Osemeriire Kusasura Emisoro

BANTU bake abagonza kusasura emisoro. Baingi behurra ngu sente zaabo ez’omusoro zikozesebwa kubi, ziibibwa rundi zinyakurwa. Baitu, abamu banga kusasura emisoro nibasigikirra ha ngeso zaabo. Abantu ab’omu tauni emu eya Middle East obubaali nibabazaaho ensonga habwaki banga kusasura emisoro bakagamba bati: “Titurukwija kuhayo sente zaitu ezirakozesebwa kugura amasasi agaraita abaana baitu.”

Ebigambo nk’ebi tibiri bya kara kandi tibiri bihyaka. Omwebembezi wa Buhindi omu ayafiire ow’arukwetwa Mohandas K. Gandhi akabazaaho enyehurra ye n’asigikirra ha muntu we ow’omunda ati: “Ogu weena ow’arukusagika ihanga eritekanizibwe omu mulingo ogw’ihe​—kaabe akimanyire rundi takimanyire, naaba nayejumbira omu kukora ekibi. Buli musaija weena omukuru rundi omusigazi ayejumbira omu kibi kinu kurabira omu kusasura omusoro ogukukora emirimo y’ihanga.”

Kusisanaho n’eki, omuseruliiriza omu ow’omu kyasa kya 19 ow’arukwetwa Henry David Thoreau akajuliza ebiragiro ebirukukwata ha ngeso kugumya ensonga habwaki akanga kusasura emisoro ey’ekozesebwa kusagika obulemu. Akakaguza ati: “Mali omuntu asemeriire kwikiriza abo abakora ebiragiro kumukorra encwamu ey’asemeriire kwekorra nasigikirra ha muntu we ow’omunda? Obukiraaba nukwo kiri, habwaki buli omu aine omuntu ow’omunda?”

Ensonga enu n’ekwataho Abakristaayo habwokuba Baibuli eyegesa ngu basemeriire kwikara baine omuntu ow’omunda omwecumi omu byona. (2 Timoseo 1:3) Harubaju orundi, Baibuli eyoleka ngu gavumenti eine obusobozi obw’okusorooza omusoro. Egamba eti: “Omuntu wena ahurrege abalemi abakuru: [gavumenti z’abantu], baitu busaho obulemi obutaruga hali Ruhanga, kandi abalemi abaloho baragirwa Ruhanga. Nikyo kibasemeriire okuhurra, tibuli obwekiniga kyonka, baitu obwokukenga okwomu mutima nakwo. Kandi obwekigambo kinu nikyo muherayo nomusoro; baitu bali bakwenda ba Ruhanga nibekambira omu mulimo ogu. Muheyoga hali bona ebibatonga: hali abomusoro, omusoro.”​—Abarumi 13:1, 5-7.

Habw’ensonga enu, Abakristaayo ab’omu kyasa eky’okubanza baali bamanyirwe kurungi nk’abarukusasura emisoro, n’obukiraaba ngu sente ezimu zakozesebwaga kusagika amahe. Nikyo kimu n’Abakaiso ba Yahwe kasumi kanu. * Habwaki nabo basasura emisoro kandi kunu n’ekozesebwa omu bintu ebibatarukusagika? Omukristaayo asemeriire kuhuliiriza omuntu we ow’omunda kakuba amutanga kusasura emisoro?

Emisoro n’Omuntu ow’Omunda

Ky’amananu ngu ekicweka ky’emisoro Abakristaayo ab’omu kyasa ky’okubanza eibaragirwaga kusasura yagendaga omu mahe. Ensonga enu yonyini ey’erukusigikirra ha muntu ow’omunda niyo yaletiire Gandhi na Thoreau kwanga kusasura emisoro.

Wetegereze ngu Abakristaayo bakorobera ekiragiro ekiri omu Abarumi esuura 13 hatali ngu habwokuba baali nibagonza kwetantara kufubirwa baitu ‘habw’omuntu [wabo] ow’omunda.’ (Abarumi 13:5) Ego, omuntu w’omunda ow’Omukristaayo n’amwetaagisa kusasura emisoro n’obukiraaba ngu ekozesebwa kukora ebintu eby’atarukusagika. Kusobora kwetegereza ensonga enu tusemeriire kumanya amananu agarukukwata ha muntu ow’omunda, iraka ery’omunda yaitu eritugambira ebikorwa byaitu obubiraaba bihikire rundi bigwire.

