LIVOKʼ ta 1926 ta jun bikʼit lum ta Grecia ti Karitsa sbie. Oy oxvoʼ jbankiltak, oxvoʼ jvixobtak, xchiʼuk jun kixlel. Jaʼ yuʼun, ta skotole vaxakvoʼ yalab xnichʼnab laj yilik li jtot jmeʼe.

Li ta 1925, li jtot jmeʼ ti lek baxbolik ta abtele laj yojtikinik jun ants ti jaʼ Jchanolajel ta Vivliae (jaʼ toʼox jech ojtikinbilik li stestigotak Jeovae). Li ermana taje Ioannis Papparizos sbi, lek baxbol xchiʼuk lek tsots yoʼonton. Jech oxal, labal sba tajek laj yilik jtot jmeʼ ti kʼu yelan cholbatik lek smelolal li kʼusitik chchanubtasvan li Vivliae. Vaʼun li jtot jmeʼe lik batikuk li ta stsobajelik Jchanolajeletik ta Vivlia ti te ch-echʼ yuʼunik li ta jlumalkutike. Akʼo mi mu snaʼ stsʼibael mi jaʼuk skʼelel vun li jmeʼe, tsots tajek li xchʼunel yoʼonton ta stojolal li Jeovae xchiʼuk la xchol mantal ti bu kʼalal xuʼ yuʼune. Pe kʼux ta alel, li jtote jaʼ la skʼel li spaltail yantike, ta tsʼakale laj yikta li tsobajeletike.

Kichʼojkutik onoʼox ta mukʼ Vivlia xchiʼuk li jbankiltake, akʼo mi jech, jaʼ batem tajek ta koʼontonkutik yuʼun li kʼusi stalel tspasik li keremetike. Pe li ta 1939 kʼalal jaʼo stikʼoj tajek sba ta Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumil li Europae, oy kʼusi kʼot ta pasel ta jlumalkutik ti chʼayal to likʼotkutik yuʼune. Li jprimokutik Nicolas Psarras ti te noʼox nopol nakale, laj yichʼ tsakel batel sventa xbat skolta ta paskʼop li soltaroetik ti jaʼik jgriegoetike. Kʼajomal toʼox 20 sjabilal xchiʼuk nakatik toʼox laj yichʼ voʼ. Akʼo mi jech, xi laj yalbe ta stsatsal yoʼonton li bankilal soltaroetike: «Jaʼun yajsoltaro Kristo, mu xuʼ chibat ta paskʼop». Vaʼun, laj yichʼ chapanel yuʼun jun chapanobbail sventa soltaroetik xchiʼuk laj yichʼ albel ti ch-och lajuneb jabil ta chukele. ¡Mu to jchʼun laj kaʼikutik!

Li ta slikebaltik 1941, li epal soltaroetik ta Gran Bretaña xchiʼuk li yan soltaroetike ochik batel ta Grecia kʼuuk sjalil. Ta skoj taje laj yichʼ lokʼesel ta chukel li jprimokutik Nicolase, vaʼun sut batel ta Karitsa. Li jbankil Iliase ep tajek kʼusitik la sjakʼbe ta sventa li Vivliae, te la jchikinta ek ti kʼu sjalil loʼilajike. Ta tsʼakal une, lik jchankutik Vivlia, lik batkunkutik ta tsobajel xchiʼuk li jbankil Ilias xchiʼuk li kixlelkutik Efmorfiae. Kʼalal echʼ jun jabile, laj kakʼ jkuxlejalkutik ta stojolal Jeova xchiʼuk laj kichʼkutik voʼ koxvoʼalkutik. Ta tsʼakale, kʼotik ta  tukʼil yajtuneltak Jeova ek li yan chanvoʼ jchiʼiltak ta vokʼele.

