Hava Trafik Kontrolü Sizi Nasıl Koruyor?

UYANIŞ! YAZARI, FİLİPİNLER

UÇAKLA yolculuk ederken pilotun ne yöne gideceğini nasıl bildiğini hiç merak ettiniz mi? Belki de onlarca, hatta yüzlerce uçağın havada aynı anda farklı yönlere doğru uçtuğunu düşününce tedirgin oluyorsunuz. Nasıl oluyor da birbirlerine çarpmıyorlar?

Bunlar, uçakla seyahat eden kişiler için yerinde kaygılardır. Ancak istatistikler ticari yolcu uçaklarıyla seyahat etmenin oldukça güvenli olduğunu, hatta motosikletle ya da arabayla seyahat etmekten bile daha emin olduğunu gösteriyor. * Bunun ardındaki önemli bir etken hava trafik kontrolü sistemidir.

Uçuşunuz Nasıl Güvenle Yönlendirilir?

Yetkili pilot olarak kaptan, bir hava taşıtının güvenli şekilde uçmasından sorumlu olan başlıca kişidir. Ancak o, birçok durumda etrafında uçan uçakları göremez ve onların farkında olmaz. Bu nedenle çoğu ülkenin hava trafik kontrolü sistemi vardır. Yerdeki merkezlerde çalışan görevliler, aletli uçuş kurallarıyla yapılan uçuşların her evresini izler.

California’da 13 yıldır hava trafik kontrolü görevlisi (kontrolör) olarak çalışan Samuel şöyle diyor: “Hava trafik kontrolü uzmanları, hava trafiğinin güvenli olmasında yaşamsal bir rol oynarlar. Öncelikli olan, hava taşıtlarını birbirinden ayırmaktır.” Hava trafik yetkilisi olan Melba da şöyle diyor: “En başta gelen şey güvenliktir, fakat güvenliğin yanı sıra hızlı ve düzenli bir trafik akışı da sağlıyoruz.” Dolayısıyla hava trafik kontrolörleri çarpışmaları önlemeye yardımcı olmanın yanı sıra uçuş akışının devam etmesini de sağlıyorlar.

Diğer bir deyişle, pilot kokpitteki görevlerini yerine getirirken yerdeki merkezlerde bulunan birçok kişi de uçuşa göz kulak olur. Pilot, hem ayrıldığı ve varacağı yerlerdeki kontrolörler hem de aradaki belirli noktalardaki kontrolörlerle radyo aracılığıyla düzenli olarak irtibata geçer.

Pilotun göremediklerinin izlenmesi, çok hızlı hava taşıtlarının kullanıldığı çağımızda büyük önem taşır. İki ticari jetin birbirine burun buruna yaklaştığını düşünün. Pilotlar diğer uçağı çıplak gözle fark ettiğinde, çarpışmayı önlemeleri için sadece saniyeleri kalmış olabilir! Böyle bir durumu önlemek hava trafik kontrolünün sorumluluğudur. Pilotlar birbirlerini  görmeden çok önce onlara, aralarında güvenli bir mesafeyi korumalarını sağlayacak talimatlar verilir.

Uçuşunuzun İzlenmesi

Yerde bulunan yönsel radyo vericileri hava taşıtını yönlendirmek için sinyaller gönderir. Pilotun bu vericilerden sinyaller alan ve tam olarak nerede olduğunu gösteren aletleri vardır. Vericiler belirli noktalarda olduğundan, uçaklar gittikleri yere varana dek bir noktadan diğerine uçarlar. Aslında, seyir konusunda yardımcı olan bu aygıtlar nedeniyle bazı uçuş yolları oluşmuştur.

Hava trafik kontrolörleri bu yollar boyunca uçakları izler. Uçak kalkmadan önce pilotlardan izleyecekleri uçuş rotasını gösteren bir uçuş planını yazılı halde vermeleri istenir. Kontrolörde, uçuş ilerleme şeridi adı verilen bir belgenin kopyası bulunur. Hava trafik kontrolü şefi olan Salvador Rafael bu şeritlerin nasıl kullanıldığını şöyle açıklıyor: “Uçuş yollarında kesişme noktaları vardır. Bir pilot bu noktalardan geçerken kontrolörü haberdar etmelidir. Kontrolör de uçuş şeridine bu bilgiyi not eder.” Böylece kontrolör o hava taşıtının rotası hakkında bir fikir edinir.

Kontrolörün, bu raporları almak için kullandığı başka bir araç daha vardır: radyo. Kontrolör uçağın nerede olduğunu bilir ve pilot ondan, diğer hava taşıtlarıyla arasında güvenli bir mesafeyi korumasına yardımcı olan talimatlar alır. Kontrolörlerin ve pilotların genellikle birden fazla radyosu ve frekansı olur. Biri çalışmazsa diğerini kullanabilirler.

