Kasi Caru Ici Cizamupona?

Palije muwiro unyake uwo wapulika nkani zinandi za umaliro wa caru. Ŵanandi ŵakopa kuti caru ici cimarenge na mabomba gha nyukiliya. Ŵanji ŵakughanaghana kuti kwanangika kwa caru ndiko kungaparanya caru. Ŵanji ŵakufipa mtima kuti kusoŵa kwa cuma kungapangiska ŵantu ŵanandi kuwukirana.

Kasi caru ici cingaparanyika nadi? Usange cingacitika, kasi ici cikung’anamuraci? Kasi caru cili kuparanyikapo na kale?

Caru Cikumara—Cinyake Cikutora Malo Ghake

Inya, caru cikamara. Ghanaghanani za caru ico cikaŵa ciheni comene mu mazuŵa gha Nowa. Baibolo likuphara kuti: “Caru ico cikaŵako nyengo yira, cikati cazura na maji, cikaparanyika.” Baibolo likupharaso kuti: “Caru ca mwaka kuti wakacirekerezga cara, kweni [Ciuta] wakamusungirira Nowa, mpharazgi wa urunji, na ŵanyake ŵankonde na ŵaŵiri, para wakatorera ciwowota pa caru ca ŵacikana-Ciuta.”—2 Petros 2:5; 3:6.

Manyani ico cikang’anamura kuparanyika na kuleka kuparanyika kwa caru cira. Cikang’anamura kuparanyika kwa mtundu wa ŵantu cara. Nowa na mbumba yake ŵakapona Ciwowota ca caru cose. Nteuraso Caru capasi na macanya ghakutowa gha nyenyezi naco cikapona. Ico cikaparanyika cikaŵa “caru ca ŵacikana-Ciuta,” kaŵiro kaheni ka vintu.

Mukuluta kwa nyengo, apo ŵana ŵa Nowa ŵakandana, caru cinyake cikambaso. Caru caciŵiri ici, panji kaŵiro ka vintu, kalutilira mupaka mu nyengo yithu yino. Mudauko wake wazura na zinkondo, kuswa-marango, na ciwawa. Kasi ncici ico cizamucitikira caru ici? Kasi cizamupona?

Muntazi mwa Caru Ici

Panyuma pa kuphara kuti caru cikaparanyika mu nyengo ya Nowa, Baibolo likulutilira kuphara kuti: “Na mazgu gheneagho pera macanya agha ghaliko sono, na caru, viri kulimbikira moto.” (2 Petros 3:7) Nkanira, nga ndi umo mulembi munyake wa  Baibolo wakalongosolera: “Caru [ico cilipo sono] cikuruta.”—1 Yohane 2:17.

Baibolo likung’anamura caru ceneko ici panji macanya gha nyenyezi kuti ndigho ghakuluta cara, pakuti ivi kuti vikamara cara nanga ndi mu nyengo ya Nowa. (Salmo 104:5) Mu malo mwake, caru ici, na “macanya” ghake panji muwuso wa maboma agho ghakulamulirika na Satana, na “caru” cake panji mtundu wa ŵantu, uzamuŵa nga ndi para waparanyika na moto. (Yohane 14:30; 2 Ŵakorinte 4:4) Caru ici, panji kaŵiro ka vintu aka, kazamuparanyika nga ndi umo cikaparanyikira caru mu nyengo ya Ciwowota. Nanga waŵe Yesu Kristu nayo wakayowoyapo za nyengo ya “mazuŵa gha Nowa” nga nciyerezgero ca ivyo vizamucitika pambere caru ici cindamare.—Mateyu 24:37-39.

Apo Yesu wakayowoyanga za mazuŵa gha Nowa, iye wakazgoranga fumbo la ŵasambiri ŵake lakuti: “Kasi cimanyikwiro ca kwiza kwinu ciŵenge vici, na ca umaliro wa caru?” (Mateyu 24:3, King James Version) Ŵasambiri ŵa Yesu ŵakamanya kuti caru ici cimarenge. Kasi cilindizga ici cikaŵawofya?

Mwakupambanako, apo Yesu wakakonkoska za vyakucitika ivyo vizamucitika pambere umaliro wa caru undize, iye wakaŵakhuŵirizga kuti ŵasangwenge ‘pakuti kuwombokwa kwawo kukaneng’enera.’ (Luka 21:28) Inya, kuwombokwa kufuma kwa Satana na kaŵiro kake kaheni ka vintu na kunjira mu caru cipya ca mtende!—2 Petros 3:13.

Kweni mpauli apo caru ici cimarenge? Kasi ‘ncimanyikwiro’ wuli ico Yesu wakapereka ca ‘kwiza kwake, na ca umaliro wa caru’?

“Cimanyikwiro”

Lizgu la Cigiriki lakung’anamulira “kwiza” ni pa·rou·siʹa, ndipo likung’anamura “kuŵapo” panji kusangikapo. Nteura para “cimanyikwiro” cawoneka, ici cikang’anamura kuti Kristu wakaŵa  pafupi kwiza cara kweni wakaŵa kuti wiza kale ndipo walipo. Cingang’anamura kuti wayamba kuwusa mwambura kuwoneka nga ndi themba kucanya ndipo kuti sono-sono apa wazamuparanya ŵarwani ŵake.—Civumbuzi 12:7-12; Salmo 110:1, 2.

