Eaha to roto?

Tapura tumu parau

AAMU

Ua vaiiho vau na Iehova e aratai ia ˈu i nia i te eˈa ta ˈna e hinaaro no ˈu

Ua vaiiho vau na Iehova e aratai ia ˈu i nia i te eˈa ta ˈna e hinaaro no ˈu

EI TAUREAREA, ua maiti au i te hoê ohipa ta ˈu i au roa. Ua hinaaro râ Iehova ia rave au i te tahi atu eˈa mai te huru ra e ua parau mai o ˈna: “E horoa ˈtu vau na oe i te haroˈaroˈa e e haapii atu vau ia oe i te eˈa ia haere oe.” (Sal. 32:8) Ua vaiiho vau na Iehova e aratai ia ˈu i nia i te eˈa ta ˈna e hinaaro no ˈu, oia hoi te taviniraa ia ˈna i te roaraa o to ˈu oraraa. E rave rahi haamaitairaa ta ˈu i fanaˈo, mai te taviniraa i Afirika e 52 matahiti te maoro.

MAI BERETANE TAE ATU I AFIRIKA

Ua fanauhia vau i 1935 i Darlaston, Beretane. E tuhaa fenua tera o te oire piihia te Oire ereere no te mea e poˈi roa te oire taatoa i te au auahi meumeu ereere o te mau vahi faataheraa e hamaniraa auri. I te maharaa o to ˈu matahiti, ua haamata to ˈu na metua i te haapii i te Bibilia e te mau Ite no Iehova. I te taurearearaa, ua papu ia ˈu e tera te parau mau e i 1952, ua bapetizohia vau i te 16raa o to ˈu matahiti.

I tera atoa taime, ua haamata vau i te hoê faaineineraa i roto i te tuhaa tapihooraa a te hoê taiete e hamani ra i te mauhaa no te pereoo. E toroa faufaa ta ˈu i roto i tera taiete e ua au roa vau i tera ohipa.

I te tereraa mai te tiaau haaati i ta matou amuiraa i Willenhall, ua ani mai o ˈna ia faaterehia te Haapiiraa buka a te amuiraa i to ˈu fare. Ua titauhia ïa ia ˈu ia rave i te hoê faaotiraa faufaa roa. I taua taime ra, e piti amuiraa ta ˈu e apiti nei. No te putuputuraa hebedoma e haere au i Bromsgrove, e 32 kilometera te atea i to ˈu fare. E i te hopea hebedoma, e haere au i ǒ to ˈu na metua e e apiti au i te amuiraa no Willenhall.

Ua farii au i tera aniraa no to ˈu hinaaro e turu i te faanahonahoraa a Iehova. Ua titauhia râ ia ˈu ia faarue atoa i ta ˈu ohipa. Ma te vaiiho na Iehova e aratai ia ˈu i nia i te eˈa ta ˈna e hinaaro no ˈu, aita vau i tatarahapa noa ˈˈe i tera faaotiraa.

I to ˈu apitiraa i te amuiraa i Bromsgrove, ua farerei au i te hoê tuahine paari i te pae varua e te haviti mau, o Anne to ˈna iˈoa. Ua faaipoipohia mâua i 1957, e ua tavini mâua ei pionie tamau, ei pionie taa ê, i roto i te tuhaa haaati e oia atoa i te Betela. Ua riro mau Anne ei tauturu no ˈu i te roaraa o to ˈu oraraa.

I 1966, ua apiti mâua i te 42raa o te Piha haapiiraa no Gileada. Ua tonohia mâua i Malawi, pii-atoa-hia te mafatu o Afirika, no te farii maitai o te taata. Aita râ mâua i manaˈo e faarue oioi mâua i tera fenua.

TE MAU TUPURAA FIFI A TAVINI AI I MALAWI

To mâua pereoo maitai no te poro i Malawi

Ua tae mâua i Malawi i te 1 no Fepuare 1967. I te avaˈe matamua, ua haapii mâua i te reo hou a haamata ˈi i ta mâua taviniraa. E pereoo maitai to mâua, ua manaˈo ïa mâua e nehenehe e tere na te mau vahi atoa, oia atoa na roto i te mau anavai. Aita râ hoi! Ua nehenehe noa mâua e tere na roto i te tahora pape e ere i te mea hohonu. E faaea na mâua i roto i te hoê fare haihai. I te tau ûa, e titauhia ia tuu i te ie i raro aˈe i te tafare ia ore te pape e ô mai i roto i te fare. E ere roa ˈtu i te mea ohie a haamata ˈi mâua te taviniraa mitionare, noa ˈtu râ ua oaoa roa mâua!

