1, 2. (a) Para ŵanthu ŵatorana waka, ntchivichi icho tingajifumba, ndipo chifukwa wuli? (b) Ni mafumbo wuli agho tidumbiskanenge mu chipaturo ichi?

KASI mukutemwa kuluta ku maukwati? Ŵanandi ŵakutemwa kuluta ku maukwati, chifukwa nyengo zanthena zikuŵa zakukondweska chomene. Mukuwona ŵakutorana ŵavwara ndiposo kuwoneka makora. Kweniso visko vyawo vikuŵa vyachimwemwe. Pa zuŵa ili, wose ŵakumwemwetera, ndipo ŵakuŵa na chigomezgo kuti vinthu viŵenderenge makora munthazi.

² Ndipouli, tikwenera kuzomerezga kuti lero nthengwa yili pa suzgo. Apo tikugomezga kuti awo ŵatorana vinthu viŵenderenge makora, nyengo zinyake tingajifumba kuti: ‘Kasi nthengwa iyi yiŵenge yakukondweska? Kasi yikhorenge?’ Mazgoro gha mafumbo agha ghakuthemba pa umo mfumu na muwoli ŵakugomezgera ndiposo kulondezga ulongozgi wa Chiuta pa nkhani ya nthengwa. (Ŵerengani Zintharika 3:5, 6.) Ndimo ŵakwenera kuchitira mwakuti ŵakhalilire mu chitemwa cha Chiuta. Tiyeni sono tiwone umo Baibolo likuzgolera mafumbo ghanayi agha: Chifukwa wuli ŵanthu ŵakutora panji kutengwa? Usange mukukhumba kutora panji kutengwa, kasi mungasankha wuli wakuti mutorane nayo? Kasi munganozgekera wuli nthengwa? Ndipo ntchivichi chingawovwira ŵakutorana kuti ŵalutilire kukondwa mu nthengwa?

3. Chifukwa wuli chingaŵa chambura vinjeru kutora panji kutengwa pa vifukwa vyambura kwenelera?

³ Ŵanji ŵakugomezga kuti nthengwa njakukhumbikwa kuti munthu waŵe wakukondwa, ŵakuti para munthu wandatore panji kutengwa wangakhorwa yayi na umoyo nesi kuŵa wachimwemwe. Uwu mbunenesko yayi. Yesu, uyo wakaŵa wambura kutora, wakayowoya za kukhala wambura kutora panji kutengwa kuti ntchawanangwa ndipo wakachiska awo ŵangakwaniska kuti ŵachipokelere. (Mateyu 19:11, 12) Mpositole Paulosi nayo wakalongosora za uwemi wa kukhala kwambura kutora panji kutengwa. (1 Ŵakorinte 7:32-38) Yesu panji Paulosi ŵakaŵika dango chara pa nkhani iyi, nakuti, ‘kukanizga kutora’ chikuyowoyeka kuti ntchimoza mwa “visambizgo vya viŵanda.” (1 Timote 4:1-3) Ndipouli, kukhala kwambura kutora panji kutengwa kuli na chandulo chomene ku awo ŵakukhumba kuteŵetera Yehova kwambura nthimbanizgo. Ntheura chingaŵa chavinjeru yayi kutora panji kutengwa pa vifukwa vyambura kwenelera, nga nkhuchichizgika na ŵanyithu.

4. Kasi nthengwa yiwemi yikupeleka jando wuli la kulelera ŵana?

⁴ Kweni, kasi pali vifukwa vyakwenelera vya kutolera panji kutengwera? Enya. Nthengwa nayo ntchawanangwa chakufuma kwa Chiuta withu wachitemwa. (Ŵerengani Genizesi 2:18.) Ntheura yili na uwemi wake ndipo yili na vitumbiko. Mwachiyelezgero, nthengwa yiwemi nkhwamba kuwemi chomene kwa umoyo wa mu mbumba. Ŵana ŵakukhumbikwira malo ghamtende pamoza na ŵapapi kuti ŵaŵalerenge, kuŵalongora chitemwa, kuŵalanga, ndiposo kuŵalongozga. (Masalimo 127:3; Ŵaefeso 6:1-4) Ndipouli, kubaba ŵana ndicho ntchifukwa chekha cha kutolera panji kutengwera yayi.