Nk’oku Thoreau yakyetegeriize, buli muntu aine iraka eri ery’omunda, baitu tikirumumanyisa ngu niryesigwa. Kusobora kusemeza Ruhanga, omuntu waitu ow’omunda asemeriire kuhikaana n’endengo ze ezirukukwata ha ngeso. Tusemeriire kwikara nituhinduramu entekereza yaitu kurora yahikaana n’eya Ruhanga habwokuba ebitekerezo bye nibikira ebyaitu. (Zabuli 19:7) Nahabweki, tusemeriire kwekamba kwetegereza omulingo Ruhanga aroramu gavumenti z’abantu. Azirora ata?

Niturora ngu omukwenda Paulo akeeta gavumenti z’abantu “bakwenda ba Ruhanga.” (Abarumi 13:6) Eki nikimanyisa ki? Nikimanyisa ngu baikazaaho obusinge kandi bakora ebintu ebigasira abantu. Na gavumenti ezikyakizireyo kulya enguzi zihikyaho abantu obuheereza nk’okusindika amabbaruha, kusoma kwa boona, kuzimya omurro n’okutaho ebiragiro. N’obukiraaba ngu Ruhanga amanyire kurungi ebibi by’abo abali omu busobozi, akyabalekereho habw’akacu kake kandi naturagira kusasura emisoro habw’okutamu ekitiinisa entekaniza ye ey’okulekaho gavumenti nk’ezi kulema abantu.

Baitu, Ruhanga aikiriize gavumenti z’abantu kulema habw’akacu kake. Kiri kigendererwa kye kuleetaho Obukama bwe omu kiikaro kyazo n’okumarraho kimu akabi akaleserweho obulemi bw’abantu kumara ebyasa bingi. (Danieri 2:44; Matayo 6:10) Baitu kasumi kanu, Ruhanga taikiriize Abakristaayo kwanga kusasura emisoro n’okukora ebintu ebindi.

Baitu, kusisanaho na Gandhi, kakuba oba n’okyahurra ngu kibi kusasura emisoro ey’erukukozesebwa kusagika obulemu? Nk’oku tweyongera kurora kurungi ekiikaro obututemba ha kasozi, nitusobora kweyongera kuhinduramu entekereza yaitu ekahikaana n’eya Ruhanga obu nitutekerezaaho omulingo entekereza ye eri haiguru muno kukira eyaitu. Kurabira omuli nabbi Isaya, Ruhanga akagamba ati: “Nkiguru okuliraihire okukira ensi, nukwo emihanda yange ekira eyanyu okuraiha, nebitekerezo byange nibikira ebyanyu.”​—Isaya 55:8, 9.

Baitu Gavumenti Ziine Obusobozi Oburukukirayo?

Enyegesa ya Baibuli ha kusasura emisoro terukumanyisa ngu gavumenti z’abantu nizisobra kuba n’obusobozi obukukirayo hali abantu zirukwebembera. Yesu akeegesa ngu Ruhanga aha gavumenti zinu obusobozi obwine obugarukiro. Yesu obubaamukagwize obukiraaba kuhikire omu maiso ga Ruhanga kusasura emisoro hali gavumenti eya Rooma ey’ekaba n’erema kasumi ako, akagarukamu n’ebigambo binu ebirukwetegerezebwa ati: “Muheyoga hali Kaisali, ebya Kaisali, na Ruhanga, ebya Ruhanga.”​—Marako 12:13-17.

Gavumenti ezirukukikiirwa “Kaisali” ziturukya sente kandi zitekaho omuheendo gwazo. Nahabweki, kusigikirra hali Ruhanga, baine obugabe kugamba ngu sente zibagarukire kurabira omu kusasura emisoro. Egi niyo ensonga habwaki Yesu yayolekere ngu “ebya Ruhanga”​—obu nubwo obwomeezi bwaitu n’okuramya kwaitu, titusobora kubiha ekitongole ky’abantu kyona. Ebiragiro by’abantu obubiteikiranganiza n’ebiragiro bya Ruhanga, Abakristaayo ‘kibahikiriire okuhurra Ruhanga okukira abantu.’​—Engeso Ezabakwenda 5:29.