I Eperera, ua haamata te ohipa pororaa i te haafifihia i taua vahi ra. I roto i te radio, ua parau te peretiteni Hastings Banda, aita te mau Ite no Iehova e aufau ra i te tute e aita atoa ratou e turu ra i te mau ohipa poritita. E ere roa ˈtu râ te reira! No to matou hoi tiaraa amui ore e no te mea aita matou e faaô i roto i te hoê pǔpǔ poritita i parau ai o ˈna i te reira.

I Tetepa, ua pari te peretiteni e na te mau taeae e faahuehue ra i te mau vahi atoa. I te hoê rururaa poritita, ua faaara o ˈna e e opanihia te mau ohipa a te mau Ite no Iehova e ua haamanahia te reira i te 20 no Atopa 1967. I muri iti noa ˈˈe, ua tae mai te mau mutoi no te opani i te amaa e no te faaara i te mau mitionare e aita ratou e faatiahia ia faaea faahou i tera fenua.

I 1967, ua tapeahia mâua e ua titauhia ia faarue ia Malawi e te tahi atu mau mitionare mai ia Jack raua Linda Johansson

I muri aˈe e toru mahana i te fare tapearaa, ua afaihia matou i te motu Maurice, te hoê fenua faaterehia e te Hau Beretane. Aita râ te faatereraa i reira i faatia ia tavini mâua ei mitionare. Tonohia ˈtura mâua i Rhodésie (Zimbabwe i teie mahana). I to matou taeraa ˈtu i ǒ, ua farerei matou i te hoê mutoi e haapao ra i te feia e ratere ra i taua fenua ra. Aita o ˈna i farii ia faaea matou i ǒ. Ua parau mai o ˈna : “Aita outou i hinaarohia i Malawi, i Maurice, eita atoa ïa matou e farii ia outou.” Haamata ˈtura Anne i te taˈi. E au ra e aita ˈtu vahi ta matou e nehenehe e haere. I tera taime, ua hinaaro roa vau e hoˈi i to ˈu fenua i Beretane. I te pae hopea râ, ua faatiahia matou ia faaea hoê noa po, i te amaa no Zimbabwe, e titauhia râ ia haere i te aua mutoi i te poipoi aˈe. Noa ˈtu te rohirohi, ua tiaturi noa matou ia Iehova. Te mahana i muri iho, ma te maere mau ua faatiahia ia faaea matou ei ratere i Zimbabwe. Eita roa ˈtu te reira e moˈe ia ˈu. Ua papu hoi ia ˈu e na Iehova i tauturu ia matou.

HOÊ TAUIRAA A TAVINI AI I ZIMBABWE

Mâua Anne i te Betela no Zimbabwe i 1968

I te amaa no Zimbabwe, ua tavini au i roto i te Tuhaa e haapao ra i te taviniraa i Malawi e i Mozambique. Ua faaruru te mau taeae i Malawi i te hamani-ino-raa rahi. Na ˈu e huri i te mau rata ta te mau tiaau haaati no Malawi e faatae mai. I te hoê po, ua taˈi roa vau a taio ai no nia i te mau hamani-ino-raa ta to ˈu mau taeae e tuahine e faaruru ra. * Tera râ, ua itoito-roa-hia vau a ite ai i to ratou taiva ore, to ratou faaroo puai e to ratou faaoromai tamau.​—Kor. 2, 6:4, 5.

Ua rave matou i te mau faanahoraa atoa ia fanaˈo te mau taeae i Malawi e tei horo ê i Mozambique i te maa pae varua. Ua faa-haere-hia te pǔpǔ huri Chichewa (e reo teie e paraparau-rahi-hia i Malawi), i te nohoraa o te hoê taeae. Ua hamani o ˈna i te tahi mau fare e piha ohipa na ratou. Ua nehenehe ïa ratou e tamau i te huri i te mau papai Bibilia.

Ua rave atoa matou i te faanahoraa ia tae mai te mau tiaau haaati no Malawi i Zimbabwe no te mau tairururaa mataeinaa na roto i te reo Chichewa. I reira, ua fanaˈo ratou i te mau oreroraa parau. I to ratou hoˈiraa ˈtu i Malawi, na ratou i faatia ˈtu i te mau taeae e tuahine. I te hoê matahiti, i te tereraa mai ratou i Zimbabwe, ua faanaho matou i te Haapiiraa no te mau taeae faatoroahia ia nehenehe teie mau tiaau haaati itoito mau e fanaˈo i te reira.

