Omo liuloño u kasi koloneke vilo, tu pondola oku kũlĩha omanu valua okuti kosimbu ci sule. Pole, lopo vamue va limbuka okuti ukamba wavo hawociliko. Ukuenje umue o kuete 24 kanyamo wa popia ndoco: “Ndi sima okuti ukamba ndi kuete lomanu ka u kala otembo yalua. Pole, akamba vo kosimbu va isiange, haivo a kasi lavo toke cilo!”

Koloneke vilo ka ca lelukile oku linga ukamba wocili. Momo lie?

Uloño u pondola oku koka onepa yimue yovitangi. Asapulo, oloredes sociais kuenda ovina vikuavo vi pondola oku molẽha ndu okuti ci tava oku linga ukamba lomunu umue okuti, ku sukila oku kala ocipepi laye. Koloneke vilo omanu valua va siata oku sapela poku litumisa asapulo amue. Elivulu limue li tukuiwa hati, Maturidade Artificial (kelimi liongelesi) li popia ndoco: “Omanu ka va siatele oku sapela calua polo la polo. Olondonge kosikola vi pita vali otembo yalua vo komputador okuti oku kala la vakuavo ci sule.”

Olonjanja vimue ovoloño a lingisa okuti, ukamba umue u molẽha ndu okuti wa pama. Brian, * okuti o kuete 22 kanyamo wa popia ndoco: “Nda fetika oku limbuka okuti ame lika nda enda oku tuma asapulo kakamba vange, oco ndi va pule nda va kasi ciwa. Noke nda liwekapo oku tumisa asapulo aco, oco ndi tale nda ovo va ndi tumisavo asapulo. Pole, vatito va ci linga. Nda limbuka okuti vamue pokati kavo ka va kaile akamba vocili.”

Olonduko vimue vocipama cilo via pongoluiwa.Ove pamue o sima ndoco: ‘Asapulo kuenda oloredes sociais, onjila yimue yoku sapela lakamba vange kuenda poku ci linga ci mioñolola ukamba wange.’ Ocili okuti ci kuatisa, pole, o sukilavo oku sapela lakamba vaco polo la polo. Ocitangi ceci okuti olonjanja vialua oloredes sociais vi pondola oku kala lika ndeyau pokati kove lomanu vakuavo, pole, ka vi kuatisa oku kuata ukamba wocili.

Limbuka eci ci lomboloka ekamba liocili. Embimbiliya li tukula ekamba liocili okuti lina li “ku lamelela okuti huvove o sule.” (Olosapo 18:24) Halioko hẽ ekamba o yongola oku kuata? Ove hẽ o kasivo ndekamba eli? Oco o tambulule apulilo a-a, soneha ovituwa vitatu ove o yongola kekamba limue. Noke soneha ovituwa vitatu ove o kuete okuti vi kuete esilivilo koku linga ukamba. Lipula ndoco: ‘Omanu vapi nda siata oku sapela lavo okuti vakuete ovituwa viaco? Akamba vaco nda va limbuka ovituwa vipi kokuange?’ —Onumbi Yembimbiliya: Va Filipoi 2:4.

Sokolola ovina via velapo voku kuata ukamba. Ukamba u lingiwa vo Internet wa siata calua pokati komanu vana va sole ovina vimuamue ale vana va sole ovitalukilo vimuamue. Ndaño okuti va sole ovina vimuamue, pole, ca velapo oku kuata ovisimĩlo vimuamue viatiamẽla kueci ciwa ale kovina viavelapo komuenyo. Ufeko umue o tukuiwa hati, Leanne, okuti o kuete 21 kanyamo wa popia hati: “Ndaño si kuete akamba valua, pole, ava ndi kuete va ndi kuatisa oku kala omunu uwa.” —Onumbi Yembimbiliya: Olosapo 13:20.

Sapela lomunu polo la polo. Ka kuli lacimue ci sokisiwa loku sapela polo la polo. Nda o ci linga o pondola oku limbuka ovina vimue komunu ndeci, ocileñi condaka yaye, upolo waye, ekalo lietimba liaye kuenda ovina vikuavo. —Onumbi Yembimbiliya: 1 Va Tesalonike 2:17.

Soneha ukanda umue. Ci pondola oku molẽha ndu okuti ca tatama, pole, eci o soneha ukanda umue ci kala ndu okuti, wa kapako ciwa omunu waco kuenda o lekisa okuti eye o kuete esilivilo kokuove. Voluali lulo okuti omanu va linga ovina vialua vonjanja yimosi, ka ca lelukile oku lekisa ocituwa caco coku kapako omunu. Ulume umue o tukuiwa hati, Sherry Turkle velivulu liaye wa lombolola eci catiamẽla kumalẽhe umue okuti, lalimue eteke a tambuile ukanda umue wekamba ale wepata liaye. Poku vangula eci catiamẽla kotembo omanu va enda oku soneha ovikanda, umalẽhe waco wa popia hati: “Ame sia kaile kotembo yaco, pole, lopo ndi kuete ongeva yoloneke viaco.” Momo lie ku kuamela “uloño waco wo kosimbu” oco o sange akamba vocili?

Olondaka vioku malusula: Vukamba wocili mua kongela ovina vialua okuti, oku sapela lika ci sule. Akamba vocili va sukila oku lekisa ovituwa viwa ndeci, ocisola, ohenda, epandi kuenda oku ecela. Ovituwa evi ovio vi kuatisa koku pamisa ukamba umue. Pole, ku pondola oku kuata ukamba waco nda o kuete lika akamba vo Internet.