Mo Ndinguziŵiya Yo Wazamumalisa Vinthu Vambula Urunji

Yikukambika ndi Ursula Menne

Kutuliya ndeche mwana, ndakhumbisiskanga kuwona kuti munthu weyosi atimuchitiya vinthu mwaurunji. Chifukwa cha venivi, nyengu yinyaki ndingumangikapu mpaka kufika mujeri pa nyengu ya ulamuliru wa Chikomyunizimu ku East Germany. Kweni chakuziziswa ntchakuti kwenuku kujeri ndiku ndinguchiziŵiya yo wazamumalisa vinthu vambula urunji. Agani ndikukonkhoskiyeni nkhani yosi.

NDIKUWA mu 1922 ku Germany mutawuni ya Halle, yo mwachitika vinthu vinandi kwa vyaka vakujumpha 1,200. Tawuni ya Halle ye pa mtunda wa makilomita pafufupi 200 kumwera chakuzambwi kwa Berlin, ndipu njimoza mwa matawuni ngo Chipurotesitanti chingwambiya. Mvurwa wangu Käthe wanguwa mu 1923. Ada ŵenga asilikali. Ndipu ama ŵenga akumba.

Chifukwa chakuwona vo ada achitanga, ndingusambira kuti ndikhumbika kumalisa vinthu vambula urunji. Ada ŵati aleka ntchitu ya usilikali angujula shopu. Chifukwa chakuti makasitomala ngawu nganandi ngenga ngakavu, angazomerezanga kuto vinthu pa ngongoli. Kweni chifukwa cha lisungu lawu, shopu yawu yinguwa. Vo vinguchitikiya Ada vakhumbikanga kundisambiza kuti vakusuzga ukongwa kumalisa vinthu vambula urunji kweniso kuwonesesa kuti paŵi kuyanana pakati pa ŵanthu. Kweni vinthu vo munthu waviko kutuwa pa unamana, visuzga ukongwa kuvituzgamu mumutu.

Ndingutoliyaku so lusu la Ama ndipu yiwu angutisambiza kumba kweniso kuvina limoza ndi mvurwa wangu. Ndakondwanga ukongwa ndeche mwana, ndipu ini ndi Käthe tajanga umoyu wakukondwesa ukongwa mpaka mu 1939.

Vinthu Vingusintha

Ndati ndamaliza sekondale, ndingusere sukulu ya vakuvina ko ndinguchisambira kuvina munthowa yakulongo mo wamunthu uvwiya mumtima (Ausdruckstanz) ndipu ndingusambizika ndi Mary Wigman. Mary ndiyu wangwambisa kuvina kwa mtundu uwu. Ndingwamba so kujambula vithuzi pamanja. Mwaviyo, ndingakamba kuti ndechendakwanisi vyaka 20, ndakondwanga ndi umoyu kweniso ndingusambira vinandi. Kweni mbwenu chaka cha 1939 buli ndi Nkhondu Yachiŵi ya Pacharu Chosi. Nyifwa ya Ada nayu yingundiŵaŵa ukongwa mu 1941, yiwu angufwa ndi TB.

Nkhondu yinanga vinthu ukongwa. Chinanga kuti ndenga ndi vyaka 17 nkhondu yichiyamba, kweni ndingujiwone ndija kuti charu chanangika. Ŵanthu wo pakwamba ŵenga amamphamampha waka, angwamba kulondo fundu zankhaza za chipani cha Nazi. Pavuli paki, ŵanthu angwamba sankhu, kubayana kweniso kunanga vinthu. Nyumba yidu yingunangika ukongwa ndi bomba, kweniso abali ŵangu anandi angubayika pa nyengu ya nkhondu yeniyi.

Vinthu vingusinthaku mu 1945. Pa nyengu iyi, ini, Ama ndipuso Käthe ndipu teche ku Halle. Kweni yapa ndipu ndayirwa, ndipuso nde ndi mwana munthukazi kweni nthengwa yidu ndipu yiwayawaya. Tingupatukana ndi mulumu wangu ndipu ndingwamba kugwira ntchitu yakuvina kweniso yakujambula vithuzi kuti ndisaniyengi vakukhumbika pa umoyu.

Nkhondu yati yamala, charu cha Germany chingugaŵika panayi. Tawuni yidu yenga kuchigaŵa cho chalamulikanga ndi boma la Soviet Union. Mwaviyo, takhumbikanga kusintha ndi kuziŵiriya kulamulika ndi boma la Chikomyunizimu. Mu 1949, chigaŵa chidu cho kanandi chadanikanga kuti East Germany, chingwamba kudanika kuti German Democratic Republic (GDR).