Li ta sjabilal 1942 muʼyuk toʼox epunkutik li ta tsobobbail ta Karitsae, yuʼun kʼajomal toʼox oy baluneb ermanoetik ta skotol ti te van 15 kʼalal ta 25 jabilalkutike. Li voʼonkutik ti keremunkutik toe jnaʼojkutik ti oy kʼusi tsots ta jnuptankutike. Jech oxal, la jtsobilan jbakutik ti bu kʼalal xuʼ kuʼunkutik sventa jchankutik li Vivliae, chikʼejinkutik xchiʼuk ta jpaskutik orasion sventa jtsatsubtas jbakutik li ta mantale. Koliyal taje, tsatsub tajek li xchʼunel koʼontonkutike.

Li ta slajebaltik Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, lik stoy sbaik ta stojolal ajvalil li jkomunistaetik ti jaʼik jgriegoetike. Te une, lik mukʼta tsatsal paskʼop ta sjunul li jlumalkutike. Li jsaʼkʼop komunistaetike ta jujun bikʼtal lum chjelavik sventa tstsatsal sujik ti akʼo spas ta jmoj sjolik xchiʼuk li krixchanoetike. Kʼalal kʼotik ti bu nakalunkutike, la stsakunkutik batel xchiʼuk li jbankil Iliase xchiʼuk yan ermano ti Antonio Tsoukaris sbie. Akʼo mi laj kalbekutik ta jamal ti muʼyuk onoʼox bu ta jtikʼ jbakutik ta paskʼop ta skoj ti yajtsʼaklomunkutik Kristoe, la sujunkutik ti akʼo xi xanavkutik batel kʼalal to ta monte Olimpo ti te van 12 ora snamale.

Kʼalal mu toʼox jaluk yechʼele, oy jtsop jkomunistaetik bat stsakik ta kʼop junantik jteklumetik, vaʼun li bankilal soltaro yuʼunike laj yalbunkutik ti akʼo xbat jchiʼinkutik ta paskʼop li jkomunistaetik taje. Pe laj kalbekutik ti muʼyuk bu ta jmilkutik li jchiʼilkutik ta krixchanoale. Kap tajek xchiʼuk laj yikʼunkutik batel ta stojolal li jenerale. Kʼalal likʼotkutik ta stojolale, jaʼ noʼox jech laj kalbekutik xtok. Vaʼun, xi laj yalbunkutike: «Mi yuʼun mu xakʼanike, saʼik jkotuk mula sventa xbat atsobik tal li soltaroetik ti tsots yayijemike, vaʼun bat akʼik ta ospital». Pe xi la jakʼbekutike: «¿A ti mi la stsakunkutik li yajsoltarotak ajvalil une, mi mu tauk snopik ti soltarounkutik eke?». Xi la stakʼbunkutik xtoke: «Mi jech un chaʼa, ichʼbeik batel pan li soltaroetik ti chbatik ta paskʼope». Pe xi laj kalbekutik xtoke: «Pe mi jech xtoke, xuʼ van xiyilunkutik junuk bankilal soltaro ti kikʼojkutik batel li mulae, vaʼun xuʼ van xalbunkutik ti akʼo xkichʼbekutik batel abtejebaletik sventa paskʼop li soltaroetike».

Te la snopilan li jenerale, vaʼun ta tsʼakale, xi laj yalbunkutike: «Lek chaʼa, ¡pe xkʼel avuʼunik jnaʼ li chijetike! Jaʼ yuʼun liʼ xakomik li ta vitse, kʼelik li chijetike».

Jaʼ yuʼun kʼalal jaʼo yichʼojbe yipal li kʼope, li voʼonkutike chabi chij noʼox ta jpaskutik xchiʼuk muʼyuk chopol laj kaʼi li jol koʼontonkutike. Pe ti kʼusie jaʼo cham li jtote. Ta skoj ti jaʼ bankilal li Iliase la skoltaik sutel sventa xchabi li jmeʼkutike. Taje jaʼo kʼalal echʼem xa ox jun jabil te oyunkutik ta chabi chije. Pe ta tsʼakal xtoke ipaj li ermano Antonioe, jech oxal, la skoltaik lokʼel ek. Jaʼuk li voʼone te to tsakbil likom.

