“LOKO ku ri na leswi ndzi nga swi endlaka, ndzi tivise.” Sweswo hi leswi vo tala va hina hi swi vulaka eka munghana kumbe xaka ra hina leri feriweke. Ina, kunene hi vurisile. Hi nga tikarhata hi ndlela yihi na yihi ku pfuna.

Kambe xana loyi a feriweke wa hi byela a ku: “Ndzi anakanye hi swin’wana leswi u nga pfunaka ha swona”? Hakanyingi a swi vi tano. Hakunene, hi fanele hi teka goza loko hakunene hi ta pfuna ni ku chavelela loyi a rilaka.

Xivuriso xa Bibele xi ri: “Marito la’ma v̌ulav̌uriweke hi nkari ma kotisa [maapula, NW] ya nsuku e ntewaneni wa silver.” (Swivuriso 15:​23; 25:​11) I swinene ku tiva leswi u nga swi vulaka ni leswi u nga fanelangiki u swi vula, leswi u nga swi endlaka ni leswi u nga fanelangiki u swi endla. Hi leswi swiringanyeto swi nga ri swingani swa Matsalwa leswi vanhu van’wana lava feriweke va swi kumeke swi pfuna.

Yingisa: ‘Hatlisa ku twa,’ ku vula Yakobo 1:​19. Xin’wana xa swilo leswi pfunaka swinene leswi u nga swi endlaka i ku rilisa loyi a feriweke hi ku yingisa. Vanhu van’wana lava feriweke va nga lava ku vulavula hi murhandziwa wa vona loyi a feke, hi mhangu kumbe vuvabyi lebyi vangeke rifu, kumbe hi mintlhaveko ya vona ku sukela loko a file. Kutani u nga ha vutisa: “Xana u nga swi kota ku vulavula ha swona?” Va tshike va anakanya ha swona. Loko ri tsundzuka nkarhi lowu tata wa rona a feke ha wona, jaha rin’wana ri te: “Swi ndzi pfune ngopfu loko van’wana va vutisa leswi humeleleke ivi va yingisa hakunene.” Yingisa hi mbilu yo leha ni ntwela-vusiwana, u nga titwi u boheka ku nyika tinhlamulo kumbe mintlhantlho. Va pfumelele va phofula xin’wana ni xin’wana lexi va lavaka ku xi boxa.

Nyika xitiyisekiso: Va tiyisekise leswaku va ma endlile matshalatshala lawa a ma laveka (kumbe swin’wana leswi u tivaka swi ri swona naswona swi khensekaka). Va tiyisekise leswaku leswi va titwisaka xiswona​—⁠ku khomiwa hi gome, ku hlundzuka, ku tivona nandzu kumbe ku titwa kun’wana⁠—​swi tolovelekile. Va byele hi van’wana lava u va tivaka, lava langutaneke kahle ni ku lahlekeriwa loku fanaka. Swivuriso 16:​24 yi ri: “Marito yo saseka” ya muxaka lowu “ma hanyisa marambu.”​—⁠1 Vatesalonika 5:​11, 14.

Tiendle u kumeka: Tiendle u kumeka, ku nga ri eka masiku ma nga ri mangani yo sungula loko vanghana vo tala ni maxaka va ri kona, kambe ni le ndzhaku ka tin’hweti loko swi koteka, loko van’wana va tlhelele evuton’wini bya vona lebyi tolovelekeke. Hi ndlela leyi u ta tikombisa u ri ‘munghana wa ntiyiso,’ loyi a yimaka ni nakulobye “e makhombyeni.” (Swivuriso 17:​17) Teresea loyi n’wana wakwe a feke emhangwini ya movha wa hlamusela: “Vangha na va hina a va tiyiseka leswaku madyambu man’wana ni man’wana hi tshama hi ri ni swa ku swi endla leswaku hi nga tshami nkarhi wo leha ekaya hi ri swerhu. Sweswo swi hi pfune ku langutana ni gome leri a hi ri na rona.” Emalembeni yo tala lama landzelaka, masiku ya swiendlakalo swo karhi, tanihi siku ra nkhuvo wa vukati kumbe siku ra ku fa, ku nga ha va nkarhi wo nonon’hwa eka lava ha hanyaka. Ha yini u nga funghi masiku wolawo eka khalendara ya wena leswaku loko ma fika, u tiendla u kumeka loko swi fanerile, leswaku u va chavelela?

