Nkazaarwa omu 1935 omu rubuga rwa Darlaston, ekicweka kya Bungereeza ekiine amakorro maingi. Obunkaba nyine emyaka nk’ena, bazaire bange bakatandika kwega Baibuli n’Abakaiso ba Yahwe. Obunkaba nyine emyaka nka 14, nkakigumya ngu ebinkaba ninyega gaali mananu. Kandi omu mwaka gwa 1952 nkabatizibwa ha myaka 16.

Omu Kasumi niko kamu, nkatandika kukora omu ikorro erikooto eryakoraga ebikwato eby’emikono hamu n’ebyoma ebyebiiruka. Nkatandika kutendekwa kutunga ekiikaro ekyahaiguru omu kampuuni egi, ekiikaro eki nakigonzaaga muno.

Nkaba nyine encwamu ey’amaani ey’okukora omuroleerezi w’ekicweka obuyansabire kutandika kwebembera okwega Baibuli okwa buli wiiki omu kitebe eky’omuka ekya Willenhall. Egi ekaba ncwamu y’amaani ey’okukora. Habwokuba omu kasumi ako, nasorrokaniraga omu bitebe bibiri. Hagati omu wiiki, nagendaga omu nsorrokano ez’ekitebe haihi n’omulimo gwange omu Bromsgrove, kilomita 32 rundi mairo 20 kuruga omu ka. Obunabaga ngarukireyo omu ka omu bazaire bange nasorrokaniraga omu kitebe ekikaba kiri omu Willenhall.

Habw’okugonza kusagika ekitebe kya Yahwe, nkaikiriza kukora omuroleerezi w’ekicweka eky’akaba ansabire n’obukiraaba ngu kinu kyali nikimanyisa kulekaho omulimo ogunagonzaaga muno. Tinkeyijukyaga encwamu egi ey’okwikiriza Yahwe kunyebembera omu bwomeezi bwange, ekindetiire kwegondeza omu bwomeezi oburungi muno.

Obunkaba ninsorrokanira omu kitebe kya Bromsgrove, nkatangatangana munyaanya itwe omurungi muno kandi ow’arukugonza eby’omwoyo ow’arukwetwa Anne. Tukataaha obuswere omu 1957, tukegondeza hamu omu kuheereza nka bapayoniya ab’akasumi koona, bapayoniya ab’embaganiza, omu mulimo gw’okubungira ebitebe hamu n’omu buheereza obwa ha Beseri. Anne andetiire okusemererwa kwingi muno omu bwomeezi bwange bwona.

Omu 1966, kikatusemeza muno kuraalizibwa kugenda omu isomero lya Gilead omu kilaasi ya 42. Tukasindikwa omu Malawi, ihanga abaingi eribakaba bamanyire nk’omutima gwa Afrika ogw’obutagasi habwokuba abantu b’ihanga eri b’embabazi kandi nibatangirra  abandi. Tukaba tutarukukinihira ngu nitwija kumarayo obwire buke.

Tukahika omu Malawi omu Febwali 1, 1967. Omu mwezi ogwabandize, obwire oburukukira obwingi tukabumara nitwega orulimi rw’ekiikaro, kandi hanyuma, tukatandika omulimo ogw’okuheereza nk’omuroleerezi wa disitrikiti. Tukaba twine motoka ey’ekika kya Kaiser Jeep baingi eibatekerezaaga ngu n’esobora kugenda buli hamu hoona otwaliiremu n’okuraba omu bisaaru. Baitu ganu gakaba gatali mananu, tukaba nitusobora kuraba omu maizi amataito muno gonka. Obwire obumu twaraaraga omu nju ez’obudongo ezisakairwe n’obunyansi, kandi ekyayetaagisaaga kubohera tundubaale hansi y’orusu omu siizoni y’enjura. Gunu gukaba mulingo ogugumangaine ogw’okutandikamu omulimo gwaitu ogw’obumiisani, baitu kandi tukagugonza muno!

Omu Apuli, nkakyetegereza ngu omu kasumi akatali ka hara, gavumenti ekaba n’egenda kutandika kututalibaniza. Nkahurra orubazo rwa purezidenti wa Malawi, Dr. Hastings Banda ha rediyo. Akagamba ngu Abakaiso ba Yahwe baali batakusasura emisoro kandi ngu baali nibalemesa gavumenti. Baitu ago gakaba gatali mananu. Tukaba tukimanyire ngu ensonga yonyini ekaba eri ngu tukaba twangire kugwera orubaju omu nsonga z’eby’obulemi, kandi kukira muno habw’okwanga kugura kaadi z’ebitebe by’obulemi.

