau pehē ko e mate ko e matapā hūʻanga ia ki ha moʻui ʻe taha. Ka ko e fakakaukau ko ʻeni ʻoku ʻikai ʻomi ia mei he Tohitapu. Kaekehe ʻoku akonaki ʻe he Folofola ʻa e ʻOtua, ko e soulu koe, ko ho soulu ʻoku moʻoni ko koe pē ia, mo ho ngaahi ʻulungaanga fakaesino mo e fakaeʻatamai kotoa. (Sēnesi 2:7; Selemaia 2:34; Palovepi 2:10) ʻOku toe pehē foki ʻe he Tohitapu: “Ko e laumalie [soulu, NW] ʻoku fai angahala ko ia ia ʻe mate.” (ʻIsikeli 18:4) ʻOku ʻikai ha akonaki ia ʻi he Tohitapu ʻoku ʻi ai ha soulu taʻefaʻamate ʻi he tangata ʻoku mavahe atu ʻi he mate ʻa e sino.

ʻE Anga-Fēfē Ke Toe Moʻui ʻa e Faʻahinga ʻo e Tangata

Hili ʻa e hoko mai ʻa e angahala mo e mate ki he māmani, naʻe fakahā ʻe he ʻOtua ko ʻene taumuʻa ki he mate ke toe fakamoʻui ʻo fakafou mai ʻi he toetuʻu. Ko ia ʻoku fakamatala ʻe he Tohitapu: ko “Epalahame . . . naʻa ne pehe, Naʻa mo e pekia, ka ʻoku mafai ʻe he ʻOtua ke fokotuʻu mei ai [ʻa hono foha ko ʻAisake].” (Hepelū 11:17-19) Ko e falala ʻa ʻĒpalahame naʻe ʻikai ke fehālaaki, he ʻoku pehē ʻe he Tohitapu kau ki he Māfimafiʻia: “He oku ikai koe Otua ia oe mate, ka koe moui: he oku moui kotoabe kiate ia.”—Luke 20:37, 38PM.

ʻIo, ko e ʻOtua Māfimafiʻia ʻoku ʻikai ngata pē ʻi heʻene maʻu ʻa e mafai ka ʻoku ne toe holi ke fokotuʻu ʻa e faʻahinga ko ia ʻoku ne fili. Ko Sīsū Kalaisi tonu pē naʻa ne pehē: “ʻOua te mou ofo ʻi he meʻa ko ia: he ʻoku ʻunu mai ha taimi, ʻa ia ʻe fanongo ai ki hono leʻo ʻe he kakai kotoa pe ʻoku ʻi he ngaahi faʻitoka, pea te nau ʻalu atu mei ai.”—Sione 5:28, 29; Ngāue 24:15.

Naʻe ʻikai ke fuoloa mei heʻene lea ko ʻeni, naʻe fetaulaki ʻa Sīsū mo ha putu naʻe fata mai mei he kolo ʻi ʻIsileli ko Neini. Ko e kiʻi tama naʻe mate ko e tama pē ia ʻe toko taha ʻa ha uitou. ʻI he vakai ki ai ʻa Sīsū ʻoku tōtuʻa ʻene mamahi, naʻe langa hono fatu ʻi he ʻofa ki ai. Ko ia, naʻa ne lea ki he ʻangaʻanga: “Tama, ʻoku ou tala atu, ke ke tuʻu.” Pea naʻe taʻutu hake ʻa e tangata, pea naʻe ʻoatu ia ʻe Sīsū ki heʻene faʻē.—Luke 7:11-17.

Hangē pē ko e meʻa naʻe hoko ki he uitou naʻe toe ʻi ai mo e hākailangitau ʻi he ʻalu atu ʻa Sīsū ki he ʻapi ʻo Siailosi, ko e ʻōfisa pule ia ʻo e sinakoke faka-Siu. Naʻe mate hono ʻofefine taʻu 12. Ka ʻi he aʻu atu ʻa Sīsū ki he ʻapi ʻo Siailosi, naʻa ne ʻalu atu ki he tama naʻe mate pea ne pehē: “Taʻahine, tuʻu.” Pea naʻa ne tuʻu!—Luke 8:40-56.

Ki mui mai, naʻe mate ʻa e kaumeʻa ʻo Sīsū ko Lāsalosi. ʻI he aʻu atu ʻa Sīsū ki hono ʻapi, ko e ʻosi ia ʻa e ʻaho ʻe fā mei he mate ʻa Lāsalosi. Neongo naʻe fuʻu loto-mamahi, ko hono tuofefine ko Māʻata naʻa ne fakahā ha ʻamanaki, ʻo pehē: “ʻOku ou ʻilo te ne toetuʻu ʻi he toetuʻu ʻi he ʻaho fakamui.” Ka naʻe ʻalu ʻa Sīsū ki he fonualoto, naʻa ne tuʻutuʻuni ke toʻo ʻa e maka, pea ne ui atu: “Lasalosi, tuʻu mai kituʻa.” Pea naʻa ne tuʻu mai!—Sione 11:11-44.