Te hoê oreroraa parau na roto i te reo Chichewa e Shona i te tairururaa i Zimbabwe

I Fepuare 1975, ua tere au i Mozambique no te farerei i te mau taeae tei faarue ia Malawi. Tei roto ratou i te mau puhaparaa. Ua pee tera mau taeae i te aratairaa a te faanahonahoraa a Iehova ma te haamau i te hoê Tino matahiapo i roto i te amuiraa, ua faanaho ratou i te taviniraa, ua rave i te mau oreroraa parau na te taata atoa, ua hiˈopoa ratou i te irava mahana, Te Pare Tiairaa e ua faatupu atoa ratou i te mau tairururaa. Ua faanahohia te puhaparaa, mai te ravehia no te hoê tairururaa. Te vai ra hoê tuhaa no te tamâraa, te opereraa i te maa e no te utuuturaa ru. Maoti te haamaitairaa a Iehova i nehenehe ai tera mau taeae haapao maitai e rave i tera mau faanahoraa. Ua itoito-roa-hia vau i muri aˈe i to ˈu tere.

I te hopea o te matahiti 1970, na te amaa no Zambie i haapao i te ohipa pororaa i Malawi. Ua manaˈonaˈo noa râ vau i te mau taeae no Malawi e ua tamau vau i te pure no ratou. Ei mero no te Tomite amaa no Zimbabwe, e farerei na vau i te mau tia o te pu rahi, oia atoa te mau taeae faatoroahia no Malawi, Afirika apatoa e Zambie. I te mau taime atoa e putuputu ai matou, e hoˈi noa mai teie uiraa: “Eaha ˈtu â te nehenehe e rave no te mau taeae i Malawi?”

I muri aˈe, ua iti mai te hamani-ino-raa. Ua hoˈi mǎrû noa te mau taeae tei horo ê, i Malawi. No te mau taeae tei ore i faarue i to ratou fenua, ua oaoa roa ratou e ua iti mai te hamani-ino-raa. Area no te mau fenua e haaati ra ia Malawi, ua nehenehe te mau Ite no Iehova e poro e e putuputu faahou. I 1991, ua haamana-atoa-hia te reira i Mozambique. Tera râ, ua hinaaro matou e ite afea te reira e rave-atoa-hia ˈi no te mau taeae i Malawi.

A HOˈI AI I MALAWI

Ua taui te faatereraa i Malawi. I 1993, ua faatia-faahou-hia te mau ohipa a te mau Ite no Iehova i reira. I muri noa mai, ua tauaparau vau e te hoê mitionare e ua ui mai o ˈna: “E hoˈi anei oe i Malawi?” E 59 matahiti to ˈu i tera taime, pahono atura vau: “Aita, ua paari roa vau i teie nei!” Tera râ, i taua noa iho â mahana, hapono mai nei te Tino aratai i te hoê rata o te titau manihini ra ia mâua ia hoˈi i Malawi.

Mea au roa ta mâua taviniraa i Zimbabwe, e ere ïa i te mea ohie no mâua ia farii i tera titau-manihini-raa. Ua oaoa hoi mâua i ǒ e mea rahi atoa to mâua hoa. Ua parau mai te Tino aratai e e nehenehe mâua e faaea noa i Zimbabwe. Na mâua ïa e rave i te faaotiraa. Ua haamanaˈo râ vau i te hiˈoraa o Aberahama e o Sara tei faarue i to raua fare noa ˈtu te matahiti rahi. Ua pee noa raua i te aratairaa a Iehova.​—Gen. 12:1-5.

Ua faaoti mâua i te pee i te aratairaa a te faanahonahoraa e hoˈi atura mâua i Malawi i te 1 no Fepuare 1995, i muri aˈe ïa 28 matahiti. Ua haamauhia te hoê Tomite amaa e e toru taeae matou i roto. Mea rahi te ohipa e titauhia ia matou ia rave no te faanaho i te pororaa.

