Skip to content

Skip to table of contents

Sena Mulizyi?

Sena Mulizyi?

Cikombelo Camumwaanda Wamyaka Wakusaanguna: Cifwanikiso ca Cikombelo eeci citondezya zibeela izyakaliko mucikombelo caba Juda camumwaanda wamyaka wakusaanguna ku Gamla (Gamala), icili kubusena kulampa makkilomita aali 10 kunyika lwaajwe kwa Lwizi lwa Galilaya. Citupa muzeezo kujatikizya mbocakali kulibonya cikombelo caba Juda kaindi

Ino cikombelo caba Juda cakatalika buti?

IBBALA lyakuti “cikombelo” lizwa kubbala lya Chigiliki lipandulula “muswaangano” naa “kuswaangana antoomwe.” Zina eeli lileelela akaambo kakuti zikombelo zyaba Juda akali masena aakuswaanganina kutambula malailile alimwi ba Juda mobakali kukombela kuzwa kaindi. Magwalo aa Chihebrayo taambi cakusalazya kujatikizya zikombelo zyaba Juda, pele Magwalo aa Banakristo aa Chigiriki alaamba cakusalazya kuti masena aakuswaanganina aali boobu akaliko kale kuzikusika mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E.

Basyaazibwene banji basyoma kuti zikombelo zyaba Juda zyakatalika ciindi ba Juda nobakali bazike mu Babuloni. Bbuku lyakuti The Encyclopaedia Judaica lyaamba kuti: “Bazike ibakanyina Tempele, mucisi citali cokwabo, ibakali kuyanda kuumbulizyigwa akaambo kamapenzi aabo, bakali kuswaangana ciindi aciindi muma Sabata, alimwi akubala Magwalo.” Nobakali kwaangununwa kuzwa mubuzike, kulibonya kuti ba Juda bakali kuzumanana kuswaangana kutegwa kabapaila akubala Magwalo alimwi bakatalisya zikombelo mumasena mobakali kuunka kuyookkala.

Kuzikusika mumwaanda wamyaka wakusaanguna C.E., zikombelo zyaba Juda zyakaba cibeela cabukombi bwaba Juda alimwi abukkale bwabantu ibakali mu Mediterranean, kusikila ku Middle East, alimwi amu Israyeli mwini. Professor Lee Levine waku The Hebrew University of Jerusalem wakaamba kuti: “[Cikombelo] bwakali busena bwakuyiila, bwakulida zyakulya zisetekene, bwakubambila twaambo, kwakuyobweda mali aakugwasyilizya bacete alimwi akubelesya muzintu zimwi buyo alimwi akucita miswaangano iijatikizya twaambo twamapolitikisi abukkale.” Wakayungizya kuti: “Pele cintu cipati icakali kucitwa mumasena aaya milimo iijatikizya bukombi.” Aboobo, tacigambyi kuti kanji-kanji Jesu wakali kuunka kuzikombelo zyaba Juda. (Mk. 1:21; 6:2; Lk. 4:16) Okuya wakali kuyiisya, kuyumya alimwi akukulwaizya baabo ibakali kujanika. Noyakatalisyigwa mbungano ya Bunakristo, mbubwenya buyo, awalo mwaapostolo Paulo wakabeleka kapati kukambauka muzikombelo zyaba Juda. Aabo ibakali kubikkila maano kuzintu zyakumuuya bakali kuunka kucikombelo, aboobo ciindi naakali kunjila mumunzi, kanji-kanji Paulo wakali kusaanguna kuunka kucikombelo akuyookambauka.—Mil. 17:1, 2; 18:4.