Eaha to roto?

Tapura tumu parau

AAMU

Ua haapii mâua i te farii noa i ta Iehova e ani mai

Ua haapii mâua i te farii noa i ta Iehova e ani mai

I MURI aˈe i te hoê vero rahi, ua î roa te anavai pape i te vari e i te mau ofai rarahi. Ua hinaaro hoi matou e haere i te tahi atu pae o te anavai, ua parari râ te eˈa turu. Ua mǎtaˈu mâua ta ˈu tane Harvey oia atoa to mâua auvaha na roto i te reo Amis, aita ta matou e ravea! A haamata ˈi matou i te haere na roto i te tahora pape, i te tahi atu pae, ua haapeapea te mau taeae a hiˈo noa mai ai ia matou. Na mua, ua faaharuru matou i to matou pereoo nainai no te tuu i nia i te hoê pereoo rahi aˈe. Aita ta matou e taura aore ra e fifi no te tapeapea i te pereoo, e tere mǎrû noa ˈtura matou na roto i te opape. E au iho â ïa mea atea te vahi ta matou e tere atu ra, ua pure matou ia Iehova e ua tae maitai atura matou i te tahi atu pae. Ua tupu te reira i te matahiti 1971 i te pae hitia o te râ o Taïwan, te hoê fenua atea roa i to maua vahi fanauraa. E faatia atu vau i to mâua aamu.

TO MÂUA HAAPIIRAA I TE HERE IA IEHOVA

I te matahiti 1930, ua farii te utuafare o Harvey i te parau mau i te oire o Midland Junction i te mataeinaa rahi o Perth. E maha ratou tamaroa, o Harvey te matahiapo. Ua haapii oia i te here ia Iehova e bapetizohia ˈtura i te 14raa o to ˈna matahiti. Ua titau-atoa-hia ia haapii oia i te farii i te mau hopoia e horoahia ˈtu. I te hoê taime, aita Harvey i farii i te taio i Te Pare Tiairaa no to ˈna manaˈo eita e maraa ia ˈna. Ua haaferuri te hoê taeae ma te parau atu: “Ia ani te hoê tia o te faanahonahoraa a Iehova ia oe ia rave i te tahi ohipa, te manaˈo râ ïa o ˈna e maraa ia oe!”—Kor. 2, 3:5.

Mai to ˈu mama e to ˈu teina, ua farii au i te parau mau i Beretane. Aita to ˈu papa i farii oioi i te parau mau, no reira o ˈna i ore ai i hinaaro ia bapetizohia vau i te ahururaa o to ˈu matahiti. Ua hinaaro vau e riro ei pionie e ei mitionare i muri aˈe. Ua titau râ to ˈu papa ia tiai ia raea to ˈu e 21 matahiti. I te 16raa o to ˈu matahiti, ua farii to ˈu papa ia haere au e ora e to ˈu tuahine paari aˈe i Auteralia. I te 18raa o to ˈu matahiti, ua haamata vau i ta ˈu taviniraa pionie.

To mâua mahana faaipoiporaa i 1951

I Auteralia, ua farerei au ia Harvey. Hoê â hinaaro to mâua, oia hoi e tavini ia Iehova ei mitionare. Faaipoipo atura mâua i 1951. Ua tavini mâua ei pionie e piti matahiti, anihia maira i muri aˈe ia haere i roto i te taviniraa haaati. E haapao na mâua i te pae tooa o te râ o Auteralia, ua titauhia ïa ia tere mâua i te mau vahi atea roa e te pâpâmǎrô.

UA TUPU TA MÂUA I HINAARO NOA NA!

Opereraa parau tuite no Gileada i te Yankee Stadium i 1955

I 1954, ua titau-manihini-hia mâua ia apiti i te 25raa o te Piha haapiiraa no Gileada. Ua tupu ta mâua i hinaaro noa! Ua tae mâua i New York na nia i te pahi e ua haamata i ta mâua tau haapiiraa hohonu i te Bibilia. Ua titauhia ia haapii mâua i te reo Paniora, e ere râ i te mea ohie no Harvey ia faahiti i te tahi mau reta na roto i tera reo.