Omu Sebutemba, tukasoma omu makuru ngu purezidenti akaba ataireho ab’oruganda omusango ogw’okuleeta akavuyo buli hamu hoona. Omu rusorrokano rw’eby’obulemi akaranga ngu gavumenti ye ekaba n’egenda kutanga emirimo y’Abakaiso ba Yahwe omu bwangu. Omulimo gwaitu gukatangwa omu Okitobba 20, 1967. Omu kasumi kake, abapoliisi hamu n’abakuru kuruga omu kitongole ekirukujunanizibwa n’abantu abarukutaaha omu ihanga bakaija  kukinga offisi y’itaagi hamu n’okwiha abamiisani omu ihanga.

Hanyuma y’okumara ebiro bisatu omu nkomo, tukatwarwa omu ihanga erya Mauritius erikaba niriremwa Bungereeza. Baitu ab’obusobozi omu Mauritius bakanga kutwikiriza kwikarayo nk’abamiisani. Nahabweki ekitebe kikatusindika omu Rhodesia (hati ey’emanyirwe nka Zimbabwe). Obutwahikireyo tukatangaana omukuru arukujunanizibwa n’okwikiriza abantu kutaaha omu ihanga omukaali muno kandi ayatutangire kutahamu n’agamba ati: “Bakababinga omu Malawi. Baayanga kubaikiriza kwikara omu Mauritius, kandi hati mwizire hanu habwokuba nuho habanguhiire.” Anne akatandika kurra. Kikazooka ngu busaho muntu n’omu akaba n’atugonza! Hakaire ako nkahurra ningonza kubirugiraho kimu ngaruke owaitu Bungereeza. Hakumalirra abakuru abarukujunanizibwa n’okwikiriza abantu kutaaha omu ihanga bakatwikiriza kuraara ha itaagi, baitu tukaba tusemeriire kugaruka ha ofiisi zaabo ekiro ekirukuhonderaho. Tukaba tujwahire muno, baitu tukaikara nitwesiga Yahwe kutukonyera. Rwebagyo orwahondiireho, kikatuhuniiriza obubaatwikiriize kwikara nk’abagenyi omu Zimbabwe. Tindyebwa omulingo ogunayehuliiremu kiro eki​—nkaba ninkigumiza kimu ngu Yahwe akaba n’atwebembera omu bwomeezi bwaitu.

Obutukaba tuli ha ofiisi y’itaagi omu Zimbabwe, nkaheebwa omulimo gw’okukora omu kitongole ky’obuheereza kurolerra ihanga lya Malawi na Mozambique. Ab’oruganda omu Malawi bakaba nibahiiganizibwa muno. Gumu ha mirimo nakoraga nukwo kuhindura ripooti kuruga omu Rucicewa kuziteeka omu Rungereeza ezaabaga zisindikirwe abaroleerezi b’ebicweka kuruga omu Malawi. Kiro kimu obunkaba ninkora omu bwire bw’ekiro kusobora kumaliiriza kuhindura ripooti emu, nkarra habw’ebikorwa eby’obukaali ab’oruganda na banyaanya itwe ebi bakaba nibarabamu. * Baitu nabwo, nkagarurwamu muno amaani habw’obwesigwa, okwikiriza hamu n’okugumiisiriza kwabo.​—2 Kol. 6:4, 5.

Tukakora kyona ekirukusoboka kuha ab’oruganda abakaba basigaire omu Malawi hamu naabo abairukiire Mozambique ebyokulya eby’omwoyo. Tiimu eyahinduraga ebitabu Omurucicewa, ekafururwa yatwarwa omu ka ey’ow’oruganda omu Zimbabwe ow’akaba aine itaka likooto nambere yalimaga. Akabakonyera yabombekera enju ezookuraramu hamu n’ofiisi. Ofiisi enu ekabakonyera kugumizaamu n’omulimo gwabo omukuru ogw’okuhindura ebitabu ebirukusigikirra ha Baibuli.

Buli mwaka twakorraga abarolerezi b’ebicweka kuruga omu Malawi entekaniza ey’okubaho ha rusorrokano orukooto orw’orulimi Orucicewa. Nuho batungiraga empapura ez’embazo ez’orusorrokano orukooto. Bakozesaaga empapura zinu kuha embazo ezirukugarramu amaani hali ab’oruganda na banyaanya itwe omu bitebe ebirukwahukana omu Malawi. Haroho omwaka obubakaba baizire omu Zimbabwe, tukasobora kutekaniza isomero erya Kingdom Ministry School kugarramu amaani abaroleerezi b’ebicweka banu abamanzi.