Fakakaukau ange ki he meʻa ni: Ko e hā ʻa e tuʻunga naʻe ʻi ai ʻa Lāsalosi lolotonga ʻa e ʻaho ʻe fā ko ʻeni ʻo ʻene mate? Naʻe ʻikai ha lau ʻa Lāsalosi ki haʻane ʻi ha hēvani fiefia lahi pe ko ha heli fakamamahi, ʻa ia naʻe pau ke ne fakamatala kapau naʻe ʻi ai. Ka naʻe ʻikai, ko Lāsalosi naʻe ʻikai ʻaupito ke ne ʻiloʻi ha meʻa ʻi he mate pea te ne mei nofo pehē ai pē ia ʻo aʻu ki ha “toetuʻu ʻi he ʻaho fakamui” kapau naʻe ʻikai ke toe fakamoʻui ia ʻe Sīsū.

Ko e moʻoni ko e ngaahi mana ʻa Sīsū naʻe ʻaonga fakataimi pē, koeʻuhi he ko e faʻahinga naʻa ne fokotuʻu naʻa nau toe mate pē. Kaekehe, naʻa ne ʻomai ʻa e fakamoʻoni ʻi he taʻu ʻe 1,900 kuo maliu atu, ko ia ʻaki ʻa e mālohi ʻo e ʻOtua, ʻe malava moʻoni ke toe moʻui ʻa e mate! Ko ia ʻi heʻene ngaahi mana naʻe fakahā ai ʻe Sīsū ʻi ha tuʻunga siʻisiʻi pē ʻa e meʻa ʻe fakahoko ʻi he māmani ʻi he malumalu ʻo e Puleʻanga ʻo e ʻOtua.

ʻI Ha Taimi ʻe Mate Ai Ha ʻOfaʻanga

ʻI he hoko mai ʻa e fili ko mate, ko hoʻo mamahi ʻe lava pē ʻo fuʻu hulu, neongo ʻoku ke maʻu ʻa e ʻamanaki ʻo e toetuʻu. Naʻe tui ʻa ʻĒpalahame ʻe toe moʻui hono uaifi, ka ʻoku tau lau “nae haʻu a Ebalahame ke tegihia a Sela, mo tagi koeuhi koia.” (Sēnesi 23:2, PM) Kae fēfē ʻa Sīsū? ʻI he mate ʻa Lāsalosi, naʻa ne “toʻe ia i he laumalie, bea mamahi ia,” pea taimi siʻi mei ai “bea tagi.” (Sione 11:33, 35, PM) Ko ia ai, ka mate ha taha ʻoku ke ʻofa ai, ʻoku ʻikai ko e fakahā ia ʻo e loto-foʻi ʻi haʻo tangi.

ʻI he taimi ʻoku mate ai ha tama, ko e meʻa mātuʻaki faingataʻa ia kae tautautefito ki he faʻē. ʻOku fakamoʻoniʻi ʻe he Tohitapu ʻa e kona ʻo e mamahi ʻe ongoʻi ʻe he faʻē. (2 Tuʻi 4:27) Ko e moʻoni, ka hoko ha mamahi ʻoku toe faingataʻaʻia foki mo e tamai, ʻo hangē ko e tangilaulau ʻa e Tuʻi ko Tēvita ʻi he mate hono foha ko ʻApisalome, “Taumaiā ne u mate au ko ho fetongi.”—2 Sāmiuela 18:33.

Ka, koeʻuhi ʻoku ke falala ki he toetuʻu, ko hoʻo mamahi ke ʻoua ʻe taʻe ʻi ai hano ngataʻanga. Hangē ko e lau ʻa e Tohitapu, ke ʻoua te mou “mamahi ʻo hange ko e kakai kehe, ʻa ia ʻoku ʻikai haʻanau ʻamanaki.” (1 Tesalonaika 4:13) Ka te ke fakaofiofi ki he ʻOtua ʻi he lotu, pea ʻoku talaʻofa ʻe he Tohitapu “te ne poupou koe ʻe ia.”—Sāme 55:22.

Ko e konga Tohi Tapu ʻoku ngāueʻaki hení ʻoku toʻo ia mei he Ko e Tohitapu Katoa (1966), pea ka ʻikai ʻe fakahaaʻi atu. ʻOku fakahaaʻi ʻe he PM ʻa e Koe Tohi Tabu Katoa (1884), pea ʻoku fakahaaʻi ʻe he NW ʻoku liliu ʻa e konga Tohi Tapú mei he New World Translation of the Holy Scriptures ʻi he lea faka-Pilitāniá.

[Fakamatala ʻi lalo]

a ʻOku fakahā ʻi he muʻaki lea naʻe tohi ai ʻa e Tohitapu ha faikehekehe ʻi he soul mo e spirit (ʻa ia ʻoku faʻa liliu fakatouʻosi ko e “laumālie” ʻi he lea faka-Tonga). Ke tauhimaʻu ʻa e faikehekehe ni, ʻoku mau ngāueʻaki ʻa e foʻi lea ko e “soulu” ki he soul pea mo e “laumālie” ki he spirit.