Teka goza leri faneleke: Xana ku ni swintirhwana leswi faneleke swi endliwa? Xana ku na loyi a lavekaka ku hlayisa vana? Xana vanghana ni maxaka lama endzeke va lava ndhawu yo tshama eka yona? Vanhu lava ha ku feriwaka hakanyingi va pfilunganyeka lerova a va tivi lexi va faneleke va xi endla, a ha ha vuli ku byela van’wana hi ndlela leyi va nga pfunaka ha yona. Kutani loko u vona xilaveko xa xiviri, u nga rindzeli ku komberiwa; teka goza. (1 Vakorinto 10:​24; ringanisa 1 Yohane 3:​17, 18.) Wansati un’wana loyi nuna wakwe a feke wa tsundzuka: “Vo tala va te, ‘Loko ku ri na leswi ndzi nga pfunaka ha swona, ndzi tivise.’ Kambe munghana un’wana a nga kalanga a vutisa. U ye ekamareni ro etlela ka rona, a andlula mubedo, kutani a hlantswa malakani lawa a ma thyakiseke eku feni kakwe. Un’wana u teke bakiti, mati ni swilo swo basisa ha swona ivi a hlantswa laha nuna wa mina a hlanteleke kona. Endzhaku ka mavhiki ma nga ri mangani, un’wana wa vakulu va vandlha u tile a ambale swiambalo swakwe swa ntirho a ri ni switirho swakwe, a ku, ‘Ndza swi tiva leswaku xi fanele xi ri kona lexi lavaka ku lunghisiwa. Hi xihi?’ Mbilu ya mina ya tlangela swinene hikwalaho ka leswi wanuna loyi a lunghiseke nyangwa lowu se a wu khome hi xikhweketo xin’we ntsena, a tlhela a lunghisa muchini wa gezi!”​—⁠Ringanisa Yakobo 1:⁠27.

Vana ni malwandla: Bibele ya hi tsundzuxa: “Mi nga rivali ku amukela vaendzi.” (Vaheveru 13:⁠2) Ngopfu-ngopfu hi fanele hi tsundzuka ku kombisa malwandla eka lava feriweke. Ematshan’weni yo va rhamba u ku, “mi nga ta hambi rini,” veka siku ni  nkarhi. Loko va ala, u nga hatlisi u hela matimba. U nga ha va nyika xikhutazo lexinene. Kumbexana va ale xirhambo xa wena hikwalaho ka leswi va chavaka leswaku va nga tsandzeka ku tikhoma emahlweni ka van’wana. Kumbe va nga ha tivona nandzu loko vo tsakela swakudya ni vunghana lebyinene hi nkarhi wo fana ni lowu. Tsundzuka wansati wa malwandla Lidiya, loyi ku vulavuriwaka hi yena eBibeleni. Endzhaku ko rhamberiwa ekaya rakwe, Luka u ri, “A hi sindzisa ku ya kona.”​—⁠Mintirho 16:⁠15.

Lehisa mbilu, u twisisa: U nga hlamarisiwi ngopfu hi leswi lava feriweke va nga ha swi vulaka eku sunguleni. Tsundzuka leswaku va nga ha va va hlundzukile naswona va tivona nandzu. Loko munhu a rila hi xiviti emahlweni ka wena, u fanele u va ni vutlharhi ni ku lehisa mbilu leswaku u nga karhateki. Bibele yi bumabumela yi ku: “Ambalani moya wa tintswalo, ni vunene, ni ku titsongahata, ni ku rhula, ni ku leha mbilu.”​—⁠Vakolosa 3:​12, 13.

Tsala papila: Nchumu lowu hakanyingi wu honisiwaka i ntikelo wa papila ro chavelela ni khadi ra xikhutazo. Xana swi pfuna njhani? Cindy loyi a feriweke hi mana wakwe hikwalaho ka khensa, wa hlamula: “Munghana un’wana u ndzi tsalele papila ro saseka. Sweswo swi ndzi pfunile hikuva a ndzi hamba ndzi ri hlaya.” Papila kumbe khadi ro tano ra xikhutazo ri nga ha va ri ri ni ‘marito yo koma,’ kambe ri fanele ri kombisa leswi nga embilwini ya wena. (Vaheveru 13:​22) Ri nga kombisa leswaku wa n’wi khathalela ni leswaku mufi u n’wi tsundzuka hi laha ku hlawulekeke, kumbe ri nga ha kombisa ndlela leyi vutomi bya wena byi khumbiweke ha yona hi munhu loyi a feke.

