Kalap go long lista

Ol Samting Long Graun i Skulim Yumi Long Wanem Samting?

Ol Samting Long Graun i Skulim Yumi Long Wanem Samting?

Ol Samting Long Graun i Skulim Yumi Long Wanem Samting?

“Nau mi laik bai yu go askim ol animal na bai ol i skulim yu; na tu, askim ol pisin na ol bai tokim yu. O yu skelim gut graun na em bai skulim yu; na skelim gut ol pis i stap long solwara na ol bai tokaut long yu.”—JOP 12:7, 8.

I NO longtaim ol saientis na ensinia i bin lainim planti samting long ol plant na ol animal. Ol skelim ol animal na ol plant na ol i skelim ol pasin bilong ol, ol i kopim ol dispela na wokim ol nupela samting na ol masin i bin stap bipo na ol i mekim i kamap gutpela moa. Taim yu lukim ol eksampel i stap daunbilo, askim yu yet, ‘Husat tru inap kisim biknem long ol dispela samting?’

Yumi Kisim Wanem Skul Long Hambek Weil?

Ol man bilong disainim ol balus i kisim wanem skul long hambek weil? Ol i lainim planti samting. Hevi bilong wanpela hambek weil em 30 ton—wankain olsem wanpela trak i pulap long planti kago—em i gat strongpela bodi na tupela bikpela wing. Dispela traipela animal em longpela bilong en inap 12 mita, em i save raun isi tru insait long solwara, olsem taim ol weil i painim kaikai, ol save swim raun long sekol insait long solwara na ol i wokim babol bilong kisim pis. Ol dispela babol i olsem trap bilong holimpas ol pis, na nau em isi long ol long kaikai ol dispela pis.

Tasol ol saientis i no kliagut hau na kain traipela animal olsem inap swim long liklik sekol tasol na tanim tanim. Ol painimaut olsem as na em i olsem bikos long seip bilong tupela wing bilong em. Arere bilong dispela tupela wing em i no smut, em i gat ol bikpela bukbuk.

Ol dispela bukbuk i helpim em na i no hatwok long em i swim i kam antap. Hau? Wanpela nius (Natural History) i tok ol dispela bukbuk i mekim na wara i tantanim raun raun long ol liklik sekol, na dispela i helpim weil na taim i stap daunbilo tru long solwara long swim i kam antap. Sapos arere bilong wing bilong weil em smut, dispela bai givim hatwok long em long swim.

Dispela wok painimaut bilong ol saientis i helpim ol olsem wanem? Sapos ol i disainim wing bilong balus olsem wing bilong hambek weil, em bai isi long balus i flai, seif, na ol i no inap tromoi bikpela mani bilong stretim na lukautim. Saveman John Long i tok, i no longtaim “bai yumi lukim wing bilong olgeta jetlaina bai wankain long disain bilong wing bilong hambek weil.”

Ol i Kopim Disain Bilong Wing Bilong Pisin Sigal

Tru, ol ensinia i bin kopim seip bilong wing bilong ol pisin na wokim disain bilong wing bilong ol balus. Tasol nau ol ensinia i mekim disain bilong ol wing bilong balus i kamap gutpela moa. Wanpela nius (New Scientist) bilong saiens i tok: “Ol saientis long Yunivesiti Bilong Florida i traim long kopim pasin bilong ol pisin sigal long flai. Ol i wokim wanpela dron we em inap hangamap antap tasol, na tu, em inap daiv i go daun na em inap sut i go antap.”

Ol sigal ol i smat tru long flai bikos ol inap bendim wing bilong ol long elbo na solda. Dispela nius i tok tu olsem, dispela dron ol i wokim i gat ol wing we i muv wankain olsem wing bilong ol sigal. Ol dispela wing i mekim na dron inap hangamap nating long antap. Ol ami i laik yusim kain dron olsem bilong painim ol kemikal nogut na ol vairas long ol bikpela siti we inap kilim ol man.

Ol i Kopim Disain Bilong Lek Bilong Geko

Yumi inap lainim planti samting tru long ol animal i stap long graun. Olsem, ol geko i gat pasin bilong wokabaut long wol na ol i save pas strong long siling apsait daun. Baibel tu i stori long dispela narakain pasin bilong geko. (Provep 30:28) Hau na geko inap mekim olsem?

