1, 2. a) Zini zi humeleleko Jona ni vamarinyero lomu xitimeleni hi kota ya zihoxo za Jona? b) Xana a matimu ya Jona ma nga hi vunisa kuyini?

JONA i wa nga ha zi lavi kambe kuzwa a huwa leyo ya hombe. Gi wa nga hi guwa ga mheho ya hombe ntsena, legi gi nga zwala ka majoka ya matanga, kutani ga mabyandlati ya hombe ma nga gobhoza lomu mareveni ya ngalava zonake a tibakwa ti gutlagutla, kanilezi yi wa hi huwa ya vamarinyero, ni murangeli wa xitimela na va zama lezaku a xitimela xi nga mbombomeli. Jona i wa tiyiseka lezaku a vanhu lavo va wa hi kusuhani ni kufa hi kota yakwe!

² Kasi zi mahisile kuyini a kuza Jona ava ka xiyimo lexi xo karata ke? Ihakuva i lo maha xihoxo xa hombe hi ku tsika ku ingisa a Nungungulu wakwe, Jehova. Zini a nga maha? Xana a kuzwanana kakwe na Jehova ku wa onhekele magumo? Hi nga gonza zotala ka mihlamulo ya ziwutiso lezi. Hi xikombiso, a matimu ya Jona ma hi vuna a ku zwisisa lezaku hambu lava va nga ni kukholwa ko tiya ha Jehova va nga tshuka va maha zihoxo— niku va nga tlhela va zi lulamisa.

3-5. a) A kutala ka zikhati, xana a vanhu va yisa nguvu kupima ka yini loku va ehleketa hi Jona? b) Zini hi zi tivako xungetano hi mudawuko wa Jona? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.) c) Hikuyini a ntiro wa Jona kota muprofeti wu nga kala wu nga olovi kutani ku tsakisa?

³ Zi wonekisa ku khwatsi, a kutala ka zikhati, loku a vanhu va ehleketa hi Jona va yisa nguvu kupima ka matshamela yakwe ya hava, yo kota kungaingisi ni mona. Kanilezi, Jona i mahile zilo zinwani zo tala za zi nene. Alakanya lezaku Jona i hlawulilwe kuva muprofeti wa Jehova Nungungulu. Jehova i wa nga ta ngha a hlawulile Jona lezaku ava muprofeti wakwe loku i wa nga tsumbekangi ge hambu ku lulama.

⁴ A Biblia gi hi byela zitsongwani xungetano hi mudawuko wa Jona. (Gonza 2 Tihosi 14:25.) I wa tshama Gat-Hefera, a nga kumeka ka pfhuka wa kwalomo ka 4 wa tikilometro ntsena kusukela Nazareta, ku nga doropa legi Jesu Kristu a nga wa ta kulela kona kwalomo ka 800 wa malembe ma nga hata. * Jona i tirile kota muprofeti xikhatini xa kufuma ka  Hosi Jeroboamu wa Wumbiri loyi a nga fumela a mufumo wa tixaka ta khume ta Israeli. A xikhati xa Elija xi wa hunzile; Elixa loyi a nga valeta Elija i wa file xikhatini xa kufuma ka papai wa Jeroboamu. Hambu lezi Jehova a tirisileko vavanuna lavo kasi ku fuvisa a wukhozeli ga Baali, a tiko ga Israeli gi wa kari gi tlhela kambe manyaleni lawo. Makunu a vaIsraeli va wa lanzela a xikombiso xa hosi leyi yi nga kari yi “maha lezi zi bihileko mahlweni ka Jehova.” (2 Tih. 14:24) Hikwalaho, a ntiro wa Jona kota muprofeti a wu mu olovelangi kutani ku mu tsakisa. Hambulezo, Jona i mahile a ntiro lowu hi kutsumbeka.

⁵ Kanilezi, ka siku go kari, a wutomi ga Jona gi lo cica. Jona i lo nyikwa xiavelo hi Jehova lexi a nga xi wona na xi karata nguvu a ku xi tatisa. Zini lezi Jehova a nga mu kombela ku maha?