Khongela na vona: U nga wu tekeli hansi ntikelo wa ku khongela ni lava feriweke, ni ku va khongelela. Bibele yi ri: “Xikhongelo xa munhu wo lulama xi ni matimba ngopfu.” (Yakobo 5:​16) Hi xikombiso, loko va ku twa u va khongelela swi nga va pfuna ku susa ku titwa loku hoxeke ko tanihi ku tivona nandzu.​—⁠Ringanisa Yakobo 5:​13-⁠15.

U nga tshiki ku ya, ntsena hi leswi u nga swi tiviki leswi u nga ta swi vula kumbe ku swi endla: Hi nga ha tibyela hi ku, ‘Ndzi vona onge sweswi va fanele va va voxe.’ Kambe kumbexana ntiyiso hi leswaku hi tshika ku ya eka vona hi mhaka ya leswi hi chavaka ku vula kumbe ku endla leswi hoxeke. Kambe, ku papalatiwa hi vanghana, maxaka kumbe vapfumeri-kulobye swi nga ha endla loyi a feriweke a titwa a ri yexe, swi engetela nhlomulo wakwe. Tsundzuka, marito ni swiendlo swa musa hakanyingi swa olova ku swi kombisa. (Vaefesa 4:​32) Vukona bya wena byi nga ha va xihlovo xa xikhutazo. (Ringanisa Mintirho 28:​15.) Loko a tsundzuka siku leri nhwana wakwe a feke ha rona, Teresea u ri: “Ku nga si hela ni awara, ndhawu yo amukela vaendzi ya le xibedlhele a yi tele hi vanghana va hina; vakulu hinkwavo ni vasati va vona a va ri kona. Vavasati van’wana va fike va nga tilunghisanga ni misisi, van’wana a va ambale swiambalo swo tirha ha swona. Va tshike hinkwaswo va ta. Vo tala va vona va hi byele leswaku a va nga tivi leswaku va nga vula yini, kambe a swi nga ri na mhaka, xa nkoka hi leswaku a va ri kona.”

U nga va sindzisi leswaku va tshika ku rila: Hi nga ha lava ku vula leswi, ‘Miyela, miyela, swi ta hela, u nga rili.’ Kambe swi nga ha antswa ku tshika mihloti yi huma. Katherine, loko a tsundzuka rifu ra nuna wakwe u ri: “Ndzi vona onge i swa nkoka ku tshika lava feriweke va kombisa ndlela leyi va titwaka ha yona, va yi phofula.” Papalata mboyamelo wo lava ku byela van’wana leswaku va fanele va titwisa ku yini. Naswona u nga ehleketi leswaku u fanele ku tumbeta mintlhaveko ya wena leswaku u nga va vavisi. Ematshan’weni ya sweswo, “rila ni lava ri laka,” hi laha Bibele yi vulaka ha kona.​—⁠Varhoma 12:⁠15.

U nga hatliseli ku va byela leswaku va cukumeta swiambalo kumbe swilo swin’wana swa mufi, va nga si swi lunghekela: Hi nga ha vona onge swa antswa leswaku va cukumeta swilo leswi va tsundzuxaka mufi hikuva swi nga ha endla leswaku va rila nkarhi wo leha. Kambe xiga lexi nge “Lexi nga voniwiki, a xi tsundzukiwi” xi nga ha va xi nga tirhi laha. Munhu loyi a feriweke swi nga ha lava leswaku a ya a rivala mufi hakatsongo-tsongo. Tsundzuka nhlamuselo ya Bibele ya leswi endliweke hi mupatriarka Yakobo loko a endliwe a pfumela leswaku jaha rakwe Yosefa ri dlayiwe hi xivandzana. Endzhaku ka loko Yakobo a nyikiwe nguvu ya Yosefa leyi nga ni ngati, “a rila ṅwana wa yena hi masiku la’yo tala. Kutani v̌ana v̌a yena hikwav̌o v̌a šinuna ni v̌a šisati v̌a ta ṅwi tšhav̌elela, kambe a ala ku tšhav̌eleriwa.”​—⁠Genesa 37:​31-⁠35.