5, 6. (a) Mwakuyana na Mupharazgi 4:9-12, kasi vyandulo vinyake vya ubwezi uwemi ni vichi? (b) Kasi nthengwa yingayana wuli na mkusa wa mphamikizgo zitatu?

⁵ Wonani lemba ilo pajintha nkhani iyi pamoza na ivyo likuyowoya: “Ŵaŵiri ŵakuluska yumoza, chifukwa ŵasangenge njombe yiwemi pa kutokatoka kwawo. Pakuti usange yumoza wawa, munyake wamuwuskenge. Kweni kasi viŵenge wuli kwa uyo  wali yekha para wawa ndipo walije munyake wakuti wamuwuske? Kweniso usange ŵaŵiri ŵagona pamoza, ŵakuthukizgana. Kweni yumoza wangathukira wuli payekha? Nakuti munthu wangakaŵa yayi kuthereska uyo wali yekha, kweni ŵaŵiri ŵangimikana nayo. Ndipo chingwe chakuposeka na mikusa yitatu chikudumuka luŵiro chara.”—Mupharazgi 4:9-12.

⁶ Chomene lemba ili likuyowoya za uwemi wa ubwezi. Nthengwa nayo mbubwezi. Nga umo lemba ili likulongolera, ubwezi wanthena ukupeleka chovwiro, chisangulusko, ndiposo chivikiliro. Nthengwa yikuŵa yakukhora chomene usange yikusazgapo vinandi kuluska kuŵa waka ubwezi wa ŵanthu ŵaŵiri. Nga umo vesi ili likuyowoyera, mkusa wa mphamikizgo ziŵiri ungadumuka. Kweni para mikusa yitatu yaposeka pamoza, ntchinonono kudosora. Para mfumu na muwoli ŵakulimbikira kukondweska Yehova, nthengwa yawo yikuyana waka na mkusa wa mphamikizgo zitatu. Yehova wakuŵa pakati mu nthengwa iyi, ntheura ubwezi wawo ukuŵa wakukhora nadi.

7, 8. (a) Kasi Paulosi wakaŵalembera ulongozgi wuli Ŵakhristu awo ŵakusuzgika na khumbo lakugonana? (b) Kasi Baibolo likuti tikwenera kuwona wuli nthengwa?

⁷ Nthengwa ndigho ni malo ghekha agho munthu wangafiskirako makhumbiro gha kugonana. Ni mu nthengwa pera, umo kugonana kukuwoneka kuti nkhwakukondweska. (Zintharika 5:18) Munthu wambura kutora panji kutengwa uyo wajumpha uwo Baibolo likuti “uwukirano,” nyengo iyo khumbo la kugonana likuŵa lankhongono chomene, wangasuzgika nipera na khumbo ili. Kwambura kujikora, makhumbiro agha ghangapangiska munthu kuŵa na nkharo yaukazuzi panji yambura kwenelera. Paulosi wakakhuŵilizgika na mzimu kulemba ulongozgi uwu ku ŵanthu ŵambura kutora panji kutengwa, wakati: “Usange ŵangajikora yayi, lekani ŵanjire mu nthengwa, chifukwa ntchiwemi kunjira mu nthengwa kuluska kugolera na makhumbiro.”—1 Ŵakorinte 7:9, 36; Yakobe 1:15.

⁸ Kwali munthu wakutora panji kutengwa pa vifukwa wuli, ntchiwemi kuwona vinthu mwakwenelera. Nga umo Paulosi wakayowoyera, awo ŵakutora panji kutengwa “ŵaŵenge na suzgo mu thupi lawo.” (1 Ŵakorinte 7:28) Ŵanthu awo ŵali mu  nthengwa ŵakusangana na masuzgo agho ŵanthu ŵambura kutora panji kutengwa ŵangasangana nagho yayi. Kweni usange mwasankha kutora panji kutengwa, kasi mungachepeska wuli masuzgo na kusazgirako vitumbiko? Nthowa yimoza ndiyo kusankha mwavinjeru wakutorana nayo.

