1. Ndivho ya Yehova nga ha ndugiselelo ya muṱa yo vha i ifhio?

 MUSI Yehova a tshi ṱanganya Adamu na Eva nga mbingano, Adamu o sumbedza dakalo ḽawe nga u amba maipfi a tshirendo tsha u thoma-thoma tsho ṅwalwaho nga Luheberu. (Genesi 2:22, 23) Naho zwo ralo, Musiki o vha o humbula zwinzhi nṱhani ha u sokou takadza vhana vhawe vha vhathu. O vha a tshi ṱoḓa vhafarisi vha mbingano na miṱa vha tshi ita zwine a zwi funa. O vhudza vhavhingani vha u thoma uri: “Bebani ni ande ni ḓadze shango, ni ḽi kunde, ni vhuse dzikhovhe dza lwanzhe na zwiṋoni zwa ṱaḓulu na dzoṱhe dziphukha dzi tshatshamaho kha ḽifhasi.” (Genesi 1:28) Wo vha u mushumo muhulwane, u lambedzaho lungafhani! Vhone na vhana vhavho vha tshifhinga tshi ḓaho vho vha vha tshi ḓo takala lungafhani arali Adamu na Eva vha ite zwi funwaho nga Yehova nga u thetshelesa ho fhelelaho!

2, 3. Miṱa i nga wana hani dakalo ḽihulwane ṋamusi?

² Na ṋamusi, miṱa i takala vhukuma musi i tshi shuma yo ṱangana u ita zwi funwaho nga Mudzimu. Muapostola Paulo o ṅwala: “U luvha Mudzimu hu lamulela hoṱhe, hu na mbavhalelo ya kha vhuno vhutshilo na kha vhu ḓaho.” (1 Timotheo 4:8) Muṱa une wa tshila nga u ḓikumedza kha Mudzimu na une wa tevhela vhulivhisi ha Yehova samusi vhu tshi wanala Bivhilini u ḓo wana dakalo “kha vhuno vhutshilo.” (Psalme ya 1:1-3; 119:105; 2 Timotheo 3:16) Naho arali muraḓo muthihi fhedzi  wa muṱa u tshi shumisa maitele a Bivhili, vhuimo vhu khwine u fhira arali hu si na ane a a shumisa.

³ Heyi bugu yo haseledza maitele manzhi a Bivhili ane a ita uri muṱa u takale. Khamusi no ṱhogomela uri maṅwe ao a bvelela lunzhi-lunzhi kha yeneyi bugu. Ndi ngani? Ngauri a na mafhungo-ngoho ane a shuma u itela u vhuyedza vhoṱhe kha masia o fhamba-fhambanaho a vhutshilo ha muṱa. Muṱa une wa lwela u shumisa haya maitele a Bivhili u wana uri u ḓikumedza kha Mudzimu vhukuma “hu na mbavhalelo ya kha vhuno vhutshilo.” Kha ri dovhe ri sedze eneo maitele maṋa a ndeme.

4. Ndi ngani u ḓifara hu ha ndeme mbinganoni?

⁴ Khosi Salomo o ri: “Munna a sá koni u ḓi-puta, ndi muḓi we wa fuḓwa khura.” (Mirero 25:28; 29:11) “U ḓi-puta,” u ḓifara, ndi ha ndeme kha vhane vha ṱoḓa mbingano yo takalaho. U tendela maḓipfele a tshinyadzaho, sa mbiti kana nyemulo mmbi, zwi ḓo ita mutshinyalo une wa ḓo dzhia miṅwaha u sa athu luga—arali u tshi lugisea.

5. Muthu a songo fhelelaho a nga ṱahulela hani u ḓifara, nahone hu na mbuyelo dzifhio?

⁵ Vhukuma, a hu na muḓuhulu wa Adamu ane a nga kona u langa tshoṱhe ṋama yawe i songo fhelelaho. (Vha-Roma 7:21, 22) Naho zwo ralo, u ḓifara ndi tshiaṋwiwa tsha muya. (Vha-Galata 5:22, 23, sedzani NW.) Nga zwenezwo, muya wa Mudzimu u ḓo bveledza u ḓifara kha riṋe arali ra rabelela heyi pfaneleo, arali ri tshi shumisa nyeletshedzo yo teaho ine ya wanala Maṅwaloni, nahone arali ri tshi konana na vhane vha vha nayo na u iledza vhane vha si vhe nayo. (Psalme ya 119:100, 101, 130; Mirero 13:20; 1 Petro 4:7) Buḓo ḽo raloho ḽi ḓo ri thusa u ‘shavha vhupombwe,’ na musi ri tshi lingwa. (1 Vha-Korinta 6:18) Ri ḓo litsha vhuvemu nahone ra  iledza kana u kunda vhudakwa. Nahone ri ḓo sedzana na u vutshelwa na vhuimo vhu konḓaho ro dzika. U nga ri roṱhe—u katela na vhana—ri nga guda u ṱahulela hetshi tshiaṋwiwa tsha muya tsha ndeme.—Psalme ya 119:1, 2.

