Lutani apo pali nkhani

Mafumbo Ghakufumira ku Ŵaŵazgi

Mafumbo Ghakufumira ku Ŵaŵazgi

Mafumbo Ghakufumira ku Ŵaŵazgi

Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuzomera kupokera tuvigaŵa tuchokotuchoko twa ndopa?

Zgoro lamusi ili lafuma mu Gongwe la Mulinda la Juni 15, 2000.

Zgoro lakudunjika ndakuti, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuzomera yayi ndopa. Tikugomezga kuti Dango la Chiuta pa nkhani ya ndopa ndakupulikikwa makora ndipo tikwenera yayi kulisintha kuti likolerane waka na ivyo ŵanthu ŵanyake ŵakugomezga. Ndipouli, ndopa zili kugaŵika mu magulu ghakurughakuru ghanayi, kweniso mu tuvigaŵa tuchokotuchoko, ndipo ivi vikupangiska kuti ŵanthu ŵasankhenge vinthu mwakupambanapambana. Pali vinthu vinandi ivyo Mkhristu wakwenera kughanaghanira, padera pakughanaghanira waka uwemi na uheni uwo ungaŵapo usange wangapoka ndopa. Wakwenera kughanaghanirapo chomene umo vikhwaskirenge ubwezi wake na Chiuta Wankhongonozose.

Pali vinthu ivyo Mkhristu waliyose wakwenera kughanaghanirapo. Kweni kuti tisankhe vinthu mwamahara pa nkhani iyi, tikwenera kughanaghanira ivyo Baibolo likuyowoya, mbiri, kweniso umo vinthu vikaŵira kale.

Yehova wakaphalira Nowa kuti wakwenera kuwona ndopa mwakwenelera chifukwa ni zapadera chomene. (Genizesi 9:3, 4) Paumaliro, dango ilo Yehova wakapeleka kwa Ŵaisrayeli likalongoranga kuti ndopa ni zakupatulika chomene, dango ili likuti: “Usange munthu wa mu nyumba ya Israyeli panji mulendo . . . wakurya ndopa za mtundu uliwose, chisko chane chimikanenge nayo munthu uyo wakurya ndopa.” Muisrayeli yose uyo wakaswanga dango ili wakaŵanga wakufipirwa kweniso kufipiska ŵanyake, lekani Chiuta wakayowoyaso kuti: “Nimudumulengeko ku ŵanthu ŵakwake.” (Levitiko 17:10) Vyaka vikati vyajumphapo, pa ungano unyake uwo ukachitikira ku Yerusalemu ŵapositole ŵakayowoya kuti tikwenera ‘kuziŵizga ndopa.’ Kuziŵizga ndopa vikuyana waka na kuchimbira uzaghali kweniso kusopa vikozgo.—Milimo 15:28, 29.

Kasi “kuziŵizga” ndopa kukang’anamuranga vichi mu nyengo yakale? Ŵakhristu ŵakaryanga yayi ndopa mu nthowa yiliyose, panji kurya nyama yambura kuchinja. Ŵakazomerezgekangaso yayi kurya vyakurya ivyo ŵasazgako ndopa. Waliyose uyo wakaryanga ndopa mu nthowa izi, wakaswanga dango la Chiuta.—1 Samuyeli 14:32, 33.

Mwakuyana na buku ilo wakalemba Tertullian (second and third centuries C.E.), ŵanthu kale ŵakawonanga kuti kurya ndopa ni suzgo yayi. Pakuyowoyapo za mautesi agho ŵanthu ŵakapusikizgiranga Ŵakhristu kuti ŵakurya ndopa, Tertullian wakazunurapo za mafuko ghanyake agho ghakaryanga ndopa, iyo wakati “maseŵero agho ghakachitikanga ku arena, ŵanthu ŵanyake, usange nyota yaŵakora chomene ŵakakomanga munthu uyo wali na mulandu na kumwa ndopa zake . . . kuti wamazge waka nyota yawo.”

Ŵakhristu ŵakazomerezgekanga yayi kuchitako nkharo zanthena izi (nangauli Ŵaroma ŵanyake ŵakachitanga ivi kuti ŵaŵe ŵamoyo). Tertullian wakalemba kuti: “Tikasazgangako mtundu uliwose wa ndopa yayi ku chakurya icho tikaryanga.” Vyakurya vinandi ivyo Ŵaroma ŵakaphikanga, ŵakasazgangako ndopa, iwo ŵakachitanga nthena kuti ŵayezge kugomezgeka kwa Ŵakhristu. Tertullian wakalembaso kuti: “Sono nkhumufumbani kuti, usange Ŵakhristu wakukana kurya ndopa za nyama, ntheura mukughanaghana kuti ŵangarya ndopa za munthu?”