TE MAU HAAMAITAIRAA NO Ǒ MAI IA IEHOVA

Auê te oaoa ia ite e ua haamaitai rahi Iehova i te ohipa pororaa! Ua maraa roa te numera o te feia poro, i 1993 e 30 000 noa feia poro e i 1998, ua hau atu ïa 42 000. * No tera maraaraa, ua farii te Tino aratai ia patuhia te tahi atu amaa apî. Ua noaa mai te hoê tuhaa fenua i Lilongwe e 12 tâ fenua ïa. Ua maitihia vau no te ohipa i roto i te Tomite paturaa.

Na taeae Guy Pierce, mero o te Tino aratai i horoa i te oreroraa parau no te avariraa, i Me 2001. Ua hau atu i te piti tausani Ite no Iehova tei tae mai. Ua bapetizohia te rahiraa o ratou a hau atu 40 matahiti te maoro. Ua faaruru tera mau taeae e tuahine e rave rahi matahiti hamani-ino-raa. Noa ˈtu te veve, e faaroo puai mau to ratou! I teie nei, te oaoa nei ratou a mataitai ai i te Betela apî. I roto i te Betela taatoa e faaroohia te reo himene na roto i te reo Afirika. Auê ïa taime putapû mau! E haapapuraa teie e te haamaitai rahi ra Iehova i te mau tavini taiva ore o te faaoromai tamau ra i te mau fifi atoa.

I te otiraa te paturaa o te Betela apî, ua anihia mai ia patu i te tahi mau Piha a te Basileia. Ua fanaˈo ïa te mau amuiraa i Malawi i te faaineineraa no te patu oioi i te Piha a te Basileia, i te vahi mea navai ore te mau taeae. Ei hiˈoraa, ua faaohipa te tahi mau amuiraa i te mau raau paari maitai parauhia eucalyptus. Ua faaohipahia te hoê huru peue hamanihia e te aeho no te tafare e te vari haapaarihia no te mau parahiraa. I teie mahana, e faaohipa te mau taeae i te ofai araea no te patu i te mau Piha a te Basileia nehenehe mau. Tera râ, te faaohipa noa ra ratou i te mau parahiraa roa, ia nehenehe te taata atoa e parahi.

Ua ite atoa vau i te rima o Iehova i te tautururaa i te taata ia riro ei Kerisetiano paari i te pae varua. Ua faahiahia roa vau i te mau taeae apî no to ratou hinaaro e tauturu e no te mea ua ineine ratou i te apo i te mau faaineineraa no ǒ mai i te faanahonahoraa a Iehova. Ei faahopearaa, ua nehenehe ratou e amo hau atu hopoia i te Betela e i roto i te mau amuiraa. Ua faatoroahia te tahi mau tiaau haaati apî no te faaitoito i te mau amuiraa e ua faaipoipohia te rahiraa o ratou. Noa ˈtu te faaheporaa a to ratou mau fetii e hoa, ua maiti ratou i te ore e fanau i te tamarii no te tamau i roto i tera taviniraa taa ê.

UA OAOA VAU I TA ˈU MAU FAAOTIRAA

Mâua Anne i te Betela no Beretane

I muri aˈe e 52 matahiti taviniraa i Afirika, ua fifihia to ˈu ea. Ua farii ïa te Tino aratai ia hoˈi mâua Anne i Beretane. Mea mauiui mau ia faarue i tera taviniraa ta mâua i poihere. Te aupuru maitai nei râ te utuafare o te Betela i Beretane ia mâua.

Ua papu ia ˈu ua rave au i te faaotiraa maitai roa ia vaiiho ia Iehova ia aratai ia ˈu i nia i te eˈa ta ˈna e hinaaro no ˈu. Ahani au i rave noa mai ta ˈu i hinaaro, o vai ite ihea roa vau i teie mahana! Ua ite aˈena Iehova i ta ˈu e hinaaro mau ra e na ˈna i faatitiaifaro i to ˈu mau eˈa. (Mas. 3:5, 6) Ei taurearea, ua faahiahia roa vau i te ohiparaa i roto i te hoê taiete rahi. I roto râ i te faanahonahoraa a Iehova, ua fanaˈo vau i te hoê ohipa faahiahia roa ˈtu â e ua oaoa roa vau. No ˈu, o te taviniraa ia Iehova te oraraa maitai roa ˈˈe!

^ No te ite atu â no nia i te ohipa i ravehia i Malawi, a  hiˈo i te api 148-223 o te Buka matahiti a te mau Ite no Iehova 1999 (Farani).

^ I teie nei, ua hau 100 000 feia poro i Malawi.