EPAL krixchanoetike xchʼunojik ta sventa li Trinidade xchiʼuk jaʼ mas tsots skʼoplal chilik li ta srelijionike, jaʼ xkaltik, ti jmoj la oyik li Totil li Nichʼonil xchiʼuk li espiritue, ti jun la Dios ta yoxvoʼalike. Akʼo mi jech, xi laj yal li kardenal John O’Connor ta sventa li Trinidade: «Vokol tajek ta aʼibel smelolal, mu onoʼox xkaʼibetik smelolal». ¿Kʼu yuʼun vokol tajek ta aʼibel smelolal li Trinidade?

Xi chal jlik Diccionario crítico de Teología, ediciones Akal: «Li chanubtasel ta sventa li Trinidade muʼyuk te lokʼem ta Vivlia, yuʼun muʼyuk junuk teksto ti chalbe lek skʼoplal taje». Li buchʼutik jech chakʼik ta chanele sjelojik junantik tekstoetik sventa jechuk xa chakʼ ta chanel yiluk li Vivliae.

Jun teksto ti jelel chichʼ aʼibel smelolale jaʼ li Juan 1:1. Li Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó, xi chale: «Ta sliquebal banamile, te onoʼox oy o li Cʼope. Li Cʼope te xchiʼinoj sbaic xchiʼuc li Diose [ta griegoe, ton theón]. Jaʼ onoʼox Dios stuc [ta griegoe, theós]». Li ta teksto liʼe chaʼtos kʼu yelan chichʼ tunesel ta griego li jpʼel kʼop Diose. Li baʼyele, (theón) yichʼoj li jpʼel kʼop ton, jun artículo ta griego. Li ta jkʼoptike jaʼ li o ti, jaʼ yuʼun jnaʼojtik ti jaʼ chalbe skʼoplal li Dios skotol xuʼ yuʼune, pe li ta xchibale (theós) muʼyuk yichʼoj jun artículo li, ¿mi yuʼun van muʼyuk lek bat ta tsʼibael yuʼunik? Jkʼeltikik.

Baʼyele, skʼan jtsaktik ta venta ti ta griego koiné (ti kʼun ta aʼiele) laj yich’ tsʼibael li S-evanjelio Juane, li ta kʼop taje mu skotoluk velta chichʼ tunesel li artículo li o ti. Li Archibald Thomas Robertson ti xchanojbe lek skʼoplal Vivliae xi chalbe smelolale: «Kʼalal yichʼoj jun li o jun ti li kʼusi chalbe skʼoplale, xuʼ xichʼ jelbel yavil xchiʼuk koʼol kʼusi skʼan xal». Chakʼbe ta ilel jun skʼelobil li ta Mateo 13:38 ti xi chale: «Li osile [ta griegoe, ho agrós], li krixchanoetike [ta griego, ho kósmos]». Koliyal li gramatikae chkaʼibetik smelolal ti koʼol kʼusi skʼan xal ta skoj ti yichʼoj artikuloetike.

Pe ¿kʼu chaʼal yichʼoj jun artículo yoʼ bu chal «li Diose», pe muʼyuk ti bu chal «jaʼ onoʼox Dios» li ta Juan 1:1? Ta sventa li teksto taje, li James Allen Hewett ti xchanojbe lek skʼoplale xi chale: «Li ta teksto liʼe, ‹li Diose› xchiʼuk li ‹jaʼ onoʼox Dios› xie, mu xkoʼolajik jsetʼuk».

Sventa xkaʼibetik smelolal taje xi to laj yalbe skʼoplal li ta 1 Juan 1:5: «Jaʼ lus li Diose». Li jpʼel kʼop «Dios» xie, xi oy li ta griegoe: ho theós, jaʼ xkaltik, yichʼoj artículo li, pe li jpʼel kʼop «lus» (fos) muʼyuk yichʼoj li. ¿Kʼusi skʼan laj yal li Hewette? Xuʼ xkaltik ti jaʼ lus li Diose, pe mu xuʼ xkaltik ti li luse jaʼ Dios. Jechtik chal li ta Juan 4:24: «Li Diose jaʼ jun kuxlejal ti mu xvinaje» xchiʼuk li ta 1 Juan 4:16: «Jaʼ kʼanelal li Diose». Ta xchibal li tekstoetike, li ta griegoe yichʼoj artículo li, pe ti bu chal «jun kuxlejal ti mu xvinaje» xchiʼuk li «kʼanelale» muʼyuk yichʼoj. Jaʼ yuʼun, li buchʼu chalbe skʼoplal xchiʼuk li kʼusi chalbe skʼoplale mu xuʼ jelbetik yavil. Li tekstoetik liʼe maʼuk skʼan xal ti «li espiritue jaʼ Dios» mi jaʼuk «li kʼanelale jaʼ Dios».