Mazuŵa ghano ŵanthu ŵanyake ŵakughanaghana kuti dango la Chiuta lakukhwaskana na ndopa ili, likugwira ntchito pekha para dokotala watiphalira kuti tipokere ndopa. Mbunenesko kuti Ŵakaboni ŵa Yehova wakukhumba kukhala na umoyo utali kweniso uwemi, kweni iwo ŵakulekapo yayi kupulikira dango la Chiuta lakukhwaskana na ndopa. Kasi fundo iyi yikukhwaska wuli nkhani yakupokera munkhwala mazuŵa ghano?

Ŵanthu ŵanandi ŵakamba kupokera chomene ndopa Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yikati yamara waka, kweni Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakamanyanga kuti dango la Chiuta likuzomerezga yayi kuti munthu wapokerenge ndopa, ntheura ŵakazomeranga yayi kuŵikika ndopa usange ŵalwara. Kweni pasono nthowa zakuchizgira zasintha chomene. Pasono ŵanthu ŵakutemwa kupokera waka chimoza mwa vigaŵa ivyo ŵakusuja ku vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa. Vigaŵa ivi ni: (1) maselo ghaswesi; (2) maselo ghatuŵa; (3) mapulateleti; (4) pulazima (serum). Kuyana na umo mulwari waliri, madokotala ghangasankha kumupa waka maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti panji pulazima. Usange munthu wangapokera chimoza mwa vigaŵa ivi, vingawovwira kuti ŵanthu ŵanyake nawo ŵapokere vigaŵa vinyake. Kweni Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakugomezga kuti usange munthu wangapokera ndopa zose, panji chimoza mwa vigaŵa vinayi vikuruvikuru vya ndopa, ndikuti waswa dango la Chiuta. Nakuti ŵanthu ŵanandi awo ŵakupulikira ulongozgi wa mu Baibolo uwu, ŵakuvikilirika chomene ku matenda ghanandi nga hepatitis na AIDS agho ŵanthu wakutora kwizira mu ndopa.

Nangauli vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa ŵakuvisujaso na kutoramo tuvigaŵa tuchokotuchoko, kweni ŵanthu ŵanandi ŵakufumbaso usange ntchakwenelera kupokera tuvigaŵa tuchokotuchoko utu. Kasi tuvigaŵa tuchokotuchoko utu tukugwira wuli ntchito, ndipo ni vinthu wuli ivyo Mkhristu wakwenera kughanaghanirapo usange wakukhumba kugwiliskira ntchito tuvigaŵa utu panji yayi?

Ndopa zikugwira ntchito yikuru chomene. Nanga zingaŵa pulazima, izo 90 peresenti ni maji, zikunyamura mahomoni, michere yinandi, maenzemu, mavitamini kweniso shuga. Mapulazima ghakunyamuraso albumin, uyo wakovwira chomene kuti ndopa zileke kufuma chomene para munthu wajipweteka, kweniso kutivikilira kuti tileke kutora matenda. Madokotala ghanandi ghakugwiliskira ntchito mapulazima. Mwachiyelezgero, mapulotini agho ŵakupeleka kwa ŵanthu awo ŵajipweteka ndipo ŵakufuma ndopa zinandi, munkhwala uwu ukovwira kuti ndopa zileke kufuma chomene. Usange mulwari wali na matenda ghanyake, ŵakumulasa sindano ya gamma globulin, sindano iyi yikuŵa ya pulazima uyo ŵamutora mu thupi la munthu uyo chivikiliro cha muthupi ntchikuru chomene. Mapulotini ghanyake agho ghakusangika mu mapulazima ŵakughagwiliskira ntchito pakupanga minkhwala yinyake, kweni nthowa izo talongosora pachanya apa nizakuti ŵakuchita kusuja tuvigaŵa tuchokotuchoko twakufuma ku pulazima icho ntchigaŵa chikuru cha ndopa. *