6. (a) Ndi ndugiselelo ifhio yo itwaho nga Mudzimu ya vhuṱoho? (b) Munna u fanela u humbula mini arali a tshi ṱoḓa uri vhuṱoho hawe vhu ḓisele muṱa wawe dakalo?

⁶ Maitele a ndeme a vhuvhili ndi u ṱhogomela vhuṱoho. Paulo o ṱalusa nzudzanyo yo teaho ya zwithu musi a tshi ri: “Ndi funa ni tshi zwi ḓivha zwauri, yone ṱhóho ya munna ufhio na ufhio ndi Kristo, huno ṱhóho ya musadzi ndi munna, ṱhóho ya Kristo é Mudzimu.” (1 Vha-Korinta 11:3) Hezwi zwi amba uri munna u ranga phanḓa muṱani, musadzi wawe u tikedza nga u fulufhedzea, nahone vhana vha thetshelesa vhabebi vhavho. (Vha-Efesa 5:22-25, 28-33; 6:1-4) Naho zwo ralo, ṱhogomelani uri vhuṱoho vhu isa dakaloni fhedzi musi vhu tshi shumiswa nga nḓila yo teaho. Vhanna vhane vha tshila nga u ḓikumedza kha Mudzimu vha a zwi ḓivha uri vhuṱoho a si vhukunzi. Vha edzisa Yesu, Ṱhoho yavho. Naho Yesu o vha o fanela u vha “ṱhóho ya zwoṱhe,” ho ngo “ḓa u shumelwa, ó ḓa u shumela vhaṅwe.” (Vha-Efesa 1:22; Mateo 20:28) Nga nḓila i fanaho, munna wa Mukriste u shumisa vhuṱoho, hu si u itela u ḓivhuyedza, fhedzi u itela u ṱhogomela madzangalelo a musadzi wawe na vhana vhawe.—1 Vha-Korinta 13:4, 5.

7. Ndi maitele afhio a Maṅwalo ane a ḓo thusa musadzi u ita mushumo wawe we a u ṋewa nga Mudzimu muṱani?

⁷ Kha sia ḽawe, musadzi ane a tshila nga u ḓikumedza kha Mudzimu, ha ṱaṱisani kana a ṱoḓa u vhusa munna wawe. U takalela u mu tikedza na u shuma nae. Nga zwiṅwe zwifhinga Bivhili i amba nga ha uri munna ndi “muṋe” wa musadzi, i tshi zwi ita zwa vha khagala uri ndi ṱhoho yawe. (Genesi 20:3) Nga mbingano u vha  nga fhasi ha “mulayo wa munna.” (Vha-Roma 7:2) Nga tshifhinga tshi fanaho, Bivhili i mu vhidza “mufarisi” na “o fanelaho ene.” (Genesi 2:20) U na pfaneleo na vhukoni zwine munna wawe a si vhe nazwo, nahone u mu ṋea thikhedzo ine a i ṱoḓa. (Mirero 31:10-31) Bivhili i ita na u amba uri musadzi ndi “shaka,” ane a shuma tsini-tsini na mufarisi wawe. (Maleaxi 2:14) Enea maitele a Maṅwalo a thusa munna na musadzi u pfesesa vhuimo havho na u farana nga ṱhonifho na tshirunzi zwo teaho.

8, 9. Ṱalutshedzani maṅwe maitele ane a ḓo thusa vhoṱhe muṱani u khwinisa vhukoni havho ha vhudavhidzano.