Ua faaara mai te mau taeae e horoa ra i te haapiiraa, e nehenehe te mau piahi e anaanatae ra e tavini i te fenua Tapone e tapao i to ratou iˈoa no te haapii i te reo Tapone. No mâua Harvey, mea maitai aˈe na te faanahonahoraa a Iehova e maiti ihea mâua e tavini ai. O Albert Schroeder, te hoê o te mau taeae e haapii ra i te Haapiiraa no Gileada. I to ˈna iteraa e aita mâua i tapao i to mâua iˈoa, haere maira o ˈna e parau maira: “A rave â i te taime no te feruri maite.” Aita iho â râ mâua i tapao i to mâua iˈoa. Hoˈi faahou maira taeae Schroeder e na ô maira: “Ua tapao matou i to orua iˈoa. A haere ïa e haapii i te reo Tapone.” Mea ohie aˈe no Harvey ia paraparau i tera reo.

E 500 noa feia poro i te fenua Tapone i to mâua taeraa ˈtu i te matahiti 1955. E 26 matahiti to Harvey e e 24 to ˈu. Ua tavini mâua e maha matahiti i te vahi tei reira te uahu o Kobe. Ua oaoa roa mâua a titau-faahou-hia ˈi ia haere i roto i te taviniraa haaati e ua poro mâua na te mau vahi tapiri i te oire o Nagoya. A tonohia ˈi mâua i reira, ua au mâua i te mau mea atoa, te mau taeae, te maa, te fenua iho. Aita râ i maoro ua farii mâua i te tahi atu aniraa a te faanahonahoraa a Iehova.

HOPOIA APÎ, TUPURAA APÎ ÏA

Mâua Harvey e te tahi atu mau mitionare i Kobe i 1957

Ua taiva te tahi mau taeae no Taïwan e ua haamata ratou i te haaparare i te parau haavare. Ua hinaaro ïa te amaa no Taïwan i te hoê taeae o te paraparau maitai i te reo Tapone no te faatitiaifaro i tera fifi. * I muri aˈe e toru matahiti i roto i te taviniraa haaati, ua ani mai te amaa no Tapone e farii anei mâua i te haere i Taïwan no te tauturu i te mau taata e paraparau ra i te reo Amis. Ua au roa hoi mâua i ta mâua taviniraa i te fenua Tapone, e ere ïa i te faaotiraa ohie ia rave. Ua matau râ Harvey i te farii i te mau hopoia atoa e horoahia ˈtu, no reira mâua i pahono ai e, i tera aniraa.

Ua tae mâua i Taïwan i Novema 1962. I tera taime, e 2 271 taata poro, te rahiraa o ratou e feia ïa o te paraparau ra i te reo Amis. Na mua râ, ua titauhia ia haapii mâua i te reo Tinito Mandarin. * Hoê noa buka ta mâua no te haapii i tera reo, e te taata haapii aita ïa e paraparau ra i te reo Beretane. Ua haapii noa râ mâua.

I muri aˈe to mâua taeraa ˈtu i Taïwan, ua riro mai Harvey ei tavini o te amaa. E ere te amaa i te mea rahi roa, ua nehenehe ïa Harvey e haapao i ta ˈna hopoia i te amaa e e ohipa atoa e te mau taeae Amis e toru hebedoma i te avaˈe. I te tahi taime, ua tavini atoa oia ei tiaau mataeinaa e ua horoa atoa i te oreroraa parau i te tairururaa. Ua nehenehe Harvey e horoa i te oreroraa parau na roto i te reo Tapone, tera hoi te reo ta te mau taeae Amis e taa ra. Ua horoa noa râ te faatereraa i te parau faatia ia faatupuhia te mau putuputuraa na roto noa i te reo Tinito. Aita Harvey i papu maitai i tera reo, ua horoa noa râ oia i te oreroraa parau na roto i te reo Tinito e na te hoê taeae i huri na roto i te reo Amis.

No te faatupu i te mau tairururaa, e titauhia i te mau taeae ia ani i te parau faatia i te mau tia faehau no Taïwan. E ere roa ˈtu râ i te mea ohie e e faataere noa hoi te mau mutoi. Mai te peu aita â te parau faatia i tae mai i te hebedoma e faatupuhia ˈi te tairururaa, e haere Harvey i te aua mutoi e e faaea oia i reira e tae noa ˈtu i te taime e horoahia mai ai te reira. E oioi roa te mau mutoi i te horoa i te parau faatia ia tia ˈtu te hoê popaa i mua ia ratou.