Vigaŵa vyose vikuruvikuru vya ndopa, (maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti) ŵangavisuja na kutoramo tuvigaŵa tuchokotuchoko nga umo ŵakuchitira na pulazima. Mwachiyelezgero, maselo ghaswesi ndigho ŵakutorako interferons na interleukins, ivyo ŵakugwiliskira ntchito pakuchizga matenda ghanyake nga khansa. Tuvigaŵa uto ŵakutora ku mapulateleti ndito ŵakupangira munkhwala uwo ukovwira kuti chilonda chipore. Ndipo pali munkhwala na mapilisi ghanandi agho ŵakusazgako tuvigaŵa uto ŵasuja ku vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa. Minkhwala iyi panji mapilisi agha ŵakupangira vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa yayi, kweni tuvigaŵa tuchokotuchoko uto ŵakusuja ku vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa. Kasi ntchakwenelera kuti Mkhristu wagwiliskirenge ntchito nthowa zakuchizgira na minkhwala iyi? Waliyose wakwenera kuzgora yekha fumbo ili. Baibolo likupeleka ulongozgi wakudunjika yayi pa nkhani iyi, ntheura Mkhristu waliyose wakwenera kusankha vinthu kuyana na njuŵi yake yakusambizgika Baibolo.

Ŵanyake ŵakukana munkhwala uliwose chikuru kuli chigaŵa cha ndopa (nanga tungaŵa tuvigaŵa tuchokotuchoko uto tukusazgirako chivikiliro mu thupi la munthu). Iwo ndimo ŵakulipulikiskira dango la Chiuta lakuti ‘ziŵizgani ndopa’. Iwo ŵakuti dango ilo Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli likatenge ndopa za nyama yiliyose zikwenera ‘kuthirika pasi.’ (Dotoronome 12:22-24) Chifukwa wuli ulongozgi wa pa lemba ili ngwakuzirwa? Para madokotala ghakusuja gamma globulin kufuma ku ndopa, uyo wakovwira kuti ndopa zileke kufuma chomene para munthu wajipweteka, ŵakufumiska dankha ndopa mu thupi la munthu na kuziŵika pawaro kuti ŵazisuje. Ŵakhristu ŵanyake ŵakukana minkhwala iyi, nga umo ŵakukanira kupokera ndopa zose, panji vigaŵa vikuruvikuru vinayi. Para munthu wasankha nthena, tikwenera kuchindika waka ivyo wasankha kuyana na njuŵi yake.

Kweni Ŵakhristu ŵanyake ŵakusankha mwakupambanako. Nawo ŵakukana kupokera ndopa zose, maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti, panji pulazima. Kweni ŵakuzomera kuti madokotala ghangagwiliskira ntchito nthowa zakuchizgira izo ŵakugwiliskira tuvigaŵa tuchokotuchoko uto ŵakusuja ku vigaŵa vikuruvikuru ivi. Apa napo waliyose wakwenera kusankha yekha. Mkhristu munyake wangazomera kulasika sindano ya gamma globulin, kweni wangazomera yayi kulasika sindano iyo muli munkhwala uwo ŵasuja kufuma ku maselo ghaswesi panji ghatuŵa. Kweni fumbo ndakuti, kasi ntchivichi chingapangiska Ŵakhristu ŵanyake kuzomera tuvigaŵa tuchokotuchoko twa ndopa?

Nkhani ya “Mafumbo Ghakufumira ku Ŵaŵazgi” iyo yili mu Gongwe la Mulinda la Chichewa la Juni 1, 1990, yikalongosora kuti mapulotini agho ghakusangika mu pulazima agho mama wanthumbo wakupeleka ku mwana wake ghakwenda mu nthowa yinyake ya ndopa. Ivi vikupangiska kuti mwana waŵe na chivikiliro cha nkhongono mu thupi lake. Ndipo para maselo ghaswesi gha mwana uyo wandababike ghamara kupangika, mbwenu ghakwambaso kupanga okusijini payekha. Vinthu vyambura kukhumbikwa mwa mwana vikwendera mu matumbo gha mama ndipo vikukafumira lumoza na vinthu vyambura kukhumbikwa vya mu thupi la mama. Ŵakhristu ŵanyake ŵangaghanaghana kuti pakuti ndopa za mama na mwana uyo wandababike zikwenda nthena, mbwenu ndikuti nawo ŵangazomera kupokera tuvigaŵa tuchokotuchoko twa ndopa uto ŵasuja kufuma ku mapulazima panji maselo ghanyake.