Omu Febwali 1975, nkagenda kubungira ab’oruganda omu Malawi abakaba bairukiire omu nkambi omu Mozambique. Ab’oruganda banu bakaba nibahondera oburagirizi obuhyaka kuruga omu kitebe kya Yahwe, otwaliiremu n’entekaniza ey’okuba n’akatebe k’abagurusi. Abagurusi banu abahyaka bakaba bakozere entekaniza ez’okwejumbira omu bintu eby’omwoyo, ezatwaliiremu kuha embazo za boona, kubazaaho Ekyahandiikirwe eky’ekiro eki, Omunaara gw’Omulinzi, hamu n’okutunga ensorrokano enkooto. Bakaba bataireho ebitongole nk’ebi ebiba ha nsorrokano enkooto, nk’eky’okuyonja, kugaba ebyokulya, hamu n’eky’obulinzi. Ab’oruganda banu abesigwa bakahikiriza obujunanizibwa bwingi habw’emigisa ya Yahwe, kandi hanyuma y’okubabungira nkagarurwamu muno amaani.

Nk’omu mwaka gwa 1979, itaagi lya Zambia likatandika kurolerra Malawi. Baitu nabwo, nkagumizaamu nintekerezaaho ab’oruganda omu Malawi kandi nimbasabira, kandi n’ab’oruganda abandi nikyo baakoraga. Habwokuba nkaba ndi omu h’ab’oruganda abali h’akatebe ak’itaagi lya Zimbabwe, natangatanganaga ab’oruganda abatumirwe ekitebe ekikuru eky’ensi yoona, hamu n’ab’oruganda ab’obujunanizibwa kuruga Malawi, South Africa, hamu na Zambia. Buli murundi twayekaguzaaga, “Kintu ki ekindi ekikukirayo  ekitusobora kukorra ab’oruganda omu Malawi?”

Hanyuma y’akasumi, kuhiganizibwa kukakeeha. Ab’oruganda abakaba bairukire kuruga omu Malawi, bakatandika kugaruka mpora mpora kandi naabo abakaba basigaire omu ihanga bakaba batakyahiganizibwa muno. Amahanga agetoroire gakaba gatandikire kwikiriza Abakaiso ba Yahwe kutebeza hamu n’okusorrokana hamu kandi n’okubaihaho ebiragiro ebigumire ebibaali babataireho. Omu 1991 Mozambique nabo bakakora ekintu nikyo kimu. Baitu twakiraga kwekaguza, ‘Ni di Abakaiso ba Yahwe obu balitunga obugabe omu Malawi?’

Eby’obulemi omu Malawi bikahinduka, kandi omu 1993 gavumenti ekaihaho ebiragiro ebigumangaine ebiyali etaire h’ABakaiso ba Yahwe. Hanyuma obunkaba nimbaza n’omumiisani, akankaguza ati, “Noija kugarukayo omu Malawi?” Bwire obu nkaba nyine emyaka 59, nahabweki nkamugarukamu nti, “Nangwa, ngurusire muno!” Baitu ekiro eki kyonyini, tukatunga obutumwa kuruga h’Akatebe Akalemi nikaturaaliza kugarukayo.

Twagonzaaga obuheereza bwaitu omu Zimbabwe, nahabweki enu ekaba eri ncwamu ey’egumire haliitwe. Tukaba twine okusemererwa omu Zimbabwe kandi tukaba tutungire abanywani abarungi muno. Omu mulingo ogw’embabazi Akatebe Akalemi kakatugambira kusigara omu Zimbabwe obuturaaba nitugonza. Nahabweki kyali kyanguhire kusigara omu Zimbabwe. Baitu nkatekerezaaho omulingo Iburahimu na Sara baalekereho eka yabo enungi omu myaka ey’obukuru kusobora kworobera oburagirizi bwa Yahwe.​—Kub. 12:1-5.

Tukacwamu kuhondera oburagirizi kuruga omu kitebe kya Yahwe kandi twagaruka omu Malawi omu Febwali 1, 1995, ha kiro kyonyini emyaka 28 eyuma obutwahikireyo. Akatebe k’itaagi kakakorwa, kaali karoho nyowe, n’ab’oruganda abandi babiri, kandi omu kaire kake tukatandika kugarraho emirimo y’Abakaiso ba Yahwe.

Kagukaba mugisa gw’amaani kurora Yahwe n’aleetera omulimo kukura omu bwangu! Omuhendo gw’abatebezi gukeyongerra kimu kuruga ha 30,000 omu 1993 kuhika ha 42,000 omu 1998. * Akatebe Akalemi kakaikiriza kwombeka itaagi erihyaka kurolerra omulimo gw’amaani ogutukaba twine kukora. Tukagura itaka lya hiika 30 omu Lilongwe, kandi nkakomwa kuba h’akatebe akarukurolerra okwombeka.