⁸ Kha heyi bugu, hu dodombedzwa lunzhi-lunzhi ṱhoḓea ya vhudavhidzano. Ndi ngani? Ngauri zwithu zwi a luga musi vhathu vha tshi amba nahone vha tshi thetshelesana zwa vhukuma. Zwo ombedzelwa lunzhi-lunzhi uri vhudavhidzano vhu katela vhathu vhavhili. Mufunziwa Yakobo o zwi bula nga heyi nḓila: “Muthu nga a ṱavhanye u pfa, a lenge u amba.”—Yakobo 1:19.

⁹ Ndi zwa ndeme hafhu u ṱhogomela nḓila ine ra amba ngayo. Maipfi a songo humbulwaho, a u lwa, kana a sasaladzaho ha bveledzi vhudavhidzano vhu bvelelaho. (Mirero 15:1; 21:9; 29:11, 20) Naho zwine ra khou zwi amba zwi zwone, arali zwa ambiwa nga nḓila ya tshiṱuhu, ya u ḓikukumusa, kana ya u sa humbulela, hu vhonala uri zwi ḓo huvhadza nṱhani ha uri zwi ite zwivhuya. Maambele ashu a fanela u takadza, o “lungiwaho muṋo.” (Vha-Kolosa 4:6) Maipfi ashu a fanela u fana na “mbumbwa dza musuku dzí ndiloni ya tsimbi-tseṱha.” (Mirero 25:11) Miṱa ine ya guda u davhidzana zwavhuḓi yo dzhia vhukando vhuhulwane ha u wana dakalo.

10. Ndi mufuda ufhio wa lufuno une wa vha wa ndeme mbinganoni?

¹⁰ Ipfi “lufuno” ḽi bvelela lunzhi-lunzhi kha heyi bugu. Naa ni kha ḓi humbula mufuda wa lufuno we zwihuluhulu  ha ambiwa nga hawo? Ndi ngoho uri lufuno lwa vhafunani (nga Lugerika, eʹros) lu na tshipiḓa tshihulwane mbinganoni, nahone mbinganoni dzo bvelelaho, lufuno lwo dzikaho na vhukonani (nga Lugerika, phi·liʹa) zwi a hula vhukati ha munna na musadzi. Fhedzi zwa ndeme vhukuma ndi lufuno lu imelwaho nga ipfi ḽa Lugerika a·gaʹpe. Holu ndi lufuno lune ra lu ṱahulelela Yehova, Yesu, na wahashu. (Mateo 22:37-39) Ndi lufuno lune Yehova a lu sumbedza kha vhathu. (Yohane 3:16) Ndi zwavhuḓi lungafhani uri ri kone u sumbedza mufarisi washu wa mbingano na vhana vhashu lwonolwo lufuno!—1 Yohane 4:19.

11. Lufuno lu vhuyedza mbingano nga nḓila-ḓe?

¹¹ Mbinganoni holu lufuno luhulwane vhukuma ndi “mbofho i putelaho zwo khunyelelaho.” (Vha-Kolosa 3:14) Lu ṱanganya vhavhingani nahone lu vha ita uri vha ṱoḓe u itelana zwa khwine-khwine na vhana vhavho. Musi miṱa i tshi sedzana na vhuimo vhu konḓaho, lufuno lu vha thusa u sedzana na zwithu vhe vhathihi. Musi vhavhingani vha tshi vha vhalala, lufuno lu vha thusa uri vha tikedzane nahone vha bvele phanḓa u dzhielana nṱha. “Lufuno . . . a lu ḓi-ṱoḓeli zwalwo. . . . lu fuka zwoṱhe, lwa tenda zwoṱhe, lwa fulufhela zwoṱhe, lwa konḓelela zwoṱhe. Lufuno na lini na lini a lu lovhi.”—1 Vha-Korinta 13:4-8.

12. Ndi ngani u funa Mudzimu zwi tshi ita uri vhavhingani vha khwaṱhise mbingano yavho?

¹² Mbofho ya mbingano i khwaṱha vhukuma hu si nga lufuno vhukati ha vhafarisi vha mbingano fhedzi, fhedzi zwihuluhulu nga u funa Yehova. (Muhuweleli 4:9-12) Ndi ngani? Vhukuma, muapostola Yohane o ṅwala: “U funa Mudzimu ndi u ita zwe a ri laya nahone milayo yawe a i konḓi.” (1 Yohane 5:3) Nga zwenezwo, vhavhingani vha fanela u gudisa vhana vhavho nga u ḓikumedza kha Mudzimu hu si nga ṅwambo wa uri vha funesa vhana vhavho fhedzi, fhedzi nga ṅwambo wa uri wonoyu  ndi mulayo wa Yehova. (Doiteronomio 6:6, 7) Vha fanela u iledza u ḓifara ha vhuaḓa hu si ngauri vha a funana fhedzi, fhedzi zwihuluhulu ngauri vha funa Yehova, ane a ‘ḓo laṱa vha vhuḓavhu na vha vhupombwe.’ (Vha-Heberu 13:4) Naho arali mufarisi muthihi a tshi ita vhuleme vhuhulwane mbinganoni, u funa Yehova zwi ḓo sudzulusela muṅwe u bvela phanḓa a tshi tevhela maitele a Bivhili. Miṱa ine khayo u funana ha khwaṱhiswa nga u funa Yehova yo takala vhukuma!