TE TAIME MATAMUA A PAUMA ˈI AU I NIA I TE MOUˈA

Te na rotoraa ˈtu matou i te hoê tahora pape i Taïwan no te haere e poro

Ia faaea mâua i te mau taeae ra, pinepine matou i te haere na avae hoê hora aore ra hau atu, i te pauma na nia i te mouˈa e i te na roto atu i te mau tahora pape. Te haamanaˈo ra vau i te taime matamua a pauma ˈi au i nia i te mouˈa. I te poipoi roa i te hora 5 e te afa, ua rave matou i te pereoo mataeinaa no te haere i te hoê oire atea roa. I muri aˈe, ua haere matou na roto atu i te hoê tahora pape aano mau e pauma ˈtura i nia i te hoê mouˈa teitei. Mea tia maitai te mouˈa, ia nânâ vau i to ˈu mata i nia, o te avae noa o te taeae ta ˈu e ite.

I tera poipoi, ua haere Harvey e poro na muri i te tahi mau taeae, area vau, ua poro ïa o vau anaˈe i roto i te hoê oire nainai e paraparauhia ra te reo Tapone. I te hora 1 i te avatea, ua paruparu roa vau, aita rea maa ta ˈu i amu mai te poipoi mai â. I to ˈu farereiraa ia Harvey, aita faahou te mau taeae. No te mau vea ta Harvey i pûpû, ua ani oia i te taata e toru huero moa. Ua faaite mai Harvey e nafea ia amu ota noa i te reira. E tupaipai rii oe i te niaraa e te raroraa o te huero moa no te faaapoo a ote atu ai i te reira. I te haamataraa aita vau i hinaaro, eita râ vau e maraa ia Harvey ia matapoirihia vau, tamata noa ˈtura vau hoê e tapiti atura.

HAPURAA PAPE TAA Ê MAU

Ua farerei au i te tahi tupuraa huru ê i te hoê tairururaa haaati. Te faaea ra mâua i te fare o te hoê taeae, i pihaiiho noa mai i te Piha a te Basileia. No te nunaa taata Amis, mea faufaa roa ia hapu te taata i te pape. Na te vahine a te tiaau haaati i faaineine i te pape. E no te mea e ohipa rii ta Harvey, ani maira o ˈna ia haere vau na mua. Mai teie te faanahoraa, hoê patete no te pape toˈetoˈe, hoê no te pape veavea, e hoê farii aita e pape i roto. Ta ˈu râ i maere, ua tuuhia te reira i rapae mai i te fare, i mua maitai i te Piha a te Basileia, tei reira te mau taeae e faaineine ra i te tairururaa. Ua ani au i te hoê ahu paruru, horoahia maira hoê apaapa plastique e ite-noa-hia mai na rapae. Ua manaˈo vau e haere i muri mai i te fare, e tito râ te mau moora rahi ia ˈu. Na ô ihora vau, ‘Te ohipa ra te mau taeae, eita ratou e tâuˈa mai te hapu ra vau i te pape!’ Ia ore te tiaau e ta ˈna vahine ia inoino, hapu noa ˈtura vau i reira.

Ahu tumu o te nunaa taata Amis

TE MAU PAPAI NA ROTO I TE REO AMIS

Ua taa ia Harvey mea fifi roa no te mau taeae Amis ia haere i mua i te pae varua no te mea mea rahi tei ore i ite i te taio e aita atoa e buka na roto i to ratou reo. No haamata noa ˈtura te reo Amis i te papaihia, ua manaˈohia ïa mea maitai ia haapii te mau taeae nafea ia taio i to ratou reo. E ere i te ohipa nainai, ua nehenehe râ te mau taeae e haapii no nia ia Iehova na roto i to ratou iho reo. Ua matara mai te papai na roto i te reo Amis i te matahiti 1960 e i 1968, ua pia-atoa-hia Te Pare Tiairaa na roto i tera reo.

Ua opani te faatereraa ia opere matou i te mau papai na roto i te hoê reo ê atu i te reo Tinito. E rave rau ïa ravea tei faaohipahia no te pia i Te Pare Tiairaa na roto i te reo Amis. I te hoê tau, i roto i te hoê noa Pare Tiairaa, e nehenehe e taiohia te reo Tinito e te reo Amis atoa. Ia aniani noa mai te taata, e papai reo Tinito to roto i to matou rima. I muri aˈe, ua pia te faanahonahoraa a Iehova e rave rahi atu â papai na roto i te reo Amis no te tauturu i te mau taata ia ite i te parau mau Bibilia.—Ohi. 10:34, 35.

