A Ni Lavetela Misava Leyi Nga Ni Ku Lulama

Xitoriya lexi xi Kontareliwa hi Ursula Menne

Ku sukela khale ni navela swaku vanhu va khomiwa kahle va tlhela va hanya hi ku rhula. Leswo swi yendle swaku ni pfaleliwa djele aAlemanha Oriental lweyi a a fumiwa hi mfumu wa vakomunixta. Xa ku hlamalisa hi swaku adjele ni djondze swaku ka nkama lowu taka ku ta va ni misava ya ku lulama leyi vanhu va nga ta hanya hi ku rhula. Na ha swi tlhamusela kahle swaku swi yendlekise ku yini.

NI PSALIWE hi 1922 ka doropa la Halle aAlemanha. Doropa leli li ni malembe ya ku tlula 1.200 na li li kona. Doropa leli li kumeka kolomuyani ka 200 wa makilometru xikarhi ka sul ni wupela dlambu wa Berlim. A doropa leli ku ve lin’we la tindhawu leti a ti tale hi vaprotextanti. Makwavu wa mina wa xisati Käthe a psaliwe hi 1923, papayi wa mina a a li musonchwa kasi mamani wa mina a yimbelela ka mateyatru.

Phela ni swi djondze ka papayi swaku vanhu misaveni va fanele va khomiwa hi ndlela yayinene. Hi xikombiso nkama papayi a nga tshika wusonchwa a pfule xitolo. Leswi makliyenti ya manyingi a ma li swisiwana, a a ma twela wusiwana hi ku ma txeneka minchumu leyi a yi xavisa. Kambe hi mhaka ya leswo negosiyu ya yena ka xitolo yi wile. Leswi nga humelela papayi a swi fanele swi ni djondzisa swaku ku lwela swaku vanhu va khomiwa hi ndlela yayinene swa karhata. Kambe leswi a na ha li jovhem ni tame ni yendla leswi a ni swi lava.

Ka mamani ni koke nyiko ya ku yimbelela. Naswona mina na Käthe, mamani a hi djondzise ku yimbelela ni ku txina. Hi nkama wolowo a ni kota ku yendla minchumu ya yinyingi naswona mina na Käthe a hanya wutomi la ku tsakisa anze hi 1939.

Ku Sungula Ka Swikarhatu

Nkama ni nga gama ku djondza ni ye ka xikola xa balé lani Mary Wigman a nga tlhela a ni djondzisa ku txina a Ausdruckstanz (ku nga matxinelo lawa munhu a kombisaka leswi a titwisaka xiswona). Phela Mary hi yena a nga sungula ni matxinelo lawa, lani loko munhu a txina a fanelaka a kombisa leswi a titwisaka xiswona. Naswona hi nkama wolowo ni sungule ku pintara makwadru. Nkama ni nga nghena ka malembe ya mina ya wujovhem wutomi la mina a li tsakisa swinene naswona ni djondze minchumu ya yinyingi. Kambe hinkwaswu swi txintxile hi 1939 nkama ku nga sungula Nyimpi ya Wumbirhi ya Misava, naswona xin’wani lexi nga ni twisa ku vava xi yendleke hi 1941 nkama papayi a nga fa hi mavabyi ya tuberkulozi.

Phela a nyimpi yi karhata hintamu. Hambileswi a a ni 17 wa malembe nkama nyimpi yi nga sungula a ni pimisa swaku a misava yi djime hi nhloko. Ni vone vanhu va vanyingi lava a va li vanhu vavanene va hluphiwa ni Manazi. A ku tale hi wusiwana, lifu ku tlhela ku wonheteliwa swilo swa ku tala. A yindlo ya hina yi wonhiwe swinene hi bomba naswona a nyimpi yi dlaye maxaka ya mina ya manyingi.

Nkama nyimpi yi nga hela hi 1945 mina, mamani na Käthe a ha ha tshama ka doropa la Halle. Hi nkama wolowo a ni ni nuna ni n’wana wa ntombhi kambe a ni nga tsakanga ka muchadu wa mina. Mina ni nuna wa mina hi tshikanile, kambe leswaku ni tama ni tihlayisa ni tlhela ni hlayisa n’wana wa mina swi lave ni yendla ntirho wa ku txina ni wa ku pintara makwadru.

Loko nyimpi yi helile, tiko la Alemanha li yaviwile li va 4 wa swiyenge naswona lani a hi tshama kona a ku fumiwa hi União Soviética. Hi mhaka leyo, hinkwerhu swi lave hi tolovela ku fumiwa hi mfumu wa vakomunixta. Hi 1949 ndhawu leyi a hi tshama ka yona aAlemanha a yi vitaniwa Alemanha Oriental, yi tlhela yi vitaniwa swaku i República Democrática de Alemanha (RDA).