6. Xiavelo muni lexi Jehova a nyikileko Jona, niku hikuyini xi nga wonekisa ku khwatsi xa karata nguvu?

⁶ Jehova i te ngalo ka Jona: “Suka, uya Niniva, a mutini lowu wa hombe, u ya wu kanelela, hakuva a kubiha ka wona ku chikele mahlweni ka mina.” (Jona 1:2) A zi hi karateli a ku wona lezaku hikuyini a xiavelo lexi xi nga wonekisa ku khwatsi xa karata nguvu. Niniva i wa kumeka ka pfhuka wa kwalomo ka 800 wa tikilometro hi tlhelo ga mutsuwuka-gambo, ku nga pfhuka wa kwalomo ka hweti loku wu fambiwa hi milenge. Kanilezi, ku wa hi ni xinwani xi nga mu karata nguvu Jona ku hunza a kuleha ni kukarata ka lienzo lelo. Le Niniva, Jona i wa fanele ku kanela a mahungu ya Jehova ya kulamulwa ka vaAssiria lava va nga tiveka nguvu hi tihanyi to tshisa. Loku ku hi lezaku hambu a vanhu va Nungungulu wutsumbu va wa nga cheli kota hi mahungu lawa a nga kari a kanela, xana ma wa ta ingisiwa hi vanhu lavo va mahedeni ke? Xana a nanza legi ga ginwe ga Jehova gi wa ta hanyisa kuyini mutini lowu wa hombe, lowu anzhako ka xikhati wu nga vitwa ku i “muti lowu wa nkhata”? — Nah. 3:1, 7.

7, 8. a) Xana Jona i wa ti yimisele ku tsutsuma a xiavelo lexi a nga nyikilwe hi Jehova kala kwihi? b) Hikuyini hi nga faneliko ku tsutsumela ku wula lezaku Jona i wa hi toya?

⁷ Kuzilava Jona yenawu i zi pimisile lezo, kanilezi a hi tiyiseki. Lezi hi zi tivako ku i lo tsutsuma a xiavelo xakwe. Jehova i wa mu byelile lezaku aya mutsuwuka-gambo; kanilezi Jona i loya mupela-gambo, wa le kule nguvu. I loya wuchekamelweni ga zitimela, doropeni ga Jopa, a ya khilela xitimela xi ngaya Tarxixi. A vahloli vo kari va wula lezaku Tarxixi i wa hi tikweni ga Espanha. Loku lezo zi hi lisine, Jona i woya ka wutshamu legi gi nga tsawukene kwalomo ka 3.500 wa tikilometro ni doropa ga Niniva. Niku, a lienzo lelo la kuya ka tlhelo ginwani ga Bimbi ga Hombe li wa ta teka kwalomo ka lembe. Hakunene, Jona i wa ti yimisele ku tsutsuma a xiavelo lexi Jehova a nga mu nyikile! — Gonza Jona 1:3.

 ⁸ Xana lezo zi wula lezaku Jona i wa hi toya? A hi faneli ku tsutsumela ku mu lamulisa lezo. Kota lezi hi to zi wona, hi ta gonza hi zilo lezi Jona a nga maha zi nga lava kutiya ka hombe. Kanilezi, a ku fana na hina hontlhe, Jona i wa nga mbhelelangi niku i wa lwisana ni magome yo tala. (Tis. 51:5) Himani xikari ka hina a kalako a nga se chava?

9. Ka zikhati zo kari, hi ti zwisa kuyini hi xiavelo lexi hi nyikwako hi Jehova, niku lisine muni hi faneleko ku li alakanya ka zikhati lezo?

⁹ Ka zikhati zo kari zi nga ha wonekisa ku khwatsi Nungungulu o hi kombela ku maha lezi hi alakanyako lezaku za karata kutani ku nga koteki. Zi nga ha hi chavisa nguvu a ku tatisa a wutihlamuleli legi a maKristu ma nga nago ga ku xumayela a mahungu yo saseka ya Mufumo wa Nungungulu. (Mat. 24:14) Za olova ku hi rivakelwa a lisine leli la lisima li wulilweko hi Jesu: “Zontlhe za koteka ka Nungungulu.” (Mar. 10:27) Loku ku hi lezaku ha tshuka hi rivakelwa a lisine leli, kuzilava ha xi zwisisa a xikarato xa Jona. Kanilezi, give gihi a wuyelo ga kutsutsuma ka Jona?

10, 11. a) Zini lezi Jona a nga alakanya lezaku i zi kotile, laha a xitimela xa zibya xi nga suka wuchekamelweni ga zitimela? b) I khombo muni gi nga wela xitimela ni vafambisi va xona?

¹⁰ Hi nga alakanyela Jona na a tshamiseka xitimeleni, lexi kuzilava xi nga hi xa Fenikia na xi tirela ku rwalela zibya. I lo cuwukela a xikhati lexi a murangeli wa xitimela ni vamarinyero va nga kari va xi longisela lezaku va famba, zonake va sangula ku famba. Laha a wuchekamelo ga tingalava gi nga sangula ku nga ha woneki hi kutsongwani-kutsongwani, kuzilava Jona i alakanyile lezaku i wa zi kotile ku tsutsuma a khombo legi a nga gi chava nguvu. Kanilezi, hi xitshuketi a moya wu lo cica.