9, 10. (a) Kasi Paulosi wakapeleka chiyelezgero wuli pa uheni wa kupanga ubwezi na ŵanthu ŵambura kugomezga? (b) Kanandi ntchivichi chikuchitika para munthu wasulako ulongozgi wa Chiuta wa kuleka kutorana na munthu wambura kugomezga?

⁹ Paulosi wakakhuŵilizgika na mzimu kulemba fundo yakuzirwa chomene iyo yingalondezgeka pakusankha munthu wakutorana nayo, wakati: “Mungakakikanga mu joko pamoza na ŵambura kugomezga yayi.” (2 Ŵakorinte 6:14) Chiyelezgero chake chikajintha pa umo ŵalimi ŵakuchitira. Usange nyama ziŵiri izo zikupambana msinkhu panji nkhongono ŵazikakilira mu joko limoza, zose zisuzgikenge. Mwakuyana waka, usange wakugomezga na wambura kugomezga ŵakakilirika pamoza mu nthengwa, kwambura kukayika ŵasuzgikenge. Usange yumoza wakukhumba kukhalilira mu chitemwa cha Yehova ndipo munyake walije navyo ntchito, ŵapambanenge pakusankha vinthu vyakuzirwa mu umoyo, ndipo ntchakuwonekerathu kuti masuzgo ghaŵengepo. Lekani Paulosi wakachiska Ŵakhristu kuti ŵatorenge panji kutengwa “mu Fumu pera.”—1 Ŵakorinte 7:39.

¹⁰ Nyengo zinyake, Ŵakhristu ŵambura kutora panji kutengwa ŵakughanaghana kuti kutorana na munthu wambura chipulikano nkhuwemi kuluska phukwa ilo ŵakuŵa nalo sono. Ŵanji ŵakusulako fundo ya mu Baibolo, ndipo ŵakutorana na munthu uyo wakuteŵetera Yehova yayi. Kanandi, ivyo vikuchitika vikuŵa vyachitima. Ŵanthu ŵanthena ŵakusanga kuti ŵatorana na munthu uyo ŵakudumbiskana yayi za vinthu vyakuzirwa mu umoyo. Phukwa ilo ŵakuŵa nalo likuŵa likuru chomene kuluska ilo ŵakaŵa nalo pambere ŵandatore panji kutengwa. Chakukondweska ntchakuti pali Ŵakhristu ŵanandi ŵambura kutora panji kutengwa awo ŵakugomezga ulongozgi wa Chiuta  ndipo ŵakuwulondezga mwakugomezgeka. (Ŵerengani Masalimo 32:8.) Nangauli ŵakugomezga kuti zuŵa linyake ŵazamutora panji kutengwa, ŵakulutilira kukhala ŵekha m’paka apo ŵazamusangira munthu wakutorana nayo uyo wakusopa Yehova Chiuta.

11. Ntchivichi chingamovwirani kusankha mwavinjeru wakutorana nayo? (Wonaniso bokosi lakuti “ Kasi Nkhukhumba Munthu wa Mtundu Wuli Wakutorana Nayo”.)

¹¹ Ndipouli, chikung’anamura kuti waliyose uyo wakuteŵetera Yehova ndikuti ngwakwenelera kutorana nayo yayi. Usange mukughanaghana za kutora panji kutengwa, penjani munthu uyo wunthu wake, vilato vyauzimu, ndiposo chitemwa chake kwa Chiuta vikuyana waka na vinu. Muzga wakugomezgeka wapeleka fundo zinandi chomene pa nkhani iyi, ndipo mungachita makora kusanda fundo za mu Malemba pamoza na kulomba, na kuzilondezga para mukusankha chakuchita pa nkhani yakuzirwa iyi. *—Ŵerengani Masalimo 119:105.

12. Kasi mu vyaru vinyake ŵakuchita wuli pa nkhani ya nthengwa, ndipo ntchiyelezgero wuli cha mu Baibolo icho chikupeleka ulongozgi pa nkhani iyi?