Leswi Wutomi A Li Tshamise Xiswona Ka Mfumu Wa Vakomunixta

Ka malembe wolawo mamani a sungule ku vabya, swi lave ni mu hlayisa. Lani a ni tshama kona ni kume ntirho ka xikritoriyu xa mfumu. Hi nkama wolowo ni tlhangane ni vaalunu lava a va zama ku kombisa swaku a mfumu wa vakomunixta a wu nga khomi vanhu hi ndlela ya ku lulama. Hi xikombiso, jovhem lin’wani a li pfumeleliwanga ku nghena a univhersidadi hikusa papayi wa lona a tshame a lumba ntlawa wa Manazi. Phela jovhem leli a ni li tiva kahle hikusa ni tshame ni chaya na lona muzika. A ni tivutisa swaku: ‘Hi mhaka muni jovhem leli li hlupheka hi mhaka ya leswi swi nga yendliwa hi papayi wa lona?’ Leswo swi yendle swaku ni tipatsa hintamu ni vaalunu lava a va vula swaku a mfumu wa vakomunixta a wu va khomi kahle hi tlhela hi yendla ni switereka. Siku lin’wani ni namakete mapapela ka swikada swa tribunali.

Leswi a ni li sekretariya wa Comissão leli a li lwela leswaku ku va ni ku rhula, a ni fanele ni tsala makarta kambe makarta lawa a ma lwisana ni vonelo la mina hi wululami. Hi xikombiso, a comissão siku lin’wani a li lava ku rhumela a karta ka wanuna mun’wani wa ku guga lweyi a a tshama Alemanha Ocidental. Karta lelo, a li minchumu leyi a yi ta yendla swaku wanuna yelweyo a kuma nandzu. Phela leswi wanuna lwiyani a a ta khomiwa hi ndlela ya ku biha ni teke makarta ya kona ni ma fihla xikritoriyu, funtshi a ma zanga ma rhumeliwa.

“Munhu Lweyi A A Bihe Ku Tlula Hinkwavu A Djele” Hi Yena A Nga Ni Nyika Ntshembo

Hi Junho wa 1951, vavanuna vambirhi va ye xikritoriyu xa mina, va fika va ku: “U khomiwile.” Va ye va ya ni pfalela ka djele leli vitaniwaka Roter Ochse, leswi vulaka Homu ya Ku Pshuka. Loko se ku hundze lembe, va ni nyike nandzu wa leswaku ni pfukela mfumu. Alunu mun’wani lweyi a a lumba ntlawa lowu a ni tipatse ka wona a ye a ya ni hlayela ka maphoyisa lawa ma vitaniwaka Stasi kumbe polícia secreta. Alunu lweyi a vule leswaku ni tshama ni pfukela mfumu hi ku famba ni namaketa mapapela lawa a ma lwa ni mfumu wa vakomunixta. Nkama ni nga thetisiwa a nga kona lweyi a nga ve ni mhaka ni mavonelo ya mina. Va ni gindlele ku tshama 6 wa malembe adjele. Ni sungule ku vabya ni gama ni yisiwa ka xibelhela xa djele lani a ku ni 40 wa vavasati. Nkama ni nga vona swaku vanhu hinkwavu lavayani a vo hlupheka swi ni yendle ni chava hintamu. Ni suke hi ku tsutsuma ni ya betetela xipfalu.

Gwardu a ni vutise swaku: “U lava yini?”

Kambe ni huwelelile ni ku: “Ni lava ku suka ka ndhawu leyi. Hambiloko wo ni veka noxe ka ndhawu yin’wani kambe ni susi lani.” Kambe gwardu a nga zanga a ni yingisile. Ni game ni vona wansati lweyi a a hambanile ni van’wani hikusa a a rhulile naswona ni ye ni ya tshama kusuhi na yena.

Lexi nga hlamalisa hi swaku wansati lweyi a ni byele leswi: “Loko u lava ku tshama na mina swa yampsa u tivonela, van’wani va pimisa swaku hi mina wa ku biha wa kona ka ndhawu leyi hikusa ni Mboni ya Yehovha.”

Ka nkama lowuyani a ni nga swi tivi swaku Timboni ta Yehovha a ti voniwa na ti lwisana ni mfumu wa vakomunixta. Kambe lexi a ni xi tiva hi leswaku nkama na ni li mutsongo 2 wa Switudanti swa Bibele (ku nga leswi Timboni ta Yehovha a ti tivisiwa xiswona) a swi tshamela ku yendzela papayi. Ni khumbuka swaku papayi a a tshamela ku vula swaku: “Switudanti swa Bibele swi vula ntiyiso!”

Swi ni tsakise hintamu ku tiva wansati lwiyani wa ku rhula, lweyi vito la yena a ku li Berta Brüggemeier. Ni mu kombele swaku a ni djondzisa hi Yehovha. Phela ku sukela kolanu a hi heta nkama wa wunyingi xikan’we naswona a hi tolovela ku bula hi Bibele. Ni djondze minchumu ya yinyingi ya ku fana ni leswaku Yehovha Xikwembu xa ntiyiso i Xikwembu xa lirhandzu, xa ku lulama ni xa ku rhula. Funtshi ni djondze swaku Yehovha a ta helisa a wubihi hinkwalu leli yendliwaka hi vanhu. Buku la Tipisalema 37:10, 11 yi li: “Ku yo sala nkamanyana swaku lava ku biha va helisiwa; . . . Kambe lava ku rhula va ta tshama misaveni, va ta tsaka hintamu hikusa ku ta va ni ku rhula kakukulu.”