Geko inap pas long ol samting i smut, olsem glas, long wanem, em i gat ol liklik liklik gras long lek bilong em. Lek bilong geko i no kamapim glu, nogat. Geko inap mekim olsem, long wanem, i gat ol liklik samting ol i kolim molekiul, i stap long lek bilong geko na long ol samting em i wokabaut antap long en, dispela i mekim na lek bilong em inap pas gut antap long samting em i wokabaut long en. Yumi ol man i no inap mekim olsem, tasol geko inap mekim bikos ol i gat planti liklik gras long lek bilong ol, na dispela i mekim na geko inap pas long siling o wol.

Hau bai ol man inap yusim dispela save ol i kisim long geko? Save ol i kisim long lek bilong geko i helpim ol long wokim samting olsem glu na ol i no yusim velkro. * Wanpela saveman i tok, dispela disain em i gutpela long yusim long haus sik, long pasim hap bilong bodi em ol i operetim na i no gat wok long yusim marasin.

Husat i Mas Kisim Biknem?

Wanpela oganaisesen ol i kolim NASA, i wokim wanpela robot we i wokabaut olsem skopion, na long Finlan, ol i wokim wanpela trakta we i save muv olsem wanpela traipela binatang taim em i go antap long ol bikpela samting. Sampela saientis i wokim fabrik i gat ol liklik samting we i save pas long taim bilong kol na long taim ples i hat em bai i op, na dispela em ol i kopim long disain bilong pikinini bilong diwai pain. Wanpela kampani i kopim disain bilong boks pis na wokim wanpela kar we inap ron gut tasol maski i gat win. Sampela saveman ol i laik kliagut long wai na skin bilong kina abaloni i strong moa. Ol i laik kopim disain bilong en long wokim klos bilong ol soldia we i no hevi, em i strong, na inap lukautim ol, na ol i no kisim bagarap.

Yumi kisim planti save tru long ol animal na ol plant, olsem na ol saveman i wokim wanpela lista i stap long kompiuta i gat infomesen bilong kain kain animal na ol plant samting na wok bilong ol. Wanpela nius (The Economist) i tok, ol saientis i save lukluk long dispela infomesen na dispela i helpim ol long painim gutpela rot bilong wokim ol samting. Dispela infomesen bilong ol animal na ol plant samting em i kain olsem treidmak bilong ol. Olsem, taim man i wokim wanpela samting em bai rejistaim dispela na em bai kisim nem long dispela samting. Ol saientis i tok yumi mas tok tenkyu long ol samting i stap long graun we ol i kopim disain bilong ol na wokim ol kain kain samting.

Ol disain i stap long ol animal na plant samting, ol i kamap olsem wanem? Planti saveman i ting, ol i kamap long rot bilong evolusen. Ol narapela saveman i no wanbel long dispela tingting. Wanpela saientis nem bilong em Michael Behe, i tok long nius The New York Times bilong 2005 olsem: “Yumi lukim disain i stap long ol animal na ol plant samting na yumi inap kisim tingting olsem, sapos wanpela pisin i wokabaut na em i singaut olsem pato, em yumi save olsem em pato. So olsem tasol, sapos ol samting long graun i gat disain long ol, dispela i makim olsem i gat wanpela man i disainim ol.”

Tru tumas, sapos wanpela i disainim gutpela wing bilong balus, gutpela plasta, gutpela fabrik bilong klos, gutpela kar, i stret dispela man i kisim biknem. Sapos yu kopim samting narapela i wokim na yu no givim biknem long em, dispela i olsem yu stil long em.

Yu ting i stret long tok, ol dispela narakain samting ol saientis i kopim i kamap nating tasol? Sapos wanpela man i smat long kopim ol disain, orait man i wokim ol dispela disain em i smat moa. Tru tru, husat i mas kisim biknem, man i kopim dispela samting o man i wokim dispela samting?

Yumi Luksave Long Wanem Samting?