Pe ti kʼusi une, kʼun tsalatik yuʼun yajsoltarotak jgriegoetik li jkomunistaetike. Jech oxal, li jtsop jkomunista ti jaʼ li buchʼu stsakojikun batele laj yalik ti jaʼ mas lek xijatavkutik batel ta vitstik ta stukʼil li lum Albaniae. Kʼalal nopol xa tajek skʼan xikʼotkutik li ta lum Albaniae, te makbil likʼotkutik ta yajsoltarotak jgriegoetik. Xiʼik tajek xchiʼuk jatavik batel ta anil li jkomunistaetike. Yan li voʼone la jnakʼ jba ta spat jun lomem teʼ, vaʼun jaʼo kʼot ta pasel li kʼusi laj kal ta slikebale.

Kʼalal laj kalbe smelolal yajsoltarotak jgriegoetik ti la xchukikun li jkomunistaetike, laj yikʼikun batel ti bu oy li epal soltaroetik ta stsʼel Verriae. Taje jaʼ li jteklum Berea chal Vivliae. Jaʼ te la skʼelbeik skʼoplal li kʼusi kʼot ta jtojolale. Vaʼun li bankilal soltaroe laj yalbun ti akʼo xbat jokʼ lum sventa snakʼobbail li soltaroetike. Pe  muʼyuk bu la jchʼun, jaʼ yuʼun laj yal mantal ti akʼo xibat ta chukel li ta lum joyol ta nab ta Makrónisos ti toj echʼ xa noʼox xibal sbae.

Li lum joyol ta nab taje jaʼ te xkom ta yeloval li tiʼ nab ta Áticae, ti te van 50 kilometrouk xil li Atenase. Li lum joyol ta nabe bikʼit tajek xchiʼuk takin tajek. Yuʼun kʼajomal noʼox 13 kilometro snatil xchiʼuk chib xchiʼuk j-oʼlol kilometro sjamlej, pe taje jaʼ xa li bu mas jamale. Li ta 1947 kʼalal ta 1958, mas ta sien mil krixchanoetik laj yichʼik takel batel ta chukel te. Te ayik ta chukel jkomunistaetik, li buchʼutik pakʼtabil ta jkomunistae, soltaroetik ti tspʼajik mantale xchiʼuk epal stestigotak Jeova.

Kʼalal likʼot ta slikebaltik 1949 li ta chukinab taje, jelajtik bu yavilik li epal jchukeletike. Ti bu laj yakʼikun li voʼon xchiʼuk ta sienal xa noʼox jchukeletike mu masuk chabibil. Ta lumtik chivaykutik xchiʼuk li avilal taje jaʼ sventa lajuneb krixchanoetik, pe 40 te la stsinunkutik. Ikʼ tajek li voʼ chkuchʼkutike, jutuk mu jujunuk kʼakʼal naka lenteja xchiʼuk berenjena ta jlajeskutik. Batsʼi la jkil tajek jvokolkutik yuʼun li ikʼ xchiʼuk li polvoe. Pe taje xuʼ noʼox, yuʼun li yantike mas to laj yil svokolik ta skoj ti laj yichʼik sujel ta xjochel ton ta buyuk noʼoxe, taje mu xchʼay-o ta sjolik li jchukeletike xchiʼuk xaʼibeik to lek xkʼuxul li svokole.

Kʼalal jaʼo te chixanav ta tiʼ nab jun veltae, te laj taik jayibuk stestigotak Jeova ti yan-o bu yavil akʼbilike. ¡Batsʼi ximuyubajkutik tajek kʼalal la jkil jbakutike! Vaʼun lik jtsobilan jbakutik ti bu kʼalal xuʼ chkilkutike, pe pʼijunkutik tajek xtok sventa mu xiyilunkutik. Ta jkʼelkutik lek kʼuxi xuʼ jcholbekutik mantal xtok li yan jchukeletike. Oy onoʼox junantik kʼotik ta stestigo Jeova. Ti jech la jpaskutik taje xchiʼuk ti muʼyuk bu xkiktakutik spasel orasione jaʼ litsatsubkutik-o yuʼun ta mantal.