Li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplal li Vivliae chalik ti Juan 1:1 maʼuk chalbe skʼoplal ti buchʼu li kʼope, yuʼun jaʼ noʼox chalbe skʼoplal junuk stalelal. Li Comentario al Nuevo Testamento, yuʼun William Barclaye, xi chchapbe smelolale: «Kʼalal muʼyuk chichʼ tunesel junuk artículo li o ti ta junuk biile, xuʼ xichʼ tunesel ta talelal. Li Juane muʼyuk laj yal jaʼ Dios stuk li Jesuse, moʼoj, yuʼun laj yal xkoʼolaj ta Dios li Jesuse (jaʼ la sbon ta ikʼ li buchʼu la stsʼibae). Xi chal ek li Jason David BeDuhn ti xchanojbe lek skʼoplal relijionetike: «Li ta griegoe, mi muʼyuk chichʼ tunesel jun li o ti li ta Juan 1:1 li ta jpʼel kʼop theose, li buchʼutik chchanik li teksto taje chalik ti jaʼ skʼoplal jun dios. Kʼalal muʼyuk chichʼ tunesel artículo li ta theós xchiʼuk li ta ho theós, jamal chakʼ ta ilel ti oy sjelbenal kʼalal jun ‹dios› xchiʼuk ‹Dios› xie». Xi to chal xtok li ta Juan 1:1: «Li Kʼope maʼuk skʼoplal li Dios ti skotol xuʼ yuʼune, jaʼ noʼox jun dios o xkoʼolaj ta jun dios, jaʼ xkaltik, ti chʼul tajek skʼoplale». Li ta vun Juan. Texto y Comentario, de Juan Mateos (traductor de la Nueva Biblia Española) ti koʼol abtej xchiʼuk li Juan Barreto, jechtik chalbe skʼoplal ek li ta Juan 1:1 xchiʼuk 2: «Li ta yoxibal velta bu chichʼ tunesel Dios li ta versikuloetik liʼe, li ta baʼyel velta xchiʼuk li ta yoxibal veltae, yichʼoj jun artikulo (li), pe li ta xchaʼkojal une, muʼyuk xa bu yichʼoj li artículo li». Li pʼijil vinik katoliko Max Zerwick xi ta xal li ta Análisis Gramatical del Griego del Nuevo Testamento la spase: «Li Kʼope chʼul tajek, jaʼ jun predicado ti muʼyuk yichʼoj artículo li, li liʼe jaʼ noʼox chalbe skʼoplal kʼu yelan ilbil li kʼope». Jaʼ jech ta xalbe skʼoplal ek li livro Clave Lingüística del Nuevo Testamento Griego.

Vaʼun chaʼa, ¿mi vokol van ta aʼiel buchʼu jaʼ ta melel li Diose? Li Jesukristoe mu toʼox jechuk ta snop. Yuʼun jun velta kʼalal la spas orasione, laj yakʼ ta ilel ti jelel xchiʼuk li Stote. Xi laj yale: «Jaʼ skʼoplal kuxlejal sbatel osil liʼe: ti ta xojtikinikote, li jun noʼox melel Diosote xchiʼuk ti chojtikinik ek li buchʼu la atak tale, li Jesukristoe» (Juan 17:3). Mi la jchʼuntik li kʼusi laj yal Jesus li ta teksto liʼe, chlik jchʼuntik ti jaʼ xnichʼon Dios li Jesuse, ti xkoʼolaj ta Diose, vaʼun jaʼ noʼox chlik kichʼtik ta mukʼ Jeova li jun noʼox melel Diose.