Kasumi kanu, Abakristaayo nibasobora kutalibanizibwa habw’omulingo emisoro ekozesebwa, baitu tibalengaho kusindikiriza gavumenti kugira ekizakoraho kurabira omu kujeema rundi kwanga kusasura emisoro. Eki nikiba nikyoleka ngu tibarukwesiga mulingo Ruhanga atekaniize kumaraho ebizibu by’abantu. Oihireho n’okugumiisiriza, balindirra akasumi nambere Ruhanga alitaaha omu nsonga z’abantu kurabira omu bulemi bw’Omwana we Yesu ayagambire ati: “Obukama bwange tibuli bwomunsi enu.”​—Yohana 18:36.

Ebirungi Ebiruga omu Kuhondera Enyegesa ya Baibuli

N’osobora kutunga ebirungi bingi kakuba ohondera Baibuli eky’eyegesa ha kusasura emisoro. Noija kwetantara ebifubiro ebiheebwa abacwi b’ebiragiro otwaliremu n’okwikara n’otiina kukwatwa. (Abarumi 13:3-5) Ekirukukira obukuru, noija kwikara oine omuntu ow’omunda omwecumi omu maiso ga Ruhanga kandi omuhaise ekitiinisa habwokuba muntu ow’arukworobera ebiragiro. N’obukiraaba ngu n’osobora kuhikwaho ebizibu omu by’entahya, kwahukanaho naabo abanyaga emisoro, rundi bakasasura ntaito, n’osobora kwesiga omurago gwa Ruhanga ogw’okurolerra abaheereza be abesigwa. Omuhandiiki wa Baibuli Daudi akabazaaho ensonga enu ati: “Nkaba ndi muto, hati ngurusire; Baitu tinkabonaga ahikiriire asigirwe, nobubakuba abaijukurube nibaleega ebyokulya byabu.”​—Zabuli 37:25.

Eky’okumalirra, kwetegereza n’okuhondera ekiragiro kya Baibuli eky’okusasura emisoro nikiija kukuha obusinge omu bitekerezo. Ruhanga tarukukujunaana habw’ebikorwa bya gavumenti byona ebirukusagikwa emisoro yaawe nk’oku ekiragiro kitasobora kukujunaana habw’omulingo Landiloodi waawe akozesaamu sente z’enju ez’omusasura. Omusaija ow’arukwetwa Stelvio obw’akaba atakeegere amananu ag’omu Baibuli, akagonza kuhindura eby’obulemi eby’omu Bulaaya ey’amasirimuka kumara emyaka nyingi. Obw’akaba n’asoborra ensonga habwaki yabirugireho, akagamba ati: “Nkakyetegereza ngu omuntu tasobora kuletaho obwinganiza, obusinge n’oruganda orwine obumu omu nsi. Obukama bwa Ruhanga nubwo bwonka busobora kuletaho ensi enungi kandi ey’embaganiza.”

Kusisanaho na Stelvio, n’obwesigwa kakuba ‘ogarurra Ruhanga ebya Ruhanga,’ naiwe noija kwegondeza omu murago ogu. Noija kurora akasumi Ruhanga obwalireeta obulemi obuhikiriire omu nsi, oburamaraho ebintu ebibi n’obutalibwinganiza obuleserweho obulemi bw’abantu.

[Obugambo obuli hansi]

[Ebigambo ebikomerwemu]

Tusemeriire kuhinduramu entekereza yaitu kusobora kuhikaana n’eya Ruhanga habwokuba ebiteekerezo bye nibikirra hara ebyaitu

[Ebigambo ebikomerwemu

Abakristaayo obuborobera ekiragiro ky’okusasura emisoro, batunga omuntu ow’omunda omurungi omu maiso ga Ruhanga kandi booleka ngu nibamwesiga kubahikyaho ebyetaago byabo

[Ebisisani]

“Muheyoga hali Kaisali, ebya Kaisali, na Ruhanga, ebya Ruhanga”

[Orupara oruroho nambere ekisisani kiihirwe]

Copyright British Museum