Kasi fundo yakuti ŵanthu ŵakupambana njuŵi kweniso umo ŵakuwonera vinthu yikung’anamura kuti nkhani ya kusankha kupokera ndopa njambura kuzirwa? Yayi. Nkhani iyi njakuzirwa chomene. Ndipouli munthu wakwenera kusankha yekha chakuchita pa nkhani iyi. Nkhani iyi yalongosora kuti Ŵakaboni ŵa Yehova wakuzomera yayi kupokera ndopa zose panji vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa. Baibolo likuphalira Ŵakhristu kuti ŵakwenera “kuziŵizga vinthu vyakupelekeka sembe ku vikozgo, ndopa . . . na uzaghali.” (Milimo 15:29) Kweni pa nkhani ya kusankha kupokera tuvigaŵa tuchokotuchoko twa ndopa uto ŵasuja kufuma ku vigaŵa vikuruvikuru, Mkhristu waliyose wakwenera kughanaghanirapo dankha yekha, kuyilombera nkhani iyi na kusankha chakuchita kuyana na njuŵi yake yakusambizgika makora Baibolo.

Ŵanthu ŵanyake ŵakusankha kupokera wovwiri uliwose wa munkhwala kweniso nthowa zakuchizgira nanga vingaŵa kuti nthowa izo zikusazgapo kupokera ndopa. Kweni Ŵakhristu ŵakwenera kughanaghanirapo chomene pambere ŵandapoke wovwiri, ŵakwenera kuwona vinthu mwakwenelera, kupulikira waka chilichose icho madokotala ghakuŵaphalira yayi. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakuwonga chomene wovwiri uwo madokotala ghakupeleka pa nkhani ya kusankha munkhwala wakwenelera, kweni ŵakughanaghaniraposo chomene pa uwemi na uheni wa munkhwala uwo ŵangapokera. Kweni para munkhwala uwo ŵakukhumba kuŵapa ukusazgapo ndopa, ŵakughanaghanirapo dankha ivyo dango la Chiuta likuyowoya, kweniso umo ubwezi wawo na uyo wakaŵapa umoyo ukhwaskikirenge usange ŵangapoka munkhwala.—Salimo 36:9.

Ni thumbiko lapadera chomene ku Ŵakhristu kuŵa na chigomezgo nga icho wakaŵa nacho wamasalimo uyo wakalemba kuti: “Pakuti Yehova Chiuta ni dazi na chiskango. Wakupeleka uchizi na uchindami. Yehova waŵanorenge yayi kanthu kawemi awo ŵakwenda mwakunyoloka. A Yehova . . . , ngwakukondwa munthu uyo wakuthemba imwe.”—Salimo 84:11, 12.

[Mazgu Ghamusi]

^ ndime 13 Wonani nkhani ya “Mafumbo Ghakufumira ku Ŵaŵazgi” mu Gongwe la Mulinda la Chingelezi la Juni 15, 1978, kweniso la Chichewa la Okutobala 1, 1994. Ŵasayansi ŵali kupanga munkhwala unyake uwo ŵangamupa mulwari mu malo mwa kumupa tuvigaŵa tuchokotuchoko twa ndopa.

[Bokosi pa peji 31]

MAFUMBO AGHO MUNGAFUMBA MADOKOTALA

Usange mukukhumbikwira kupangika opaleshoni panji nthowa zakuchizgira izo ŵakusazgako ndopa, ŵafumbani kuti:

Kasi madokotala ghose agho ghapangenge opaleshoni ghakumanya kuti ndine Kaboni wa Yehova, kweniso kuti muli mose umo vingaŵira nakana kupokera ndopa (ndopa zose, maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa, mapulateleti, panji pulazima)?

Usange munkhwala uwo ŵakukhumba kumupani kuli pulazima, maselo ghaswesi, maselo ghatuŵa panji mapulateleti, ŵafumbani kuti:

Kasi munkhwala uwu wuli kupangika kufuma ku vigaŵa vikuruvikuru vya ndopa? Usange zgoro ndakuti enya, kasi munganilongosolera umo uli kupangikira?

Kasi munkhwala wakupangika kufuma ku ndopa uwu, munipenge unandi wuli ndipo munthowa wuli?

Usange njuŵi yane yanizomerezga kupokera munkhwala uwu, kasi ningasangana na masuzgo wuli?

Usange njuŵi yane yikunikanizga kupokera munkhwala uwu, kasi ulipo munkhwala unyake uwo munganipa?

Usange namara kughanaghanirapo nkhani iyi, kasi ningazakamuphalirani pawuli ivyo nasankha?