13. U ḓiimisela u ita zwi funwaho nga Mudzimu zwi ḓo thusa hani muṅwe na muṅwe u livhisa ṱhogomelo kha zwithu zwa ndeme ngangoho?

¹³ Vhutshilo hoṱhe ha Mukriste ho thewa kha u ita zwi funwaho nga Mudzimu. (Psalme ya 143:10) Zwenezwi ndi zwine vhukuma u ḓikumedza kha Mudzimu ha amba zwone. U ita zwi funwaho nga Mudzimu zwi thusa miṱa u livhisa ṱhogomelo yayo kha zwithu zwa ndeme ngangoho. (Vha-Filipi 1:9, 10) Sa tsumbo, Yesu o sevha: “Ndo ḓa u luṱanya muthu na khotsi-awe, ṅwananyana na mme-awe, muḓuhulu na makhulu wawe. Vha  muṱani wa muthu vha ḓo vha maswina awe.” (Mateo 10:35, 36) U tendelana na tsevho ya Yesu, vhatevheli vhawe vhanzhi vho tovholwa nga miraḓo ya muṱa. Ndi vhuimo vhu ṱungufhadzaho, vhu vhavhaho lungafhani! Naho zwo ralo, mbofho dza muṱa a dzo ngo fanela u fhira lufuno lwashu lwa u funa Yehova Mudzimu na Yesu Kristo. (Mateo 10:37-39) Arali muthu a tshi konḓelela hu sa londwi u pikiswa nga muṱa, vhenevho vhapikisi vha nga kha ḓi shanduka musi vha tshi vhona mvelelo dzavhuḓi dza u ḓikumedza kha Mudzimu. (1 Vha-Korinta 7:12-16; 1 Petro 3:1, 2) Naho arali zwenezwo zwa sa itea, a hu na zwivhuya zwa tshoṱhe zwine zwa waniwa nga u litsha u shumela Mudzimu nga ṅwambo wa u pikiswa.

14. Lutamo lwa u ita zwi funwaho nga Mudzimu lu ḓo thusa hani vhabebi u vhuyedza vhukuma vhana vhavho?

¹⁴ U ita zwi funwaho nga Mudzimu zwi thusa vhabebi u ita phetho dzo teaho. Sa tsumbo, huṅwe fhethu vhabebi vha anzela u dzhia vhana sa vhubindulisi, nahone vha ḓitika nga vhana vhavho uri vha vha ṱhogomele musi vha tshi vha vhalala. Naho zwo fanela nahone zwo tea uri vhana vho aluwaho vha ṱhogomele vhabebi vhavho vhalala, u ṱhogomela ho raloho a ho ngo fanela u ita vhabebi uri vha ṱuṱuwedze vhana vhavho u tovhola matshilele a u funa zwithu zwi vhonalaho. Vhabebi a vha vhuyedzi vhana vhavho arali vha tshi vha alusela u dzhiela nṱha zwithu zwi vhonalaho u fhira zwithu zwa muya.—1 Timotheo 6:9.