U nga vuli u ku, ‘U ta kuma n’wana un’wa na’: Manana loyi a feriweke hi n’wana wa tsundzuka, “A ndzi venga vanhu lava ndzi byelaka leswaku ndzi ta kuma n’wana un’wana.” Va nga ha va va swi vula hi mbilu yo basa, kambe eka mutswari loyi a rilaka, marito ya leswaku n’wana loyi a loveke a nga siviwa hi un’wana ma nga ‘tlhava tanihi tlhari.’ (Swivuriso 12:​18) N’wana a nga ka a nga n’wi sivi un’wana. Ha yini? Hikuva a va fani.

U nga swi papalati hi vomu ku vulavula hi mufi: Manana un’wana wa tsundzuka, “Vanhu vo tala a a va nga ri boxi vito ra n’wananga Jimmy kumbe ku vulavula ha yena. Hakunene a swi ndzi twisa ku vava loko van’wana va endla sweswo.” Kutani u nga hundzuli mhaka loko ku boxiwa vito ra mufi. Vutisa eka yena loko a swi lava ku vulavula hi murhandziwa wa yena. (Ringanisa Yobo 1:​18, 19 na 10:⁠1.) Vanhu van’wana lava feriweke va tsakela ku twa vanghana va vulavula hi timfanelo to hlawuleka leti a va ti rhandza eka mufi.​—⁠Ringanisa Mintirho 9:​36-⁠39.

U nga hatliseli ku vula u ku, ‘Swona swi pfunile’: Ku ringeta ku kuma leswinene hi rifu minkarhi yin’wana a swi yi ‘chaveleli mimoya-xiviri leyi nga ni gome’ leyi rilaka. (1 Vatesalonika 5:​14) Loko a tsundzuka nkarhi lowu mana wakwe a feke ha wona, wansati un’wana wa tsundzuka: “Van’wana a va ku, ‘A nga xaniseki’ kumbe, ‘Swa antswa hikuva u tiwiserile.’ Kambe a ndzi nga swi lavi ku twa sweswo.” Marito yo tano ma nga ha endla lava feriweke va vona onge u vula leswaku a va fanelanga va khomiwa hi gome kumbe leswaku ku lova ka yena a ku nga vuli nchumu. Hambi swi ri tano, va nga ha va va ri ni gome lerikulu, hi leswi va n’wi kumbukaka swinene murhandziwa wa vona.

Swa antswa ku ka u nga vuli leswaku, ‘Ndza yi tiva ndlela leyi u titwaka ha yona’: Xana wa yi tiva hakunene? Hi xikombiso, xana u nga yi tiva ndlela leyi mutswari a titwaka ha yona loko n’wana a fa, loko wena u nga si feriwa hi n’wana? Naswona hambi loko u tshame u feriwa hi n’wana, xiya leswaku van’wana va nga ha titwa hi ndlela leyi hambaneke ni ya wena. (Ringanisa Swirilo 1:​12.) Hi hala tlhelo, loko swi tikomba swi fanerile, swi nga ha pfuna ku boxa ndlela leyi u langutaneke ha yona ni ku lova ka murhandziwa wa wena. Wansati un’wana loyi nhwana wakwe a dlayiweke u kume matimba loko manana wa nhwana un’wana loyi a feke a n’wi byela ndlela leyi a hlakarheleke ha yona. U te: “Mana wa nhwana la feke a nga sungulanga mhaka yakwe hi ku vula leswaku, ‘Ndza yi tiva ndlela leyi u titwaka ha yona.’ U lo ndzi byela ntsena ndlela leyi swilo a swi ri ha yona eka yena kutani a ndzi tshika ndzi vona ku fana ka xiyimo xa mina ni xakwe.”

Ku pfuna munhu la feriweke swi lava ntwela-vusiwana, ku twisisa ni rirhandzu lerikulu. U nga rindzeli leswaku loyi a feriweke a ta eka wena. U nga vuli ntsena leswaku, “Loko ku ri na leswi ndzi nga swi endlaka . . . ” Kuma “leswi u nga swi endlaka” hi wexe, ivi u teka goza leri faneleke.

Ku sala swivutiso swi nga ri swingani: Ku vuriwa yini hi ntshembo wa Bibele wa ku pfuka ka vafi? Xana wu nga vula yini eka wena ni murhandziwa wa wena la feke? Xana hi nga tiyiseka njhani leswaku i ntshembo lowu tiyeke?