Oyuncaktan Daha Fazlası

MISIRLILAR bunu ince ağaç parçalarından, Japonlar kağıt katlayarak, Almanlar porselenden ve Eskimolar da fok derisinden yapıyor. Yetişkinler koleksiyonunu yapıyor. Çocuklar çok seviyor. Neden söz ediyoruz? Oyuncak bebeklerden.

The World Book Encyclopedia şunları diyor: “Eski çağlarda oyuncak bebeğe benzer figürlerin çoğu oyuncak olarak değil büyücülük ya da dini amaçlarla bir nesne olarak kullanılırdı.” Eski Mısırlılar kürek şeklindeki küçük tahtaların üzerine desenli giysi çizip boyar ve ipe dizdikleri boncuklardan da bebeğe saç yaparlardı. Ölümden sonraki yaşamda onlara hizmet edeceklerine inanarak bu “kürek bebekleri” mezarda ölülerinin yanına koyarlardı. Batı Hint Adalarında ise intikam almak isteyen insanlar düşmanlarına zarar vereceklerini umarak vudu bebeklerine iğne batırırlardı.

Çoğu kültürde oyuncak bebekler bereket ayinlerinde kullanılırdı. Örneğin eski Yunan döneminde kızlar evlenmeden kısa zaman önce oyuncak bebeklerini bereket tanrıçası Artemis’in bir sunağına bırakırlardı. Günümüzde de Gana’da (Afrika) Aşanti kabilesindeki kadınlar, doğuracakları çocukların güzel olmasını sağlayacağına inanarak bellerinde bir oyuncak bebek taşırlar. Suriye’deki bazı kızlar ise evlenme çağında olduklarını belirtmek için pencerelerine oyuncak bebek asarlar.

Japonya’da her yıl 3 Mart’ta Hina Matsuri ya da Taşbebek Festivali olarak adlandırılan bir kutlamada oyuncak bebekler kullanılır. Bir ansiklopedinin söylediğine göre “birkaç farklı âdetten kaynaklanan” bu festival aynı zamanda kızlar festivali olarak da bilinir. “Bu âdetlerden biri, ay takvimine göre üçüncü ayın başında, bir nehrin kıyısında yapılan Çin bereket ayiniydi. Heian döneminde (794-1185) saray görevlileri üçüncü ayın üçüncü gününde kirden arınmak için sihirbazları çağırırlar ve kirli durumlarının kağıt figürlere geçtiğini düşünerek . . . . bunları nehre ya da okyanusa bırakırlardı” (Japan—An Illustrated Encyclopedia).

 Oyuncak Bebekler

Japonya’da Edo döneminde (1603-1867) özellikle çocuklar için tasarlanan taşbebekler gerçek insan görünümünde ve farklı kıyafetlerle yapılırdı. Başka türdeki oyuncak bebekler tel, yay, makara ve ağaçtan dişli çarklar kullanılarak hareket edebilirdi. Hatta misafire bir fincan çay taşıyıp boş fincanla geri dönebilen bir oyuncak bebek bile yapıldı.

Bir ansiklopedinin söylediğine göre Batı ülkelerinde 1700’lere kadar “çocukluk dönemi diye bir kavram pek yoktu. Çocuklar küçük yetişkinler gibi görülürdü ve öyle davranmaları beklenirdi.” Oyuncak bebekler çocuklar için olduğu kadar yetişkinler için de üretilirdi. Ancak 1800’lerde bir çocuğun gelişiminde oyun oynamasının önemi giderek daha çok fark edildi. Bunun sonucunda Avrupa’da oyuncak bebek endüstrisi gelişti.

1824’lerin başlarında Alman oyuncak bebek üreticileri yaptıkları bebeklere “anne” ve “baba” demelerini sağlayan bir aygıt yerleştirdiler. Bundan bir süre sonra yürüyen bebekler ürettiler. Hatta Amerikalı mucit Thomas Edison, konuşuyormuş görüntüsü vermek üzere içinde minyatür bir plakçalar bulunan oyuncak bebek yaptı. Bu arada Fransızlar, Bébé Gourmand olarak adlandırdıkları yemek yiyebilen bir oyuncak bebek ürettiler. Fransızlar ayrıca son moda kıyafetlerle yaptıkları oyuncak bebekleriyle de dikkat çektiler. Bu oyuncak bebeklerin yanında minyatür tarak, kürk, yelpaze ve mobilya gibi aksesuarlar da satılıyordu.

Yirminci yüzyılda oyuncak bebek üretiminde daha önce görülmemiş bir patlama yaşandı. 1940’larda oyuncak bebek üreticileri bebekleri ucuza mal etmek, aynı zamanda gerçekçi şekil verebilmek için plastik malzemeler kullandı. Plastik Barbie bebekler piyasaya ilk sürüldükleri 1959 yılından beri oyuncak bebek endüstrisine hâkim oldular. Bu bebeklerden bir milyardan fazla satıldı ve 1997 yılında 1,8 milyar dolarlık bir hasılat elde edildi.

Öğretmen Bebekler

Amerika Birleşik Devletleri’nin güneybatısında yaşayan Pueblo Yerlileri, çocuklarını kabile tanrıları hakkında eğitmek için kaktüs kökünden ya da çam ağacından yaptıkları kachina bebeklerini kullanırlardı. Özel bir tören sırasında kabilenin bir üyesi tanrılardan biri gibi giyinip öyle davranırdı. Ardından ana babalar bu tanrı gibi giydirdikleri oyuncak bir bebeği çocuklarına verirlerdi ve çocuk bu oyuncakla oynadıkça bu tanrıyı daha yakından tanırdı.