Kʼalal echʼ lajuneb u te oyun yuʼunik li ta chukinab taje, li buchʼutik laj yikʼikun batel tee la snopik mi jel xa ox li jnopbene, jech oxal, laj yalbeikun ti akʼo xa jlap li kʼuʼil sventa soltaroe. Pe muʼyuk bu jchʼun yan velta. Jaʼ yuʼun, la xjochikun batel ta stojolal li komandantee. Kʼalal likʼot ta stojolale laj kakʼbe jlik vun ti xi jtsʼibaoje: «Li voʼone kʼajomal noʼox yajsoltaroun li Kristoe». Kap tajek sjol xchiʼuk laj yalbun ti xuʼ spasbun li kʼusi xal yoʼontone, vaʼun la stakun batel ta stojolal li bankilal yuʼunike. Taje jaʼ jun bankilal ovispo jgriego li ta Relijion Ortodoxae xchiʼuk jaʼ slapoj batel li slekil kʼuʼ sventa srelijione. Ep kʼusi la sjakʼbun, pe naka ta Vivlia la jtakʼbe. Laje xi tsots laj yale: «¡Vovijem xa xchiʼuk li srelijione, ikʼik xa batel!».

Ta yokʼomale la sujikun yan velta xtok ti akʼo jlap li kʼuʼil sventa soltaroale. Pe muʼyuk bu la jchʼun. Ta skoj taje lik yakʼbeikun majel xchiʼuk yan to sba laj yakʼbeikun teʼ. Vaʼun, laj yikʼikun batel ta stojolal li enfermeroetik te ta chukinab sventa skʼelik mi muʼyuk bu skʼas junuk jbakile. Laje la skilikun batel ti bu chivaye. Chib u jaʼ jech la spasbeikun jujun kʼalal.

Kapik tajek ta skoj ti muʼyuk bu laj jel li jnopbene, jaʼ yuʼun oy kʼusi yan lik spasbeikun. La xchukbikun jkʼob ta jpat xchiʼuk muʼyuk xkʼuxul yoʼontonik ti kʼu yelan la sjisbeikun chʼojon ta yut kakane. Kʼalal jaʼo chkaʼibe kʼu to yelan xkʼuxule vul ta jol li kʼusi laj yal Jesus liʼe: ‹Xamuyubajik noʼox kʼalal ta xchopol kʼoptaoxuk xchiʼuk kʼalal ta skontrainoxuke. Kuxetuk noʼox me avoʼontonik xchiʼuk muyubajanik me tajek, yuʼun mukʼ li amoton chataik ta vinajele; yuʼun jaʼ jech laj yichʼik kontrainel ek li j-alkʼopetik ti baʼyel echʼ avuʼunike› (Mat. 5:11, 12). Mu xa noʼox stsʼik xchiʼuk jal tajek laj kaʼi ti laj yilbajinikune, jaʼ to ti kʼuxi chamem likom yuʼunik yilele.

Kʼalal vul tal jchʼulele te xa ox tikʼilun yuʼunik ta jun chukinab ti sik ta jyalele. Muʼyuk jveʼel, muʼyuk voʼ kuchʼ mi jaʼuk kʼusi jpix-o jba. Akʼo mi jech, lek jun koʼonton laj kaʼi. Yuʼun jech kʼuchaʼal jamal chal li Vivliae chchabi koʼontontik xchiʼuk jnopbentik «li jun oʼontonal yuʼun [Diose]» (Filip. 4:7). Ta yokʼomale, oy jun soltaro ti lek yoʼontone laj yakʼbun jpan, voʼ xchiʼuk jlik pimil kʼuʼil. Oy yan xtoke laj yakʼbun li spukulal veʼele. Jaʼ jech laj kaʼi ti ta xkʼuxul yoʼonton la xchabiun li Jeovae xchiʼuk ep kʼutik yelan laj yakʼ ta ilel ti jech-o chchabiune.