Mu Ulamuliru wa Chikomyunizimu

Ama angwamba kutama mu vyaka venivi, ndipu ini ndini ndingwamba kuŵaphwere. Ndingusere ntchitu mu boma. Pa nyengu iyi, ndingukumana ndi kagulu ka ŵana asukulu ko kakhumbanga kuti vinthu vinyaki vambula urunji vo vachitikanga visinthi. Mwakuyeruzgiyapu, mwana munyaki angumukaniya kusere sukulu pa yunivesite yinyaki chifukwa chakuti awisi ŵenga mu chipani cha Nazi. Mwana mwenuyu ndamuziŵanga umampha ukongwa, chifukwa kanandi tambiyanga limoza sumu. Ndingukamba kuti, ‘Mphakuvwika cha kuti mwana uyu walangiki chifukwa cha vakuchita va awisi!’ Ndingwamba kuchita vinthu vinandi ndi kagulu kenaka, mwakuti ndachitangaku nawu viwoneseru. Nyengu yinyaki ndinguchibatika mapepala nga kagulu kenaka pabwalu pa khoti.

Ntchitu yo ndagwiranga mu boma yenga ya usekilitale, ndipu nyengu zinyaki ndalembanga makalata nga komiti yakujalikiska chimangu. Nganyaki mwa makalata yanga, ngangusazgiyaku waka ukali wangu. Mwakuyeruzgiyapu, nyengu yinyaki angundituma kuti ndilembi makalata ngo ngachiskanga fundu za Chikomyunizimu, ndipu ndingatumizi kwa munthu munyaki wakukota yo wajanga ku West Germany ko kwalamulikanga ndi chipani cha Nazi. Yiwu akhumbanga kuti munthu uyu amuŵiki musuzgu chifukwa charu chaki chatingi chiŵanaŵanengi kuti wakoliyana ndi charu chidu. Ndinguwona kuti vo angundituma venga vambula urunji ndipu ndingutumiza cha makalata ngenanga.

“Munthu Wakofya Ukongwa Muchipinda Chosi” Ndiyu Wangundiwovya

Mwamabuchibuchi, mu June 1951, muofesi yangu munguza anthulumi ŵaŵi wo angundikambiya kuti: “Upenjeka kupolisi.” Yiwu anguluta nani kujeri lo laziŵikanga kuti Roter Ochse, pamwenga kuti Ng’ombi Yiyera. Mwana wa sukulu munyaki ndiyu wanguchindikamba kupolisi kuti nani ndachitangaku viwoneseru kweniso ndabatikanga mapepala ngakunena boma muvimati. Mulandu wangu unguyeruzgika mwaurunji cha, chifukwa vo ini ndingukamba anguvitoliyaku kanthu cha. Angundilangiya kuti nkhaje mujeri vyaka 6. Pa nyengu yeniyi ndingutama ukongwa ndipu angundigoneka muchipinda chinyaki cha pachipatala cho chenga mujeri mwenimo. Muchipinda ichi mwenga so anthukazi anyaki pafufupi 40. Anthukazi ŵenaŵa awonekanga ambula kukondwa chinanga nkhamanavi, ndipu ndati ndawona visku vawu ndinguchita mantha ukongwa. Mwaviyo ndingutchimbiriya pachisasa ndi kwamba kuchipuma mwanthazi.

Mpolisi wa kujeri wangundifumba kuti, “Upenjanji?”

Ndingudaniriza kuti: “Ndituzgenimu munu. Kwali mundiŵikengi mujeri lakundija palivi suzgu, chikulu mwandituzgamu munu!” Kweni iyu wangundimuka chechosi cha. Pati pajumpha waka kanyengu kamanavi, ndinguwona munthukazi munyaki yo wawonekanga mwakupambana ndi anyaki wosi. Iyu wawonekanga kuti wafipa mtima ndi chinthu chechosi cha kweni we ndi chimangu cha mumtima. Mwaviyo, ndinguchija pasina ndi iyu.

Kweni ndinguzizwa ukongwa iyu wati wandikambiya kuti, “Asani ukhumba kuja pafupi ndi ini uphwere ukongwa. Ŵanthu anyaki akamba kuti ini nde munthu wakofya ukongwa muchipinda chosi chinu chifukwa nde Kaboni waku Yehova.”

Yapa ndipu ndechendaziŵi kuti boma la Chikomyunizimu lawonanga kuti Akaboni aku Yehova mbarwani. Kweni cho ndaziŵanga ntchakuti Akusambira Bayibolu ŵaŵi (ili ndi zina lo Akaboni aku Yehova aziŵikanga nalu pakwamba) azanga kuzicheza ndi Ada kaŵikaŵi ini ndeche mwana. Ndikumbuka kuti nyengu yinyaki, Ada angukamba kuti, “Akusambira Bayibolu aneneska!”

Ndingukondwa ukongwa mpaka kutuzga masozi chifukwa chakukumana ndi munthukazi uyu yo zina laki wenga Berta Brüggemeier. Ini ndingumufumba kuti: “Kumbi Yehova ndiyani, ndipenja ndimuziŵi?” Kutuliya pa nyengu yeniyi, tingwamba kwanjana ukongwa ndipu kanandi tichicheza wandikonkhoskiyanga nkhani za mu Bayibolu. Ndingusambira vinthu vinandi ukongwa. Mwakuyeruzgiyapu, ndingusambira kuti Yehova Chiuta, ndi Chiuta wachanju, urunji ndipuso chimangu. Ndingusambira so kuti wazamunozga vinthu vosi viheni ndipuso vambula urunji vo ŵanthu ankhaza achita. Lemba la Salimo 37:10, 11 likamba kuti: “Kwaja kanyengu kamanavi ndipu ŵanthu aheni azamuŵaku so cha . . .; Kweni akufwasa azamulonde charu chapasi, ndipu azamukondwa ukongwa ndi chimangu chikulu.”

