Swiviko Swo Chavisa Swa Mahungu Ni Vana Va Wena
“Xinhwanyetana xa mina lexi nga ni malembe ya 11 a xi swi rhandzi ku hlalela mahungu hikuva xi tala ku lorha swilo swo chavisa malunghana ni swilo leswi xi swi voneke eka wona. Siku rin’wana xi hlalele mahungu lawa a ma vulavula hi wanuna un’wana loyi a tsemeke nhloko ya xirho xa ndyangu wakwe. Hi vusiku byebyo xi lorhe xi ri karhi xi tsemiwa nhloko.”—Quinn.
“N’wana wa buti wa nuna wa mina loyi a nga ni malembe ya tsevu u hlalele mahungu lama a ma vulavula hi xidzedze lexi hlaseleke ndhawu yin’wana etikweni. Ku hundze mavhiki yo hlayanyana a ha chuhile. A a tshamela ku ndzi fonela a ndzi byela leswaku xidzedze xi le ku teni nileswaku a xi ta n’wi dlaya.”—Paige.
XANA swiviko swa mahungu swi khomisa n’wana wa wena rhumbyana? Eka nkambisiso wun’wana, vatswari lava lavaka ku ringana 40 wa tiphesente va vule leswaku vana va vona va tshame va chavisiwa hi swilo leswi va swi voneke emahungwini naswona hikwalaho ka sweswo a va chava leswaku vona kumbe vanhu lava va va rhandzaka va ta humeleriwa hi swilo leswi fanaka.
Ha yini va ehleketa tano? Xivangelo xo sungula hileswaku ndlela leyi vana va talaka ku ma teka ha yona mahungu yi hambanile ni ndlela leyi vanhu lavakulu va ma tekaka ha yona. Hi xikombiso, vana va nga ha kholwa leswaku mhangu leyi kombisiwaka hi ku phindha-phindha emahungwini yi le ku endlekeni hakunene hi ku phindha-phindha.
Xivangelo xa vumbirhi hileswaku swiviko swo chavisa leswi kombisiwaka emahungwini siku ni siku swi nga soholota ndlela leyi n’wana a tekaka misava ha yona. I ntiyiso leswaku hi hanya “[eminkarhini] ya mangava leyi swi nonon’hwaka ku langutana na yona.” (2 Timotiya 3:1) Kambe loko vana va tshamela ku vona swiviko swo chavisa emahungwini va nga khomiwa hi rhumbyana lerova va pfilunganyeka. Nhlangano wa Kaiser Family Foundation wu ri: “Vana lava hlalelaka ngopfu mahungu ya le ka TV va tala ku ehleketa leswaku misava leyi i ndhawu leyi nga ni khombo swinene ku tlula ndlela leyi yi nga xiswona hakunene.”
Loko swiviko leswi chavisaka swa mahungu swi khomisa vana va wena rhumbyana, i yini leswi u nga swi endleka? Hi leswi swiringanyeto swi nga ri swingani.
Va sirhelele.
Endzhaku ko ehleketelela malembe ya vona, ndlela leyi va swi twisisaka ha yona swilo leswi humelelaka emisaveni ni ndlela leyi swi nga yi khumbaka ha yona mintlhaveko ya vona, va vekele swipimelo swa leswaku va fanele va ma hlalela kangani mahungu. I ntiyiso leswaku enkarhini lowu hi hanyaka eka wona lowu rungula ri kumekaka hi ku olova, vana va swi tiva swiendlakalo leswi nga eku endlekeni sweswi. Hambi ku ri vana lavatsongo va nga ha vona kumbe ku twa swilo swo tala ku tlula leswi wena u swi ehleketaka. Hikwalaho, xalamukela swikombiso swihi ni swihi swa ku chava kumbe swa ku karhateka leswi vana va wena va nga ha swi kombisaka.
Va dyondzise.
Loko vana va wena va ya va kula, hlalela na vona mahungu. Loko mi ri karhi mi ma hlalela, u nga tirhisa nkarhi wolowo leswaku u va dyondzisa. Ringeta ku kandziyisa nchumu wihi ni wihi lowunene hi mahungu wolawo—hi xikombiso, u nga ha n’wi hlamusela hi ku phalariwa ka vanhu lava weriweke hi mhangu yo karhi.