Peki ya farklı dillerin konuşulduğu yerlerden geçilen uluslararası uçuşlar için ne denebilir? Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü yanlış anlaşılmadan doğabilecek tehlikeleri önlemek için havacılıkta ortak dil olarak İngilizceyi seçmiştir. Ayrıca bazı sözcükler, harfler ve sayılar radyodan söylenirken karışabileceğinden, hava trafik kontrolörlerine pilotlara talimatlar verirken standart ifadeler kullanmaları ve sözcükleri tek tip telaffuz etmeleri öğretiliyor. Ayrıca güvenliği daha da artırmak için pilotlardan, kontrolörlerden aldıkları bazı talimatları tekrar etmeleri isteniyor.

Hava trafik kontrolörlerinin kullandığı bir diğer araç radardır. Uçakların yaydığı radyo dalgalarını bir radar anteni alır. Bunun sonucunda kontrolörün radar ekranında uçaklar, nesneler ya da hedefler olarak görülür. Birçok uçakta, radara tanıtıcı sinyal gönderen bir transpondör vardır. Bu sinyal bilgisayar verisiyle birleştiğinde, hava taşıtı radar ekranında uçuş numarası, hızı, uçtuğu yükseklik ve türü hakkındaki bilgilerle birlikte gözükür.

Kontrolör bir çarpışmayı önlemek için hava taşıtının yerini değiştirme gereği duyarsa önünde birkaç seçenek vardır. Pilota (1) yönünü değiştirmesini söyleyebilir. Ya da, örneğin bir uçak diğerine fazla yaklaşıyorsa (2) hızını değiştirmesini isteyebilir. Hava taşıtlarını birbirinden ayırmanın yaygın bir yolu da uçağın (3) yüksekliğini değiştirmesi için pilotu yönlendirmektir.

Güvenliği artıran bir özelliğe sahip olan birçok radar sistemi, tehlikeli durumlar baş gösterdiğinde kontrolörü uyarabilir. Örneğin sistem iki hava taşıtının birbirine çok yaklaşmak üzere olduğunu tespit ettiğinde, görsel ve sesli alarmları devreye sokar. Herhangi bir hava taşıtı yere çok yaklaşırsa da başka bir alarm devreye girer.

Amaç: Güvenliğiniz

Hava trafik kontrolü sistemini geliştirmek  için çeşitli planlar uygulamaya konuluyor. Yerde bulunan seyir sistemlerinin kullanılması, hava taşıtının rotasına ve yüksekliğine sınırlar getiriyor. Bunun sonucunda havadaki alan tam olarak kullanılamıyor ve uçuş rotaları uzuyor. Gelecekte uçuşlar, Küresel Konumlama Sistemi (GPS) gibi uyduya dayalı sistemlere daha da bağlı olacak. Bu sistemler uçakların rotasının daha esnek olmasını ve okyanustan geçen uçuşların daha kolay kontrol edilmesini sağlayacak.

Hava trafik kontrolünün kısaca ele alındığı bu makalenin de gösterdiği gibi uçağınızın herhangi bir anda nerede olduğunu bilen tek kişi pilotunuz değil. Aslında yerde, uçuşunuzun ilerleyişini gözlemleyen başkaları da var. Sistem, tehlikeleri en aza indirmek, güvenliğinizi de en üst seviyeye çıkarmak amacıyla tasarlanmıştır. Bu durumda ticari hava taşıtlarının kaza oranının çok düşük olmasına şaşmamak gerek!

Dolayısıyla bir yolcu olarak kaygılanmanıza pek gerek yok. Bir dahaki sefere bir uçak yolculuğuna çıktığınızda, hava trafik kontrolünün güvenliğiniz için uçuşunuza göz kulak olduğunu hatırlayın. Arkanıza yaslanın, rahatlayın ve konforlu bir uçuşun keyfini çıkarın!

[Dipnot]

[Sayfa 14, 15’teki şema]

(Ayrıntılı bilgi için lütfen yayına bakın)

UÇUŞUNUZUN İZLENMESİ

Küresel Konumlama Sistemi (GPS)

 

 

 

☒

 

 

 

 

Hava trafik Yerde bulunan Radyo Radar anteni

kontrolü yönsel

sistemi radyo vericileri

[Sayfa 15’teki resim]

Hava trafik kontrolü kulesi

[Sayfa 15’teki resim]

Hava trafik kontrolörleri

[Sayfa 15’teki resim]

Hava trafik kontrolü merkezi

[Sayfa 15’teki resim tanıtım notları]

Kule ve kontrolörler: NASA Ames Araştırma Merkezi; kontrol merkezi: ABD Federal Havacılık İdaresi