¹¹ Ku lo sangula kuba mheho ya hombe, a bimbi gi vindluka laha ka kuza kuzilava hambu a zitimela za hombe nguvu za masikwana lawa zi wonekisa ku khwatsi zi tsongwani. A xitimela lexi xa tibakwa xi wa nga ta hlwela ku panzeka, kota lezi xi nga ndlengandlengiswa hi mabyandlati ya hombe. Xana ka xikhati lexo Jona i wa zi tiva lezi a nga tsala anzhako ka xikhati aku “Jehova i lo vuxa a mheho ya hombe lomu bimbini”? Za karata ku hlamula. Kanilezi, Jona i zi wonile lezaku a vamarinyero va lo sangula ku khongela ka vanungungulu vabye vo hambanahambana va kombela ku vuniwa, niku i wa zi tiva lezaku a vanungungulu lavo va wa nga ta zi kota ku va vuna. (Levi 19:4) A tlhatlhambutelo wakwe wu ngalo: “A taru gi ku khwatsi go lava ku panzeka.” (Jona 1:4) Kanilezi, xana Jona i wa ta khongelisa kuyini ka Nungungulu loyi a nga kari a mu tsutsuma ke?

12. a) Hikuyini hi nga faneliko ku tsutsumela ku lamula Jona hi lezi a nga etlela a xikhati lexi a mheho yi nga kari yi bhubhutsa? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.) b) Xana Jehova i tivisisile kuyini a xigelo xa bhubhutsa?

¹² Na a alakanya lezaku a nge mahi nchumu kasi ku vuna a vamarinyero, Jona i lo relela le hasi ka xitimela a ya lava wutshamu ga ku  etlela. I lo etlela wurongo ga tshongotshongo. * A murangeli wa xitimela i lo thumba Jona na a etlela, a mu vuxa, a mu khongotela lezaku a khongela ka nungungulu wakwe, a ku fana ni lezi a vanwani va nga kari va maha. Na va kholwa lezaku a bhubhutsa lego gi wa nga hi ga halahala, a vamarinyero va lo hlahluva kasi ku tiva loyi a nga va vangela a khombo lego. Handle ko kanakana, Jona i chavile nguvu laha a nga wona tihlolo na ti nga khomi ni munwe wa vavanuna lavo. Khalekhale a lisine li lo tiveka. Jehova i lo maha lezaku a tihlolo ti khoma Jona, a zi kombisa kubaseni lezaku hi Yena a nga kari a vanga bhubhutsa hi kota ya kungaingisi kakwe. — Gonza Jona 1:5-7.

13. a) Zini lezi Jona a nga byela vamarinyero? b) Zini lezi Jona a nga khongotela vamarinyero ku maha, niku hikuyini?

¹³ Jona i lo hlawutela zontlhe ka vamarinyero. I wa hi nanza ga Jehova, a Nungungulu wa ntamu wontlhe. I wa zangarisile a Nungungulu loyi hi ku tsutsuma a xiavelo lexi a nga mu nyikile, hi xona xigelo xa kuva vontlhe va hi ka khombo legi. A vavanuna lavo va lo dzuka; Jona i ku wonile a kuchava ka hombe ka vavanuna lavo. Va lo mu wutisa lezaku zini va nga fanele ku maha kasi ku ponisa a xitimela ni wutomi gabye. Zini lezi Jona a nga va byela? Za koteka ku ngha a chavile nguvu laha a nga alakanyela lezaku i wa ta mbombomela lomu bimbini go vindluka ga mati yo titimela. Kanilezi, i wa ta va tsikisa kuyini a vanhu lava vafa kuveni i wa hi ni ndlela ya ku va ponisa ke? Hikwalaho i lo va byela lezi: “Nzi tlakuleni, mu nzi hoxa lomu bimbini, kasi ma fela kuva ni malenga; hakuva nza zi tiva lezaku mu vukelwa hi bhubhutsa legi ga hombe hi kota ya mina.” — Jona 1:12.

14, 15. a) Hi nga ku pimanyisisa kuyini a kukholwa ka Jona? b) Xana a vamarinyero va xi hlamulisile kuyini a xikombelo xa Jona?