Va tiyisekise.
Loko ku kombisiwa mhaka leyi chavisaka, vutisa vana va wena hi xikongomelo xo kumisisa ndlela leyi va titwaka ha yona hi mhaka yoleyo. Tatana un’wana loyi a vuriwaka Michael u ri: “Mina ni nkatanga hi tinyika nkarhi wo hlamusela xifanyetana xa hina Nathaniel leswi xi swi voneke eka mahungu swin’we ni magoza lawa hi ma tekeke leswaku hi papalata ku weriwa hi khombo leri fanaka. Siku rin’wana, loko Nathaniel a vone yindlu yin’wana yi ri eku tshweni emahungwini, u chavile hileswi a a ehleketa leswaku yindlu ya hina na yona yi ta tshwa. Hi n’wi kombe tialamu ta ndzilo endlwini ya hina leswaku hi n’wi tiyisekisa leswaku hi sirhelelekile. Kutani wa ku tiva laha ti nga kona nileswaku ha yini ti vekiwile. Sweswo swi n’wi endle a titwa a sirhelelekile.”
Vana ni langutelo lerinene.
Valavisisi va kume leswaku vanhu va tala ku endla xihoxo xa leswaku loko va ehleketa hi mhaka yo karhi leyi endlekaka, va tibyela leswaku yi ta va humelela hakunene. Hi xikombiso, loko wa ha ku twa leswaku n’wana wo karhi u tlhakisiwile, u nga ha gimeta hi ku vula leswaku n’wana wa wena na yena u ta tlhakisiwa. I ntiyiso leswaku i swinene ku xalamukela makhombo lama nga ha ku welaka. Hambiswiritano, valavisisi va vula leswaku timhaka leti hi ti twaka eka swihaxa-mahungu ti nga hi endla hi chava swilo leswi nga ta ka swi nga hi humeleli nikatsongo.—Swivuriso 22:3, 13.
Loko vatswari va tsandzeka ku va ni langutelo lerinene hi mahungu, va nga chava ku tlula mpimo. Swi nga va tano ni hi vana va vona. Hi xikombiso, hi 2005 xifanyetana xin’wana xa malembe ya 11 xi lahlekile etintshaveni ta Utah le United States. A xi va chava swinene vatlhakisi va vana lerova xi kale xi tumbelela ni vatirhi lava pfunaka vanhu ku ringana masiku ya mune. Loko va hetelela va xi kuma, a xi tsanile naswona xi heleriwe hi mati yo tala emirini. Hambileswi ku tlhakisiwa ku nga nchumu lowu nga tolovelekangiki endhawini leyi, ku chava ka xona ku endle leswaku xi tihoxa ekhombyeni ro sika ematshan’weni yo va xi amukela mpfuno.
“Vana lava sukelaka eka malembe manharhu ku ya eka ya nkombo va chavisiwa swinene hi timhangu ta ntumbuluko ni ta timovha kasi vana lava nga ni malembe ya nhungu ku ya eka ya 12 va chavisiwa swinene hi vugevenga ni madzolonga.”—Nhlangano wa Kaiser Family Foundation
U dyondza yini emhakeni leyi? Tiyiseka leswaku wena ni vana va wena mi ni langutelo lerinene hi mahungu. Ntiyiso wa mhaka hileswaku makhombo ma tala ku tekiwa ma ri lama faneleke ku haxiwa emahungwini hileswi ma nga humeleriki hi xitalo, ku nga ri hileswi ma nga toloveleka.
Vugevenga, madzolonga ni timhangu ta ntumbuluko i swiphiqo leswi dyisaka vanhu mbitsi eminkarhini ya hina. Hambiswiritano, hilaha hi hlayeke hakona, ku sirhelela vana va wena, ku va dyondzisa, ku va tiyisekisa ni ku va ni langutelo lerinene swi ta va pfuna leswaku va langutana ni swiviko leswi chavisaka swa mahungu hi ndlela leyinene.