¹² Mu vyaru vinandi, ni dango kuti ŵapapi ŵapenjerenge mwana wawo munthu wakutorana nayo. Mu vyaru ivi, ŵanthu wose ŵakugomezga kuti ŵapapi ŵali na vinjeru ndiposo ŵakumanya vinandi, ndipo ivi vingawovwira kuti ŵasankhe makora pa nkhani yakuzirwa iyi. Kanandi nthengwa zanthena zikwenda makora, nga umo zikaŵira mu nyengo yakale. Ivyo Abrahamu wakachita pakutuma muteŵeti wake kukapenjera Yisake mwanakazi, ntchisambizgo ku ŵapapi awo ŵangakhumba kuchita nthena mazuŵa ghano. Mtima wa Abrahamu ukaŵa pa ndalama panji kukhupuka kwa munthu yayi. Kweni wakayezgayezga kusangira Yisake mwanakazi pakati pa ŵanthu awo ŵakasopanga Yehova. *—Genizesi 24:3, 67.

13-15. (a) Kasi fundo iyo yikusangika pa Zintharika 24:27, yingawovwira wuli mwanalume uyo wakunozgekera kutora? (b) Kasi mwanakazi wangachitachi kuti wanozgekere nthengwa?

¹³ Usange mukughanaghanira za nthengwa, mungachita makora kujifumba kuti, ‘Kasi nili wakunozgeka nadi?’ Zgoro kuti likuthemba pa umo mukujipulikira pa nkhani ya chitemwa, kugonana, ubwezi, panji kubaba ŵana yayi. Kweni pali vilato vinyake ivyo uyo wazamuŵa mfumu panji muwoli wakwenera kughanaghanira.

¹⁴ Mwanalume uyo wakupenja mwanakazi wakwenera kughanaghanira mwakupwelelera fundo iyi: “Nozga makora mulimo wako kuwaro, ndipo nozga vyose vya mu munda. Kufuma apo, uzenge nyumba yako.” (Zintharika 24:27) Kasi fundo njakuti wuli apa? Mu nyengo yakale, usange mwanalume wakukhumba ‘kuzenga nyumba yake,’ panji kuŵa na mbumba, wakeneranga kujifumba kuti, ‘Kasi nili wakunozgeka kupwelelera na kovwira muwoli wane ndiposo ŵana awo ŵangaŵapo?’ Chakwamba wakeneranga kugwira ntchito, kupwelelera minda yake, panji ivyo walima. Fundo iyi yikugwiraso ntchito lero. Mwanalume uyo wakukhumba kutora wakwenera kunozgekera kuyegha udindo. Chikuru wali makora waka, wakwenera kugwira ntchito. Mazgu gha Chiuta ghakulongora kuti mwanalume uyo wakupwelelera yayi mbumba yake mwakuthupi, maghanoghano, ndiposo mwauzimu ni muheni chomene kuluska wambura chipulikano.—Ŵerengani 1 Timote 5:8.

¹⁵ Mwanakazi uyo wasankha kutengwa nayo wakuzomera kuyegha maudindo ghakuzirwa. Baibolo likuyowoya za maluso ndiposo mikhaliro iyo muwoli wakwenera kuŵa nayo apo wakovwira mfumu wake na kupwelelera ŵamunyumba yake. (Zintharika 31:10-31) Ŵanalume na ŵanakazi awo ŵakuchimbilira mu nthengwa kwambura kunozgekera kuyegha maudindo agho ghakuŵapo, ŵakujighanaghanira ŵekha, ŵakutondeka kughanaghana ivyo ŵangachitira munyawo uyo ŵatoranenge nayo. Kweni chakuzirwa chomene ntchakuti awo ŵakughanaghana  za kutora panji kutengwa ŵakwenera kuŵa ŵakunozgeka mwauzimu.

16, 17. Kasi awo ŵakunozgekera nthengwa ŵakwenera kughanaghanira fundo wuli za mu Malemba?

¹⁶ Kunozgekera nthengwa kukusazgapo kulanguruka pa milimo iyo Chiuta wali kupeleka kwa mfumu na muwoli. Mwanalume wakwenera kumanya ng’anamuro la kuŵa mutu mu mbumba Yachikhristu. Mulimo uwu ngwakuti umuchitiske kuŵa wankhaza yayi. Kweni wakwenera kuyezga umo Yesu wakulongozgera. (Ŵaefeso 5:23) Mwakuyana waka, mwanakazi uyo ni Mkhristu wakwenera kumanya mulimo wakuchindikika wa muwoli. Kasi waŵenge wakunozgeka kujilambika ku “dango la mfumu wake”? (Ŵaroma 7:2) Iyo wali kale pasi pa dango la Yehova na la Khristu. (Ŵagalatiya 6:2) Mazaza gha mfumu wake mu mbumba nagho ni dango. Kasi wangakhozgera na kujilambika ku dango la munthu wambura kufikapo? Usange wakuwona kuti wangachita yayi, wangachita makora kuleka kutengwa.