¹⁴ A magezu ya Jona ma komba lezaku i wa nga hi toya. Za koteka ku ngha Jehova a tsakile laha a nga wona a kutiya ka Jona ni moya wa kutikarata xikhatini lexo xo karata nguvu. Laha hi wona a kukholwa ko tiya ka Jona. Inyamutlha, hi nga ku pimanyisa hi ku rangisa a kutshamiseka ka vanwani mahlweni ka loku ka hina. (Joh. 13:34, 35) Loku hi wona wokari a nga ni xilaveko, kani xa nyama, xa kutizwa, kutani xa moya, xana ha ti hendleleta kasi ku tatisa a xilaveko lexo? A ho ku mu tsakisa Jehova loku hi maha lezo!

¹⁵ A vamarinyero va khumbekile hi lezi Jona a nga va byela ku maha, hikwalaho, a kusanguleni va lo ala ku mu hoxela bimbini! Va lo maha zontlhe va nga zi kota lezaku va ti ponisa — kanilezi a zi vunangi. A bhubhutsa gi lo tshinga nguvu. Hi magumo, va lo zi wona lezaku va wa nga hi na yinwani ndlela. Va lo rila ka Nungungulu wa Jona,  Jehova, va kombela ku mahelwa wuxinji, zonake va tlakula Jona va mu hoxa lomu bimbini. — Jona 1:13-15.

16, 17. Tlhamusela lezi zi nga humelela Jona a xikhati lexi a nga hoxiwa lomu bimbini. (Wona kambe a mifananiso.)

¹⁶ Jona i lo wela ka mabyandlati ma nga vindlukile. Kuzilava i zamile ku hlambela lezaku a nga mbombomeli, niku i wonile a khuvi gi nga vangiwa hi xitimela a xikhati lexi xi nga kari xi famba. Kanilezi i lo fenengetwa hi mabyandlati ya hombe. I lo mbombomela, a rikha, a mbhelelwa hi kutsumba.

¹⁷ Anzhako ka xikhati, Jona i lo tlhamusela lezi a nga ti zwisa zona ka xikhati lexo. I lo alakanya zokari xungetano hi wutomi gakwe. Na a xukuvalile nguvu, i lo alakanya lezaku i wa nga ta tshuka a yi wona kambe a tempeli yo saseka ya Jehova yi nga hi Jerusalema. I ti zwisile ku khwatsi o rikha aya kueteni ka bimbi, kusuhani ni matshinyeni ya zitsunga, a tsonzelwa hi byanyi ga lomu bimbini. I zile a alakanya lezaku i wa ta fela lomo. — Gonza Jona 2:2-6.

18, 19. Zini zi nga humelela Jona le kueteni ka bimbi, i mitilwe hi xihari xo tshamisa kuyini, niku himani a nga xi rumile? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.)

¹⁸ Kanilezi hi nga nyima! Ku wa hi ni nchumu wo kari wu nga ti  henyahenya kusuhani kakwe — xi wa hi xihari xa hombe xa ntima. Xi lota tlhelweni gakwe. Xi no ahlama a nomu wa xona wa hombe xi mu mita!

¹⁹ Kuzilava Jona i alakanyile lezaku makunu i wa tafa hakunene. Hambulezo, Jona i zwile zokari zo hlamalisa. I wa ha hanya! I wa nga phwarasiwangi niku i wa ha hefemula khwatsi. I wa ha hanya, hambu lezi a nga hi lomu hi kufaneleko ku nga wa tava xilahla xakwe. Hi kutsongwani-kutsongwani, Jona i lo tala hi kuhlamala. Handle ko kanakana kuve Nungungulu wakwe, Jehova, a nga “rumela a hlavi ya hombe yi ta mita Jona.” * — Jona 2:1.

20. Hi nga gonza yini xungetano hi Jona ka mukhongelo lowu a wu mahileko na a hi lomu nzeni ka njhanjhi ya hombe?

²⁰ Ku lo hunza timeneti, ziza zi maha tihora. Kwalomo munyameni wa ku i wa nga se tshuka a wu wona, Jona i lo xaxameta a maalakanyo yakwe, zonake a khongela ka Jehova Nungungulu. A mukhongelo wakwe wu tsalilwe wontlhe ka xipimo 2 xa bhuku ga Jona, niku hi nga gonza zotala ka wona. Wu komba lezaku Jona i wa hi ni wutivi go eta hi Mitsalo, hakuva i kumbukile a bhuku ga Tisimu makhati yo tala. Wu tlhela wu komba a tshamela go tsakisa nguvu a nga hi nago: a kubonga. I lo gemeta a mukhongelo wakwe hi ku wula lezi: “Nzi ta ku phahlela hi gezu ga kubonga, nzi ta humesa lezi nzi zi fungileko. A kuhanyisa kuta hi ka Jehova.” — Jona 2:9.

