HI LAVA gezi leswaku hi titimerisa ni ku kufumerisa tiyindlu ta hina ni ku endla mitirho yin’wana yo tala ya siku ni siku kasi hi hala tlhelo timovha ti lava petirolo leswaku ti kota ku famba. Kambe vanhu emisaveni hinkwayo va langutana ni xiphiqo xa ku tirhisiwa ka gezi ni petirolo.

Gary wa le Afrika Dzonga u ri: “ku durha ka petirolo” i xiphiqo lexikulu. Jennifer wa le Philippines u vilerisiwa hi leswi nkarhi wun’wana gezi ri nga kumekiki tanihi leswi ri “tshamelaka ku famba.” Fernando wa le El Salvador u vilerisiwa hi ndlela leyi “mbangu wu khumbekaka ha yona,” tanihi leswi emisaveni hinkwayo tifeme leti endlaka gezi ni petirolo ti thyakisaka mbangu.

U nga ha tivutisa ‘leswaku u nga langutana njhani ni swiphiqo leswi?’

Hinkwerhu hi nga swi kota ku tirhisa gezi ni petirolo hi ndlela leyinene. Ku endla tano swi ta hi vuyerisa. Loko hi swi tirhisa kahle hi ta hlayisa mali ni mbangu, leswi vulaka leswaku a ku nge endliwi gezi kumbe petirolo yo tala.

A hi kambisiseni tindlela tinharhu leti hi nga hlayisaka gezi ni petirolo: emakaya ya hina, eka swo famba ha swona ni mitirho leyi hi yi endlaka siku ni siku.

Tirhisa michini yo titimerisa ni yo kufumerisa yindlu hi ndlela leyinene. Ndzavisiso lowu endliweke etikweni rin’wana ra le Yuropa wu kombise leswaku ku hunguta hitara hi tidigri timbirhi hi xixika swi endle leswaku ku hlayiseka gezi ro tala hi lembe ntsena. Derek loyi a tshamaka eCanada na yena u pfumelelana ni mhaka yoleyo. U ri: “Loko hi ambala majezi hi xixika ematshan’weni yo pfulela tihitara, ndyangu wa hina wu va wu hlayisa gezi.”

Ku nga endliwa leswi fanaka etindhawini leti hisaka. Rodolfo wa le Philippines u hungute ndlela leyi a yi tirhisaka ha yona aircon. Ha yini? U ri: “Hi kote ku hlayisa mali ni gezi.”

Pfala mafasitere ni mavanti loko u tirhisa michini yo kufumerisa kumbe yo titimerisa kamara. * Hi hlayisa gezi loko hi pfala mafasitere ni minyangwa hikuva moya wo hisa kumbe wo titimela a wu koti ku huma. Hi xikombiso, loko hi nga pfali rivanti hi xixika hi ta tirhisa gezi ro tala leswaku hi kufumerisa kamara.

Vanhu van’wana va hlayisa gezi hi ndlela leyikulu emakaya ya vona hikuva va hoxe swiponci endzeni ka makhumbi ni lwangu ni ku tlhela va hoxa mafasitere lama endlaka leswaku yindlu yi tshama yi kufumela.

Tirhisa mavoni lama nga dyiki gezi ro tala. Jennifer loyi a boxiweke eku sunguleni u ri: “Hi sungule ku tirhisa mavoni lama nga dyiki gezi ro tala.” Hambileswi mavoni lama nga dyiki gezi ma durhaka, ma ta ku hlayisela mali hikuva a ma dyi gezi ro tala naswona ma tshama nkarhi wo leha.

Tirhisa swo famba swa mani na mani loko swi koteka. Andrew wa le Great Britain u ri: “Ndzi khandziya xitimela kumbe ku tirhisa xikanyakanya loko ndzi ya entirhweni loko swi koteka.” Buku leyi nge Energy: What Everyone Needs to Know yi vula leswaku “munhu loyi a fambaka hi movha u tirhisa petirolo yo tala ku tlula loyi a fambaka hi bazi kumbe xitimela.”

Hlela maendzo ya wena. Loko u hlela ka ha ri emahlweni, swi ta endla leswaku u hunguta maendzo lama u nga ta ma famba leswi nga ta endla leswaku u hlayisa petirolo, nkarhi ni mali.

Jethro, wa le Philippines u yi vekela etlhelo mali leyi a nga ta yi tirhisela ku chela petirolo n’hweti na n’hweti. U ri: “Sweswo swi endla leswaku ndzi kota ku ma hlela kahle maendzo ya mina.”

Hunguta mpimo wa mati yo hisa lama u ma tirhisaka. Ndzavisiso wun’wana wu vula leswaku “muti ha un’we eAustralia wu tirhisa gezi ra tiphesente ta 27 eka mati yo hisa ntsena.”

Hi hlayisa gezi loko hi tirhisa mati matsongo yo hisa, tanihi leswi swi dyaka gezi ro tala ku ma virisa. Victor wa le Afrika Dzonga u ri: “Hi ringeta ku tirhisa mati lamatsongo yo hisa hilaha hi nga kotaka hakona loko hi hlamba.” Mutivi wa sayense Steven Kenway u ri: “Ku ma tirhisa kahle mati yo hisa swi vuyerisa hi tindlela tinharhu. Swi hlayisa mati ni gezi, swi vuyerisa tikhampani leti basisaka mati ni leti endlaka gezi ni ku tlhela swi hlayisela vanhu mali.”

Swi time. Leswi swi katsa ku tima mavoni, switirhisiwa swa le ndlwini leswi tirhaka hi gezi ni swa elektroniki swo tanihi thelevhixini na tikhompyuta. Hambiloko swi timiwile, switirhisiwa swo tala swi tama swi dya gezi loko swi nga tlomuriwanga etipulageni. Vativi van’wana va ringanyeta leswaku swi tlomuriwa kunene etipulageni leswaku ku hlayisiwa gezi. Fernando loyi a boxiweke eku sunguleni na yena u endla leswi fanaka, u ri: “Ndzi tima mavoni kumbe ku tlomula swilo leswi ndzi nga riki eku swi tirhiseni.”

A hi nge swi koti hi ku helela ku lawula ku durha ka gezi na petirolo kumbe ndlela leyi tikhampani to endla gezi ni petirolo ti thyakisaka mbangu ha yona, kambe hi nga swi kota ku swi tirhisa hi ndlela leyinene. Emisaveni hinkwayo vanhu va le ku kumeni ka tindlela to swi tirhisa kahle. I ntiyiso leswaku ku laveka matshalatshala lamakulu ni ku hlela kahle leswaku hi kota ku hlayisa gezi kambe hi ta vuyeriwa loko hi endla tano. Valeria wa le Mexico u ri: “Loko ndzi tirhisa gezi ni petirolo hi ndlela leyinene ndzi kota ku hlayisa mali ni ku sirhelela mbangu.”