The World Book Encyclopedia’ya göre oyuncak bebekler “çocuğun incinen duygularını, kızgınlığını ve diğer duygularını dışa vurması için bir araç görevi görür. Çocuklar oyuncak bebeklerle oynarken büyüdükleri zaman oynamak istedikleri rollerin provasını yapmış olurlar.” Japonya’da her mayıs ayında kutlanan Çocuklar Günü Festivalinde sergilenen oyuncak bebeklerden biri silahlarını kuşanmış geleneksel bir savaşçı gibi giydirilir. Bu oyuncak bebek, genç erkekleri yöresel kültüre uygun şekilde toplumun güçlü, saygın bireyleri olarak yetişmeye teşvik eden bir rol modeli görevi görür.

Çocukların oyuncaklarıyla aralarındaki duygusal bağlar yüzünden hikmetli ana babalar oyuncak bebeklerin çocuklarının gelişimi üzerinde yaratabileceği etkileri ciddiye alacaktır. Örneğin, bazı bebeklerin fiziksel görünümünün ve kıyafet bolluğunun kız çocukları üzerinde  zararlı bir etkisi olabileceği söyleniyor. Bir eleştirmen bu tür oyuncak bebeklerin “genç kızları, kişiliklerinden daha çok görünüşleri ve kıyafetleriyle ilgilenmeye” teşvik edebileceğini söylüyor.

İster kumaştan, kağıttan, tahtadan, plastikten ya da başka malzemelerden yapılıyor olsun, oyuncak bebeğiyle oynayan bir çocuğu izleyen herkes bunun oyuncaktan daha fazlası olduğunu açıkça görebilir. Bu çocuğun dostu, oyun arkadaşı ve hatta çocukluğunu paylaştığı sırdaşıdır.

[Sayfa 27’deki çerçeve]

Eski Taşbebeklere Duyulan Merak

Taşbebek koleksiyonu yapmak çok yaygın bir hobidir. Bu 1970’lerde yaygınlaştı ve uluslararası bir pazar meydana getirdi. Koleksiyoncular birkaç dolar değerindeki ucuz plastik bebeklerden nadir bulunan Kämmer ve Reinhardt taşbebeklerine kadar her tür bebeği bulmaya çalışırlar. 1900’lerin başlarında Almanya’da yapılan bu bebeklerden biri açık artırmada 277.500 dolara satıldı. Yaklaşık olarak 12.000 bebek içeren en geniş koleksiyonlardan biri New York eyaletinin Rochester şehrindeki (ABD) Strong Ulusal Oyun Müzesinde bulunur.

[Sayfa 28’deki çerçeve/resim]

Oyuncak Bebekler Ana Babaların İlgilenmesi Gereken Bir Konu

Ana babalar çocuklarını bazı oyuncak bebeklerin olası tehlikelerinden nasıl koruyabilirler? The Washington Post gazetesi şunları yazıyor: “Sigara endüstrisi gibi, eğlence ve oyuncak endüstrisi de genellikle sorumluluk kabul etmez ve ürünlerinde kendiliklerinden pek değişiklik yapmaz.” Bu sorumluluğu ana babaların üstlenmesi gerektiği açıkça ortadadır.

Mukaddes Kitap ana babalara çocuklarını her gün iyi yönde eğitmelerini emreder (Tesniye 6:6-9; Süleyman’ın Meselleri 22:6). Ana babalar çocuklarını bazı oyuncak bebeklerin olası zararlarından korumak üzere nasıl eğitebilirler? Bir anne, kızına 1. Timoteos 2:9’da tanımlanan mütevazı giyimi okuyarak kızının doğru düşünmesine yardım ettiğini söylüyor. Onların sohbetleri kısaca şu şekilde gelişti:

Anne: Sence bu bebekler neye benziyor? Bir çocuğa mı yoksa kadına mı?

Kız: Bir kadına.

Anne: Neden böyle düşünüyorsun?

Kız: Çünkü vücudu kadın gibi ve kıyafetleriyle ayakkabıları da kadın giysileri gibi.

Anne: Haklısın. Peki Mukaddes Kitapta okuduğumuz kısmı da düşünürsek, sence bu bebeklerin giysileri İsa’nın takipçilerinin giyebileceği türde mi?

Kız: Hayır.

Anne: Peki neden?

Kız: Çünkü eteği ve bluzu çok kısa . . . . ve dar.

Kabul edilmelidir ki, çocuklarınızın böyle sonuçlara varmalarını sağlamak için Tanrısal ilkeleri öğretmek çaba ister. Fakat buna kesinlikle değer. Birçok ana baba çocuklarına Tanrısal ilkeleri öğretmelerine yardımcı olması için Yehova’nın Şahitleri tarafından yayımlanan Büyük Öğretmenini İyi Dinle kitabından faydalandı.

Eğer siz de 256 sayfalık bu kitaptan edinmek isterseniz, PK 23 Feriköy 34377 İstanbul – Türkiye adresine yazabilir veya (0212) 249 04 17’den telefonla sipariş verebilirsiniz. Ya da 5. sayfadaki adreslerden sizin için en uygun olanını kullanabilirsiniz. Büyük Öğretmenini İyi Dinle kitabından istediğinizi lütfen belirtin.

[Sayfa 26’daki resim]

Çay servisi yapan Japon taşbebeği

[Sayfa 26’daki resim]

Fransız Bru bebeği

[Sayfa 26’daki resim tanıtım notları]

Üstte: © SHOBEI Tamaya IX; ortada: Strong National Museum of Play, Rochester, New York; altta: © Christie’s Images Ltd