Ta skoj ti jtoybaun xchiʼuk ti mu xa ximelolin chilik li j-abteletike laj yikʼikun batel ta Atenas sventa te xchapanikun li ta snail chapanobbail yuʼun soltaroetike. Laj yalbeikun ti chchukikun oxib jabil li ta lum joyol ta nab ti Yíaros sbie. Taje te van 50 kilometro xil li slokʼeb Kʼakʼal ta Makrónisose.

Li chukinab ta Yiarose lek tsots xchiʼuk mukʼ tajek li smuroal ta ladriyoe, te tikʼajtik ta chukel mas ta voʼ mil jpolitikoetik xchiʼuk vukub stestigotak Jeova ta skoj ti  mu skʼan stikʼ sbaik ta paskʼope. Li vukvoʼunkutik taje la jtsob jbakutik ta mukul sventa jchankutik li Vivliae, akʼo mi jnaʼojkutik lek ti mu xakʼik jsetʼuke. Pe taje maʼuk noʼox, yuʼun ta onoʼox xkʼot ta mukul ta jtojolalkutik li revista Li Jkʼel osil ta toyole. Ta kʼabal ta jpaskutik kopiar xchiʼuk jaʼ ta jtuneskutik kʼalal ta jtsob jbakutike.

Pe jun kʼakʼale laj yilunkutik jun jchabichukinab kʼalal jaʼo jmoj ta jchankutik li revistae, vaʼun la spojbunkutik batel. Te une, la stakunkutik ta ikʼel ta s-ofisina li itsʼinal direktore. Laj kalbe koʼontonkutik ti mas to chepajesik ti kʼu sjalil te chikomkutik ta chukele. Pe xi laj yalbunkutike: «Jnaʼojkutik xa kʼu avelanik xchiʼuk lek tajek chkilkutik li atalelalike. Xuʼ jpat koʼontonkutik ta atojolalik. Sutanik batel, bat abtejanik». Maʼuk noʼox jech laj yalbunkutik, yuʼun mas to kʼun li kabtel laj yakʼ jpaskutike. ¡Batsʼi la jtojkutik tajek ta vokol! Akʼo mi ta chukinab oyunkutik, pe chakʼ ta ichʼel ta mukʼ Jeova ti kʼu yelan jtalelalkutike.

Oy to kʼusi lek kʼot ta pasel koliyal li stukʼil koʼontonkutike. Yuʼun oy jun jchanubtasvanej ta matematika ti te tikʼil ta chukel eke. Ep tajek kʼusitik la sjakʼbunkutik ta sventa ti kʼusi jchʼunojkutik ta skoj ti laj yil jtalelalkutike. Kʼalal lilokʼkutik ta chukel ta slikebaltik 1951, laj yichʼ lokʼesel ek. Ta tsʼakale och ta stestigo Jeova xchiʼuk lik tunuk ta tsʼakal ora.

Kʼalal la skoltaikun lokʼel li ta chukele lisut batel ta Karitsa ti jaʼ te oyik li kutsʼ kalale. Ta tsʼakal une libat ta naklej ta Melbourne (Australia) jech kʼuchaʼal li yan jgriegoetike. Te laj kojtikin jun ermana ti Janette sbie xchiʼuk ti lek tajek stalelale, vaʼun linupunkutik. Jech xtok, koʼol la jtsʼiteskutik li oxvoʼ kuni tsebkutik xchiʼuk jun kuni keremkutik li ta sbelel kuxlejale.

Li avie mas xa ta 90 jabilal xchiʼuk chitun ta mol ta tsobobbail, jech-o batem ta koʼonton spasbel yabtel li Jeovae. Ta skoj ti toj echʼ xa noʼox laj kichʼ ilbajinel ta voʼnee oy bakʼintik ch-avan li jbekʼtale xchiʼuk li kakane, mas to kʼalaluk chlaj koʼontonkutik ta cholmantale. Akʼo mi jech, tukʼ-o chkakʼ jba xchiʼuk jpʼel-o ta koʼonton ti ‹yajsoltaroun Kristoe› (2 Tim. 2:3).