Ow’oruganda  Guy Pierce kuruga h’Akatebe Akalemi nuwe yahaire orubazo orw’okuhayo ofiisi  empyaka omu Maayi  2001. Ab’oruganda n’abanyaaya itwe abarukuhingura omu 2,000 nubo babaireho ha mukoro gunu, kandi abarukukira obwingi bakaba babatiziibwe kumara emyaka erukuhingura omu 40. Ab’oruganda banu n’abanyaaya itwe abesigwa baali bagumisiriize okuhiganizibwa kw’amaani kumara emyaka nyingi omulimo gwaitu obugwali gutangirwe. Bakaba bali banaku baitu baguuda muno omu by’omwoyo. Kandi kikabasemeza muno kurambura Beseeri yabo empyaka. Hoona habaramburaga omu Beseeri, baazinaga ebizina eby’Obukama omu mulingo gw’Abafrika, kandi kinu kikaletera omukoro kuba murungi muno kukira emikoro endi yoona eyinakarora. Obu bukaba bwakaiso oburukwolekera kimu ngu Yahwe aha emigisa abo boona abaikara bali besigwa hali uwe obubaraba omu birengo.

Omulimo ogw’okwombeka itaaga obugwahoire, kikansemeza muno obunatandikire kutunga obujunanizibwa obw’okugenda kuhayo Ebyombeko by’Obukama. Ebitebe omu Malawi bikagasirwa kuruga omu ntekaniza ey’okwombeka Ebyombeko by’Obukama omu mahanga amanaku omu bwire buke. Kara ebitebe ebimu, byasorrokaniraga omu bijaraja ebyombekere n’emiti ya kalituusi. Bakozesaaga ebirago ebirukirwe omu binyansi kusakaara, kandi baikarraga ha foomu eziraihire ez’obudongo. Baitu hati, n’obwekambi ab’oruganda bakatandika kwokya amatafaali kandi bayombeka ebiikaro ebirungi muno eby’okusorrokaniramu. Baitu nabwo ab’oruganda bakasigara nibagonza foomu, nk’oku bagamba ngu, foomu tiijura!

Ekindi ekinsemiize, nukwo kurora Yahwe nakonyera abantu kukurakurana omu by’omwoyo. Nkakira kukwatwaho ab’oruganda abato Abafirika abaayehaireyo kuheereza kandi baatunga omu bwangu obukugu kuraba omu kutendekwa ekitebe kya Yahwe, n’omu bujunanizibwa obubaahikirizaaga. Ekyarugiremu bakatunga obujunanizibwa oburukukiraho ha Beseeri hamu n’omu bitebe. Ebitebe bikongera n’okugumibwa abaroleerezi b’ebicweka abaali bakomerwe, abarukukira obwingi abaali baswire. Ab’oruganda banu n’abakazi baabo bakacwamu kuheereza Yahwe omu bwijwire kuraba omu kwefereza okusemererwa okuruga omu kutunga abaana, n’obukiraaba ngu bakaba nibasindikirizibwa abantu abarukukira obwingi, hamu n’abanyabuzaale baabo.

Hanyuma y’emyaka 52 nimpereza omu Afrika, nkatandika kurwararwara. Akatebe Akalemi kakaikiriza okusaba kw’itaagi okw’okutusindika kugaruka Bungereeza. Tukasaalirwa muno habw’okuleka obuheereza obutukaba nitugonza muno, baitu eka ya Beseeri eya Bungereeza n’eturolera kurungi omu myaka yaitu ey’obukuru.

Ninkigumiza kimu ngu kwikiriza Yahwe kunyebembera omu bwomeezi bwange niyo ncwamu ey’erukukirayo oburungi einakozere. Kakuba nayesigire okwetegereza kwange, timmanyire omulimo gwange nambere gwakumpikize. Yahwe akaba amanyire kara ekindukwetaaga kusobora ‘kuterekereza omuhanda gwange.’ (Nfu. 3:5, 6) Obunkaba nkyali muto, nkaba nyine ekihika ky’amaani eky’okwega bingi ha mulingo kampuni enkooto zikoramu. Baitu ekitebe kya Yahwe eky’ensi yoona, kikampa omulimo ogurukuleeta okusemererwa kwingi kandi oguntarukweyijukya. Hali nyowe, kuheereza Yahwe kikaba kandi kikyali ekintu ekindetera okusemererwa omu bwomeezi bwange mali!