15. Oinike, mme a Timotheo, o vha e tsumbo yavhuḓisa ya mubebi we a ita zwi funwaho nga Mudzimu nga nḓila-ḓe?

¹⁵ Tsumbo yavhuḓi kha heḽi sia ndi Oinike, mme a Timotheo khonani ṱhukhu ya Paulo. (2 Timotheo 1:5) Naho o vha o vhingwa nga a si mutendi, Oinike, khathihi na Loisa makhulu-tshisadzi wa Timotheo, nga hu bvelelaho o alusa Timotheo uri a tovhole u ḓikumedza kha Mudzimu. (2 Timotheo 3:14, 15) Musi Timotheo o no aluwa, Oinike o mu tendela uri a ṱuwe hayani nahone a thome mushumo wa u huwelela Muvhuso sa mushumisani  na Paulo wa vhurumiwa. (Mishumo 16:1-5) U fanela u vha o takala lungafhani musi murwa wawe a tshi vha murumiwa a swayeaho! U ḓikumedza hawe kha Mudzimu e mualuwa zwo sumbedza zwavhuḓi u gudiswa hawe a tshee muṱuku. Vhukuma, Oinike o fushea na u takadzwa nga u pfa mivhigo nga ha vhuḓinḓa ha Timotheo vhu fulufhedzeaho, naho khamusi o vha a tshi mu ṱuvha.—Vha-Filipi 2:19, 20.

16. Sa murwa, Yesu o sumbedza u vhilaelela hufhio ho teaho, fhedzi tshipikwa tshawe tshihulwane tsho vha tshi tshifhio?

¹⁶ Yesu o aluswa muṱani u ofhaho Mudzimu, nahone musi a tshi vha mualuwa, sa murwa o sumbedza u vhilaelela mme awe ho teaho. (Luka 2:51, 52; Yohane 19:26) Naho zwo ralo, tshipikwa tshihulwane tsha Yesu ho vha hu u khunyeledza zwi funwaho nga Mudzimu, nahone khae zwenezwi zwo katela na u vulela vhathu nḓila ya u ḓiphina nga vhutshilo vhu sa fheli. Zwenezwi o zwi ita musi a tshi ṋekedza vhutshilo hawe ha muthu ho fhelelaho sa tshirengululi tsha vhathu vha re na tshivhi.—Marko 10:45; Yohane 5:28, 29.

17. Buḓo ḽa Yesu ḽa u fulufhedzea ḽo vulela vhane vha ita zwi funwaho nga Mudzimu zwilavhelelwa zwifhio zwa vhugala?

¹⁷ Nga murahu ha lufu lwa Yesu, Yehova o mu vusela vhutshiloni ha ṱaḓulu nahone a mu ṋea vhuvhusi vhuhulwane, mafheleloni a mu vhea sa Khosi Muvhusoni wa ṱaḓulu. (Mateo 28:18; Vha-Roma 14:9; Ndzumbululo 11:15) Tshiṱhavhelo tsha Yesu tsho ita uri vhaṅwe vhathu vha kone u khethiwa u itela u vhusa nae kha wonoyo Muvhuso. Tsho ita na u vulela vhathu vhoṱhe vha mbilu dzavhuḓi nḓila ya u ḓiphina nga vhutshilo ho fhelelaho kha ḽifhasi ḽo vusuluselwaho zwiimoni zwa paradiso. (Ndzumbululo 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Iṅwe ya ndugelo khulwanesa dzine ra vha nadzo ṋamusi ndi u vhudza vhahura vhashu nga ha mafhungo maḓifha a re na vhugala.—Mateo 24:14.

18. Ndi khumbudzo na ṱhuṱhuwedzo zwifhio zwine zwa ṋewa miṱa na muthu nga muthihi?

 ¹⁸ Samusi muapostola Paulo o sumbedza, u tshila vhutshilo ha u ḓikumedza kha Mudzimu zwi fulufhedzisa uri vhathu vha nga wana ifa ḽa phaṱutshedzo vhutshiloni “vhu ḓaho.” Vhukuma, heyi ndi nḓila ya khwine-khwine ya u wana dakalo! Humbulani, “shango ḽi a lovha na nyemulo dzaḽo, huno ane a ita zwiné Khotsi a zwi funa u ḓi dzula e hone na lini na lini.” (1 Yohane 2:17) Nga zwenezwo, hu sa londwi uri ni ṅwana kana ni mubebi, munna kana musadzi, kana mualuwa a re eṱhe a re na vhana kana a si navho, lwelani u ita zwi funwaho nga Mudzimu. Naho arali ni fhasi ha mutsiko kana no sedzana na vhuleme ho kalulaho, ni songo vhuya na hangwa uri ni mushumeli wa Mudzimu a tshilaho. Nga zwenezwo, u nga ri zwiito zwaṋu zwi nga ḓisela Yehova dakalo. (Mirero 27:11) Nahone u nga ri u ḓifara haṋu hu nga ni ḓisela dakalo zwino na vhutshilo vhu sa fheli shangoni ḽiswa ḽi ḓaho!