Ni Chunsiwile

Ni humesiwe djele hi 1956, naswona a ni tshame kona ku tlulanyana 5 wa malembe. Loko se ku hundze 5 wa masiku ni balekile aRepública Democrática de Alemanha ni ya tshama Alemanha Ocidental. Hi nkama wolowo se a ni ni 2 wa vana va tintombhi lava ni nga baleka na vona, ku nga Hannelore na Sabine. Kolanu ni yendle divhorsiyu ni nuna wa mina ni tlhela ni kumana ni Timboni ta Yehovha. Nkama lowu na ni djondza Bibele ni vone leswaku a ni fanele ni txintxa a wutomi la mina leswaku ni hanya hi minawu ya Yehovha. Ni swi kotile ku yendla leswo, naswona ni tsakamisiwe hi 1958.

Hi ku famba ka nkama ni tlhele ni chada. Ni chade na Klaus Menne lweyi a a li Mboni ya Yehovha. Mina na Klaus hi ve ni muchadu wa ku tsakisa naswona a hi ni 2 wa vana ku nga Benjamin na Tabia. Xa ku vavisa hi leswaku se ku hundza 20 wa malembe na Klaus a file ka nghozi naswona a na ha tlhelanga ni chada. Kambe ntshembo wa ku pfuxiwa ka vafi wu ni tiyisa hintamu hikusa na swi tiva swaku vafi va ta tlhela va pfuka swaku va hanya ka paradesi lani misaveni. (Luka 23:43; Mintirho 24:15) Xin’wani lexi ni tiyisaka hintamu i ku tiva swaku vana va mina hinkwavu va 4 va tirhela Yehovha.

Hi mhaka ya leswi a ni djondza Bibele, ni djondze swaku ko va Yehovha ntsena lweyi a nga ta helisa wubihi a tisa ku lulama. Ku hambana ni vanhu, Yehovha wa swi vona swilo leswi swi hi yendlekelaka ku patsa ni swilo swaku vanhu van’wani a va swi voni. Ku tiva leswo swi ni yendla ni rhula, ngopfungopfu loko ni hlupheka kumbe loko ni vona vanhu van’wani va hluphiwa. Ekleziyaxta 5:8 yi li: “Swi nga ku hlamalisi loko u vona swisiwana swi xanisiwa naswona vanhu va nga yavanyisiwi hi ndlela yayinene lomu u tshamaka kona. Hikusa murhangeli yelweyo a voniwa hi lweyi a nga henhla ka yena funtshi ku ni van’wani lava nga henhla ka vona.” A ku na munhu wa ku tlakuka ku tlula Xikwembu. Vaheberu 4:13 yi li: “Swilo hinkwaswu swi yo dlaa, swa voneka ka matihlo ya lweyi hi faneleke hi tihlamulela ka yena.”

Ku Khumbuka Leswi Nga Yendleka Ndzeni Ka 90 Wa Malembe Ya Wutomi La Mina

Vanhu van’wani a va tolovela ku ni vutisa swaku a swo yini ku fumiwa hi mfumu wa Manazi ni wa vakomunixta. A swi nga vevuki ku fumiwa hi mimfumu leyi yimbirhi. Naswona mimfumu leyi ni mimfumu yin’wani hinkwayu yi swi kombekisa kahle leswaku vanhu a va nge swi koti ku tifuma. Bibele li hi byela ntiyiso lowu hi ku kongoma: “Munhu a fuma munhu mun’wani swaku a mu yendla swa ku biha.” — Ekleziyaxta 8:9.

Nkama na ni li jovhem na ni nga tivi swaku tala a ni pimisa swaku vanhu va nga swi kota ku fuma hi ndlela ya ku lulama. Kambe swoswi na swi twisisa leswi swilo swi nga tshamisa xiswona, ko va Xikwembu ntsena lexi nga yendlaka leswaku ku va ni ku lulama amisaveni. Xi ta yendla leswo hi ku helisa vanhu hinkwavu va ku biha, xi tlhela xi yendla swaku N’wana wa xona Yesu Kreste a fuma misava. Phela Yesu minkama hinkwayu a rhangisa leswi laviwaka hi van’wani ku tlula swa yena. Bibele li vula leswi hi yena: ‘A rhandze ku lulama naswona a nyenye swa ku biha.’ (Vaheberu 1:9) Na tsaka hileswi Xikwembu xi nga ni vitana leswaku ni ta fumiwa hi Hosi leyi yayinene ni ya ku lulama. Ka mfumu wa yona ni nyimele ku hanya hi masiku ni masiku!

 [Xifaniso]

Na ni ni vana va mina Hannelore na Sabine nkama hi nga fika Alemanha Ocidental

[Xifaniso]

Na ni ni n’wana wa mina Benjamin ni nsati wa yena Sandra