Ndingutuzgika Mujeri Ndipu Ndinguthaŵiya ku West Germany

Ndingutuzgika mujeri mu 1956 ndati ndajamu vyaka vinkhondi ndi myezi yimanavi waka. Pati pajumpha mazuŵa ngankhondi kutuliya po angundifwatuliya, ndinguthaŵiya ku West Germany. Pa nyengu iyi ndipu nde ndi ŵana anthukazi ŵaŵi, Hannelore ndi Sabine, ndipu nawu ndinguŵato. Nde kwenuku, ini ndi mulumu wangu nthengwa yingumala kweniso ndingukumana so ndi Akaboni aku Yehova. Ndichisambira Bayibolu, ndinguwona kuti pe vinthu vinandi vo ndakhumbikanga kusintha pa umoyu wangu kuti ndikondwesi Yehova. Ndingusintha vinthu venivi ndipu ndingubatizika mu 1958.

Ndinguyirwa so, kweni pa nyengu iyi ndingutorana ndi Kaboni waku Yehova zina laki Klaus Menne. Nthengwa yidu yenga yakukondwesa ukongwa ndipu tingubala ŵana ŵaŵi, Benjamin ndi Tabia. Ntchachitima kuti mulumu wangu Klaus wakufwa pangozi vyaka pafufupi 20 vo vajumpha ndipu mpaka sonu ndeche choko. Kweni ndipembuzgika kuziŵa kuti akufwa azamuyuka ndipu azamuja so ndi umoyu mucharu chifya cha Paradayisu. (Luka 23:43; Machitidu 24:15) Ndichiskika so ukongwa kuwona kuti ŵana ŵangu wosi anayi ateŵete Yehova.

Chifukwa chakusambira Bayibolu, ndikuziŵa kuti ndi Yehova pe yo wangamalisa vinthu vambula urunji. Mwakupambana ndi ŵanthu, iyu waziŵa chechosi cho munthu wakumana nachu kweniso waziŵa vinthu vo isi tingafiska cha kuviwona. Kuziŵa venivi kwandiwovya kuja ndi chimangu chamumtima kweniso kutindiwovya chinanga ndi sonu asani ndiwona vinthu vambula urunji. Lemba la Wakutawula 5:8, likamba kuti: “Asani muchigaŵa chaku wawona mukavu wakandirizgika kweniso urunji ndi cheruzgu chakunyoloka vikandirizgika, ungazizwanga cha. Pakuti pe munthu munyaki wapachanya kuluska mulongozgi mwenuyu yo wawona vo iyu wachita, kweniso pe anyaki wo mbapachanya ukongwa kuluska mo yiwu alili.” Mlengi widu ndiyu ‘wapachanya ukongwa.’ Ndipuso lemba la Aheberi 4:13 likamba kuti: “Vinthu vosi ve nkhuli ndipuso ve pakweru pa masu paku yo tazakumumuka.”

Vo Ndawona pa Vyaka Pafufupi 90 va Umoyu Wangu

Nyengu zinyaki ŵanthu atindifumba kuti vinthu venga wuli mu ulamuliru wa boma la Nazi kweniso la Chikomyunizimu. Umoyu wenga wakusuzga ukongwa mu maboma ngosi ngaŵi ngenanga. Vo vachitikanga mu maboma ngosi ngaŵi ngenanga, kweniso vo vichitika mu maboma ngosi nga ŵanthu, vilongore limu kuti taŵanthu tingajilamuliya cha tija. Bayibolu lineneska kuti: “Munthu wapweteka munthu munyaki pakumulamuliya.”—Wakutawula 8:9.

Po ndenga wachinyamata, ndaziŵanga vinandi cha ndipu ndawonanga nge kuti ŵanthu angafiska kujalikiska ulamuliru wa urunji. Kweni sonu ndiziŵa kuti ndi Mlengi pe yo wazamujalikiska charu chaurunji. Ndipu kuti wazifiski venivi, wazamutuzgapu ŵanthu wosi aheni. Pavuli paki, wazakumupaska mazaza Mwana waki Yesu Khristu yo waŵanaŵaniya ŵanthu kuti ndiyu walamuliyengi charu chosi chapasi. Pakukamba vakukwaskana ndi Yesu, Bayibolu lititi: “Ungwanja urunji ndipu ungutinkha kuleka kuvwiya marangu.” (Aheberi 1:9) Ndiwonga ukongwa kuti Chiuta wakundiguziya kwa Fumu yamampha ukongwa kweniso yaurunji, ndipu ndilindizga kuzija kwamuyaya mu Ufumu waki!

[Chithuzi]

Nde limoza ndi ŵana ŵangu anthukazi, Hannelore ndi Sabine tati tafika waka ku West Germany

[Chithuzi]

Mazuŵa nganu, ndipu nde ndi mwana wangu munthulumi Benjamin limoza ndi muwolu waki Sandra