¹⁷ Kweniso waliyose wakwenera kuŵa wakunozgeka kupwelelera vya munyake. (Ŵerengani Ŵafilipi 2:4.) Paulosi wakalemba kuti: “Namwe waliyose payekha watemwenge muwoli wake umo wakujitemwera yekha. Ndipo muwoli nayo wachindikenge chomene mfumu wake.” Mwakukhuŵilizgika na mzimu wa Chiuta, Paulosi wakamanya kuti mwanalume wakukhumba kuti wawonenge kuti muwoli wake wakumuchindika. Ndipo muwoli nayo wakukhumba kuti wawonenge kuti wakutemweka na mfumu wake.—Ŵaefeso 5:21-33.

18. Chifukwa wuli awo ŵakukhumba kutorana ŵakwenera kujikora para ŵali pa chibwezi?

¹⁸ Ipo nyengo ya chibwezi, yikwenera kuŵa ya kuseŵelera waka yayi. Ni nyengo yakuti mwanalume na mwanakazi ŵamanye umo ŵangachitira vinthu mwakwenelera kwa yumoza na munyake, kuwona usange chingaŵa chavinjeru kuti ŵatorane. Kweniso ni nyengo yakuŵira ŵakujikora. Chiyezgo cha kukhumba kuŵa pafupi kwa yumoza na munyake chingaŵa chikuru chomene, nakuti ntchakawiro kudokerana. Ndipouli, awo ŵakutemwana nadi ŵagegenge kachitiro kose ako kangapweteka mwauzimu  uyo ŵakumutemwa. (1 Ŵatesalonika 4:6) Ntheura usange muli pa chibwezi, jikorani; mungasanga chandulo na mukhaliro uwu mu umoyo winu wose, kwali mutoranenge panji yayi.

19, 20. Kasi Ŵakhristu ŵakwenera kupambana wuli na ŵanthu ŵanandi lero pa umo ŵakuwonera nthengwa? Pelekani chiyelezgero.

¹⁹ Usange ŵakutorana ŵakukhumba kuti nthengwa yawo yikhore, ŵakwenera kuliwona makora phangano. Mu umoyo, nthengwa mbumaliro yayi; kweni nkhwamba waka, nkhwamba kwa chinthu icho Yehova wakanozga kuti chileke kumara. (Genizesi 2:24) Ntchachitima kuti ndimo ŵanthu ŵanandi ŵakuwonera yayi mazuŵa ghano. Mu vyaru vinyake, ŵanthu ŵakuwona kuti kutorana kukuyana waka na kukaka nkhululira vingwe viŵiri. Ŵakumanya yayi kuti ichi chikulongora umo ŵanandi ŵakuwonera nthengwa. Chifukwa wuli? Nangauli nkhululira yiwemi yikuŵa yakukhora, kweni fundo yinyake yakuzirwa njakuti yingakakika na kusutulika kwambura kusuzga.

²⁰ Ŵanthu ŵanandi mazuŵa ghano ŵakuwona nthengwa kuŵa ya umoyo wose yayi. Ŵakunjiramo luŵiro mu nthengwa chifukwa ŵakughanaghana kuti yiwovwirenge pa ivyo ŵakukhumba, kweni ŵakukhazga kuti ŵafumengemo malinga yamba kusuzga. Kweni kumbukani kuti Baibolo likuyaniska ubwezi wa mu nthengwa na mkusa. Mikusa panji vingwe vyakwendeskera ngalaŵa vikupangika kuti vikhalenge nyengo yitali, kwambura kuzunguluka panji kukhululuka, nanga kungaŵa chimphepo chikuru. Mwakuyana waka, nthengwa yili kunozgeka kuti yikhaliskenge. Kumbukani kuti Yesu wakati: “Icho Chiuta wagumanya pamoza munthu waleke kupatura.” (Mateyu 19:6) Usange mwatora panji kutengwa, namweso mukwenera kuwona nthengwa mwakuyana waka. Kasi phangano lanthena likupangiska nthengwa kuŵa yinonono? Yayi.