21. Zini lezi Jona a nga gonza xungetano hi kuponisa, niku xigonzo muni xa lisima hi faneleko ku xi alakanya?

²¹ A xikhati lexi Jona a nga hi lomu “rumbyini ga hlavi” i lo gonza lezaku Jehova wa zi kota ku ponisa ni wihi munhu, ka ni gihi wutshamu, ni ka xihi xikhati. Hambu lomu rumbyini ga hlavi, Jehova i kumile a nanza gakwe a gi ponisa. (Jona 2:1) Hi Jehova basi a nga wa ta zi kota ku hlayisa munhu lomu rumbyini ga njhanjhi ya hombe hi masiku manharu. Za lisima ka hina inyamutlha a ku alakanya lezaku Jehova i “Nungungulu loyi a  muhefemulo wa wena wu nga canjeni gakwe.” (Dan. 5:23) Hi kona hi hanya hi kota ya yena. Xana ha mu bonga? Kota lezi Nungungulu a hi vangileko, hi fanele ku kombisa a kubonga ka hina hi ku mu ingisa.

22, 23. a) Zini lezi Jona a nga fanele ku maha kasi ku kombisa kubonga? b) Hi nga gonza yini ka Jona mhakeni ya zihoxo lezi hi mahako?

²² Ahati Jona ke? Xana i gonzile ku kombisa kubonga kakwe ka Jehova hi ku mu ingisa? Ina. Anzhako ka masiku manharu, a njhanjhi yi loya mbhirini ya bimbi yi ya “hlata Jona laha muhanzeni [ka misava yo woma].” (Jona 2:10) Hi nga zi alakanyela — phela a zi zangi zi lava lezaku Jona a hlambela kala handle! Kanilezi, Jehova a nga mu mahelangi zontlhe. Jona i wa fanele ku lavetela a ndlela ya kuya Niniva a tlhela a famba. Kunene, hi ku maha lezo, Jona i wa ta komba lezaku wa bonga zontlhe lezi Jehova a nga mu mahela kutani ahihi. Jona 3:1, 2, i ngalo: “A mhaka ya Jehova yi lota ka Jona hi khati ga wumbiri, yi taku: Suka uya Niniva, a mutini lowu wa hombe, u ya kanela a mhaka leyi nzi ta nga ku leletela yona.” Xana Jona i wa ta maha yini?

²³ Jona a nga mahangi mihoni. Hi gonza lezi: “Zinghaho Jona i lo suka aya Niniva, kota lezi Jehova a nga mu layile.” (Jona 3:3) Ina, Jona i ingisile. Zi laha kubaseni lezaku i gonzile hi zihoxo zakwe. Ka mhaka leyi kambe hi fanele ku pimanyisa a kukholwa ka Jona. Hontlheni ha onha; hontlheni ha maha zihoxo. (Rom. 3:23) Kanilezi, xana loku hi maha zihoxo ha tsika ku tirela Jehova, kutani ha gonza zokari ka zihoxo lezo zonake hi maha lezi Jehova a lavako lezaku hi maha?

24, 25. a) Na a ha hanya, i nchachazelo muni lowu Jona a wu kumileko? b) Makatekwa muni ma rinzelako Jona xikhatini xi tako?

²⁴ Xana Jehova i mu chachazele Jona hi lezi a nga ingisa? Hakunene i mu chachazele. A nchachazelo wo sangula hi lezaku ko khwatsi Jona i zi tivile lezaku a vamarinyero lavayani va ponile. A bhubhutsa gi lo nyima a xikhati lexi Jona a nga hoxiwa lomu bimbini, niku a vamarinyero lavo va lo sangula ku “chava nguvu Jehova,” va mu mahela miphahlo wutshanwini ga ku mahela vanungungulu vabye. — Jona 1:15, 16.

²⁵ A nchachazelo wunwani wa hombe wu tile anzhako ka xikhati. Jesu i tirisile a xikhati lexi Jona a nga mbheta lomu rumbyini ga njhanjhi kota xikombiso xa xikhati lexi a nga wa ta mbheta lomu xilahleni, kutani Xeoli. (Gonza Mateu 12:38-40.) A hi kutsaka loku Jona a tova nako, a xikhati lexi a to tiva mhaka leyo loku a vuxiwa hi ka vafileko lezaku a hanya kwalaha misaveni! (Joh. 5:28, 29) Jehova i xuva nguvu ku ku katekisawu. A ku fana na Jona, xana u ta gonza zokari ka zihoxo za wena zonake u ingisa Jehova u tlhela u kombisa liranzo hi vanwani?