Yesu wakapereka cakucitika cimoza pera cara nga ‘ncimanyikwiro.’ Iye wakakonkoska vyakucitika vinandi vya caru na mikhaliro yake. Vyose ivi vikucitika mu nyengo iyo ŵalembi ŵa Baibolo ŵakayicema “mazuŵa gha ku umaliro.” (2 Timote 3:1-5; 2 Petros 3:3, 4) Wonani vinyake mwa vintu ivyo Yesu wakaloska kuti vizamurongora “mazuŵa gha ku umaliro.”

“Mtundu wamkuwukirana na mtundu, ufumu na ufumu.” (Mateyu 24:7) Mu nyengo yithu yino mwacitika nkondo zikuru-zikuru kuruska umo kukaŵirako. Mulembi wa mudauko yumoza wakayowoya kuti: “Nkondo ya Caru Yakwamba [iyo yikamba mu 1914] yikaŵa nkondo yakwamba ‘yikuru.’” Ndipouli nkondo ya caru yaciŵiri yikaŵa yakusakaza kwakuruska. Ndipo nkondo yikulutilira kwananga caru. Inya, mazgu gha Yesu ghakwaniriskika nadi!

“Kuzamuŵa kupereŵera kwa vyakurya.” (Mateyu 24:7, NW) Panyuma pa Nkondo ya Caru I kukaŵa njara yikuru comene mu mudauko wose. Kukaŵaso njara yakofya pamanyuma pa Nkondo ya Caru II. Ntenda iyo yikuŵako cifukwa ca kuleka kurya mwakukwanira yikukora muntu yumoza pa ŵantu ŵankondi ŵali wose pacaru cose, ndipo yikukoma ŵana 14 miliyoni cirimika cilicose. Mbunenesko nadi kuti paŵa “kupereŵera kwa vyakurya”!

“Viti viŵengeko vindindindi vikuru.” (Luka 21:11) Kwambira mu 1914 pa muntu yumoza waliyose paŵa kusazgikirapo kwa pafupifupi ŵantu khumi awo ŵakufwa na vindindindi kupambana na  mu virimika mahandiredi ghanandi ivyo vyajumpa. Awonani viyerezgero vikuru-vikuru vicoko waka ivi: Mu 1920, ŵantu 200,000 ŵakafwa ku China; Mu 1923, pafupifupi ŵantu 140,000 ŵakafwa panji kuzgeŵa ku Japan; Mu 1939, 32,700 ŵakafwa ku Turkey; Mu 1970, 66,800 ŵakafwa ku Peru; ndipo mu 1976, pafupifupi 240,000 ŵakapwetekeka ku China. (ŵanji ŵakuti 800,000) Nadi ni “vindindindi vikuru”!

‘Mu malo na malo muŵenge vilengo.’ (Luka 21:11) Apo Nkondo ya Caru I yikati yamara, ŵantu 21 miliyoni ŵakafwa na ntenda ya fuluwenza ya ku Spain. Buku la Science Digest likaphara kuti: “Mu mudauko wose pandacitikepo nyifwa zakofya, zakucitika mwapafupipafupi nga ndi izo.” Kwambira pa nyengo iyo, matenda gha mtima, kansa, AIDS, na matenda ghanyake ghanandi ghakoma mamaliyoni vikwi vya ŵantu.

“Kwandana kwa ucikana-marango.” (Mateyu 24:12) Kwambira mu cirimika ca 1914 caru cithu cazura na kuswa-marango na ciwawa. Mu malo ghanandi palije uyo wakujipulika kuŵa wakuvikilirika mu misewu nanga kuŵe muhanya. Na usiku ŵantu ŵakujikiyira mu nyumba zawo ndipo ŵakopa kufumira kuwaro.

Vintu vinandi vikaloskeleka kuti vizamucitika mu mazuŵa gha ku umaliro, ndipo vyose ivi vikukwaniriskika. Ici cikulongora kuti umaliro wa caru wuli pafupi. Kweni cakukondweska  ncakuti pazamuŵa ŵakupona. Pamanyuma pakuyowoya kuti “caru cikuruta,” Baibolo likulayizga kuti: “Uyo wakucita khumbo la Ciuta wakukhalirira muyirayira.”—1 Yohane 2:17.

Nteura tikukhumbikwira kusambira khumbo la Ciuta na kulicita. Apo ndipo tiponenge umaliro wa caru ici na kuzakasangwa kwamuyirayira na vitumbiko vya caru cipya ca Ciuta. Baibolo likulayizga kuti panyengo iyo: ‘Ciuta wazamufyura sozi lose ku maso [gha ŵantu]; ndipo nyifwa yizamuŵakoso cara; panji nesi citengero kuti cizamuŵakoso cara nesi kulira, panji kuŵinya.’—Civumbuzi 21:3, 4.

Kulekapo kwekha usange kwalongoreka panyake, kukoreka Malemba kwafuma mu Tumbuka Bible.

[Kulongosora Cithuzithuzi pa peji 6]

Uko Kwafuma Vithuzithuzi: Ndege: Cithuzithuzi ca USAF. Mwana: Cithuzithuzi ca WHO cakujamburika na W Cutting. Cindindindi: Y Ishiyama, Hokkaido University, Japan.