21. Kasi mfumu na muwoli ŵakwenera kulutilira kuwonana wuli, ndipo ntchivichi chingawovwira kuchita nthena?

²¹ Mfumu na muwoli ŵakwenera kulutilira kuwonana mwakwenelera. Usange waliyose wakuŵika mtima pa viwemi ivyo  munyake wakuyezgayezga kuchita, nthengwa yiŵenge yachimwemwe na yakukondweska. Kasi ntchambura mahara kuwona vinthu mu nthowa iyi mwa munthu wambura kufikapo? Yayi. Nyengo zose Yehova wakuwona vinthu umo viliri nadi, ndipouli wakulutilira kutiwona mwakwenelera. Wamasalimo wakafumba kuti: “Imwe Ya, muŵenge kuti mukuŵanika maubudi, kasi ni njani wangima, A Yehova?” (Masalimo 130:3) Ŵafumu na ŵawoli nawo ŵakwenera kuwonana mwakwenelera na kugowokerana.—Ŵerengani Ŵakolose 3:13.

22, 23. Kasi Abrahamu na Sara ŵakupeleka chakuwonerapo wuli ku ŵakutorana lero?

 ²² Para vilimika vikuluta, nthengwa iyo njakukhora yingaŵa yakukondweska chomene. Baibolo likutiphalira za nthengwa ya Abrahamu na Sara apo ŵakaŵa ŵachekuru. Umoyo wawo ukaŵa wambura maunonono na masuzgo yayi. Ghanaghanirani umo vikaŵira kwa Sara, mwanakazi uyo wakwenera kuti wakaŵa na vilimika 60. Wakafumako ku chikaya chawo mu msumba usambazi wa Uri na kwamba kukhala mu mahema umoyo wake wose. Ndipouli, wakajilambika ku udangiliri wa mfumu wake. Pakuŵa movwiri wakwenelera nadi kwa Abrahamu, mwantchindi wakamovwiranga kuti ivyo iyo wadumura vyendenge makora. Kweniso kujilambika kwake kukaŵa kwa dango waka yayi. Nanga ni “mu mtima wake,” wakachemanga mfumu wake kuti fumu. (Genizesi 18:12; 1 Petrosi 3:6) Wakachindikanga Abrahamu kufumira mu mtima.

²³ Kweni ichi chikulongora kuti nyengo zose Abrahamu na Sara ŵakawonanga vinthu mwakuyana yayi. Pa nyengo yinyake Sara wakapeleka sachizgo ilo ‘likamukwiyiska chomene’ Abrahamu. Ndipouli, mwa kuphalirika na Yehova, Abrahamu wakapulikira mwakujiyuyura mazgu gha muwoli wake, ndipo paumaliro mbumba yira yikasanga chandulo. (Genizesi 21:9-13) Lero, ŵafumu na ŵawoli, nanga ni awo ŵakhala mu nthengwa vilimika vinandi, ŵangasambira vinandi ku ŵakutorana ŵakopa Chiuta aŵa.

24. Kasi ni nthengwa za mtundu wuli izo zikuchindika Yehova Chiuta, ndipo chifukwa wuli?

²⁴ Mu mpingo Wachikhristu, muli nthengwa zinandi chomene zakukondweska, nthengwa izo ŵawoli ŵakuchindika chomene ŵafumu ŵawo, ndipo ŵafumu nawo ŵakutemwa na kuchindika ŵawoli ŵawo. Kweniso wose ŵakuchitira vinthu pamoza mwakuti kuchita khumbo la Yehova kuŵenge pakwamba mu vyose. Usange mwasankha kutora panji kutengwa, ipo mphanyi mwasankha mwavinjeru wakutorana nayo, kunozgekera makora nthengwa, ndiposo kulimbikira kuti muzakaŵe na nthengwa yamtende na yachitemwa iyo yikuchindika Yehova Chiuta. Para mwachita nthena, nthengwa yinu yizamumovwirani nadi kuti mukhalilire mu chitemwa cha Chiuta.