TE HOÊ TAU TAMÂRAA

Mai te matahiti 1960 e tae atu i 1970, mea rahi te taeae Amis tei ore i pee i te mau ture aveia a te Atua. I te mea aita ratou i taa maitai i te mau faaueraa Bibilia, ua rave noa vetahi i te peu taotoraa tia ore, ua inu hua i te ava, ua puhipuhi i te avaava e ua auau atoa i te huero betel. Ua farerei Harvey e rave rahi amuiraa no te tauturu i te mau taeae ia taa i to Iehova manaˈo. I te tahi o tera mau tere, ua farerei mâua i te tupuraa ta ˈu i faatia ˈtu i te omuaraa.

Ua farii te mau taeae aau haehaa i te rave i te mau tauiraa, e rave rahi râ tei ore i na reira. Ua topa roa mai te numera o te feia poro i Taïwan. Na mua ˈˈe, ua hau atu i te 2 450, e e 20 matahiti i muri aˈe, e 900 noa ïa. Mea peapea mau, ua ite râ matou eita roa Iehova e haamaitai i te hoê faanahonahoraa e rave ra i te peu ino. (Kor. 2, 7:1) I muri aˈe, ua nehenehe te mau amuiraa e tavini ia Iehova mai ta ˈna e titau ra. Ua itehia ta Iehova haamaitairaa. I teie nei, ua hau atu i te 11 000 taata poro i Taïwan.

Mai te matahiti 1980 mai â, ua puai roa mai te faaroo o te mau taeae e tuahine Amis. Ua nehenehe ïa Harvey e tauturu rahi atu â i te mau taeae e paraparau ra i te reo Tinito. Ua oaoa roa oia i te tautururaa i te mau tane a te tahi mau tuahine ia riro mai ei Ite no Iehova e i te faatiaraa mai ua haamata hoê o ratou i te pure ia Iehova. O vau nei râ, ua oaoa ïa i te tautururaa e rave rahi taata aau tae ia faafatata ˈtu ia Iehova e ua oaoa atoa i te taviniraa i te amaa o Taïwan e te tamaiti e te tamahine a te hoê o ta ˈu mau piahi Bibilia.

AITA FAAHOU TO ˈU HOA HERE

I muri aˈe 59 matahiti faaipoiporaa, ua pohe Harvey i te 1 no Tenuare 2010 no te mariri ai taata. Aita faahou ïa to ˈu hoa here! Ua rohi o ˈna fatata 60 matahiti i roto i te taviniraa taime taatoa. Te mihi noa nei au ia Harvey! Ua oaoa roa râ vau i te tururaa ia ˈna a tavini ai mâua i Tapone e i Taïwan. Ua haapii mâua i te paraparau, e no Harvey i te papai atoa, na roto e piti reo no Asia.

Tau matahiti i muri aˈe, ua faaoti te Tino aratai mea maitai aˈe no ˈu ia hoˈi i Auteralia no to ˈu matahiti rahi. Aita vau i hinaaro e faarue ia Taïwan! Ua haapii mai râ Harvey ia farii noa i te faaotiraa a te faanahonahoraa a Iehova. Ua na reira ïa vau. I muri mai to ˈu iteraa e faaotiraa maitai te reira.

Te tamau nei au i te paraparau i te reo Tapone e Tinito ia haere mai te taata e mataitai i te Betela

I teie mahana, te tavini nei au i te amaa i Auteralia e te poro nei au e te hoê amuiraa tapiri. Te tamau nei au i te paraparau i te reo Tapone e Tinito ia haere mai te taata e mataitai i te Betela. Eita Harvey e moˈehia ia Iehova, ua matau noa hoi oia i te rave i ta Iehova i ani ia ˈna. Te tiai ru nei ïa vau i te farerei faahou ia ˈna i roto i te ao apî!—Ioa. 5:28, 29.

^ E rave rahi matahiti te maoro, o te reo Tapone te reo tumu o te fenua Taïwan. I teie nei râ, o te reo Tinito Mandarin ïa. Te paraparau noa nei â te tahi mau nunaa taata i Taïwan i te reo Tapone.

^ I roto i teie tumu parau, ia faahitihia te reo Tinito, o te reo Tinito Mandarin ïa te faahitihia ra.