Planti man i lukim ol disain long ol samting long graun, na ol i wanbel wantaim tok bilong man bilong raitim song, em i tok: “O Jehova, yu bin wokim planti samting! Yu gat savetingting na yu wokim olgeta dispela samting. Ol samting yu bin wokim i pulap tru long graun.” (Buk Song 104:24) Wanpela man bilong raitim Baibel, em Pol, em tu i gat wankain tingting, em i tok: “Kirap long taim God i wokim olgeta samting na i kam inap long nau, ol man i lukim ol samting God i bin wokim na long dispela rot ol inap save long ol pasin bilong em i stap hait. Na ol i save long bikpela strong bilong em i stap oltaim na ol i save olsem tru tru em i God.”—Rom 1:19, 20.

Tasol planti man husat i rispektim Baibel na bilip long God ol i tok olsem God i yusim evolusen bilong wokim ol samting long graun. Tasol Baibel i tok wanem?

[Futnot]

^ par. 15 Velkro em wanpela samting i gat tupela sait bilong em, wanpela sait i gat ol liklik liklik huk, narapela sait gat samting olsem ol liklik mosong, na yu inap pasim dispela tupela sait wantaim na em bai stap strong. Ol i kopim disain bilong en long sid bilong wanpela plaua ol i kolim badok.

[Blok]

Ol disain i stap long ol animal na plant samting, ol i kamap olsem wanem?

[Blok]

Husat i mas kisim biknem long ol disain i stap long ol samting long graun?

[Blok/Piksa]

Sapos wanpela man i smat long kopim ol disain, orait man i wokim ol dispela disain em i smat moa

Ol i kopim disain bilong wing bilong sigal na wokim balus

Lek bilong geko i no save doti, na em i no save lusim lek mak bilong en, lek bilong geko inap pas strong long samting em i wokabaut antap long en na isi long rausim lek. Ol saveman i traim long kopim ol

Wanpela kampani kopim disain bilong boks pis na wokim wanpela kar we inap ron gut tasol maski i gat win

[Kredit Lain]

Airplane: Kristen Bartlett/ University of Florida; gecko foot: Breck P. Kent; box fish and car: Mercedes-Benz USA

[Blok/Piksa]

SAVETINGTING I STAP INSAIT LONG OL I STIAIM OL

Planti animal i gat “savetingting i stap insait long ol” na taim ol i raun ol i no inap lus, ol inap painim rot bilong ol i go bek long ples bilong ol. (Provep 30:24, 25, ftn.) Yumi skelim tupela eksampel.

Anis i Stiaim Trafik Ol anis i go painim kaikai, hau ol i painim rot bilong ol i kam bek long haus? Ol saientis long Inglan i painimaut olsem, taim ol anis i lusim haus na go ol i wokim rot, na tu, ol i lusim smel bilong ol long dispela rot. Olsem na taim ol i kam bek, em isi long ol i painim dispela rot na go bek long haus. Olsem, taim wanpela kain anis i lusim haus bilong en na go, em i save wokim rot bilong em, na rot em i wokim i gat peten bilong en. Wanpela nius i tok ol dispela peten i gat kona kona bilong en. Dispela i narakain tru na i helpim anis bikos taim ol anis i kam bek na kam kamap long rot i gat kona kona bilong en nau em i save long wanem em isi long bihainim na go bek gen long haus. Dispela peten i mekim na ol anis i isi long i go kam long haus bilong ol na ol i no westim taim long painim rot i go bek.

Kompas i Stap Insait Long Ol Pisin Taim ol pisin i flai i go long wanpela longwe ples, maski i gat kain kain weda, ol i no inap lus. Wai na i olsem? Ol saveman i tok ol pisin inap pilim strong bilong graun. Tasol wanpela magasin i tok olsem strong i stap long graun i save senis senis na i no poin tasol long hap not olgeta taim. So hau ol pisin inap painim rot bilong ol? Taim ol pisin i flai ol i save bihainim tu posisen bilong san long apinun. Na maski san i save senisim posisen bilong em namel long yia, ol i save tu em wanem taim bilong yia. So dispela tupela samting olsem, posisen bilong san long apinun na strong bilong graun i helpim ol na ol i save long wanem hap ol i flai i go long en.

Husat i givim savetingting long ol anis long wokim peten? Husat i putim kompas insait long ol pisin na ol i bihainim dispela taim ol i flai? Yu ting dispela i kamap long rot bilong evolusen? O wanpela Man i gat bikpela save tru i wokim?

[Kredit Lain]

© E.J.H. Robinson 2004