1-3. (a) Israaꞌeelati Gibxxeta yayyanaadan oottiya ayba hanotay gakkidee? (b) Yihooway ba asawu ayba ogiyan olettidee?

 ISRAAꞌEELATI biyoosaa yiyoosaa xayidosona; eti pinnana danddayenna abbaappenne kakatiya deretuppe gidduwan deꞌoosona. Asaa buttiya meqettaa iita gidida Gibxxe olanchchati Israaꞌeelata muleera xayssanawu murttidi yedettoosona. a SHin, Muusee Xoossaa asay hidootaa qanxxennaadan minttettiis. I, “Intte gishshaa GODAI olettana” giidi, eti ammanettanaadan oottiis.—Kessaabaa 14:14.

² SHin, Muusee Yihoowakko waassennan waayi aggana; qassi Xoossay ayyo hagaadan giis: “Neeni taakko aissi waassai? . . . Ne gatimaa dentta; denttada abbaa bolli micca; haattai naa77u kiyidi shaahettana.” (Kessaabaa 14:15, 16) Hanidabata ane qoppa. Yihooway sohuwaara ba kiitanchchaa azazin, shaaraa tuussay Israaꞌeelatu sinttan deꞌiyoosaappe guyye baggi yuuyiis; he shaaray Gibxxetu olanchchata godaadan teqqennan waayi aggana. (Kessaabaa 14:19, 20; Mazamure 105:39) Muusee ba kushiyaa micciis. Wolqqaama carkkuwan abbay naaꞌꞌu kiyidi shaahettiis. Haattay godaadan pude eqqin, Israaꞌeela deree ubbay pinnanawu gidiyaagaa keena ogee doyettiis!—Kessaabaa 14:21; 15:8.

³ Paarooni he wolqqaa beꞌido wode, ba wotaaddarati guyye simmanaadan azazana koshshees. SHin, otorettiya Paarooni ba wotaaddarati Israaꞌeelata kaallidi baanaadan azaziis. (Kessaabaa 14:23) Israaꞌeelata yedettiiddi aynne yuushshi qoppennan Gibxxeti haattay shaahettido sohuwaa gelidosona; shin eesuwan eta para gaaretu irzzoti binqqirssaa ixxidi kolettiyoogaa  doommido wode eta qofay hada gidiis. Israaꞌeelati aynne qohettennan pinnin, Yihooway Muusa hagaadan azaziis: “Haattai Gibxxetu bolli, eta para gaaretu bollinne eta paraasatu bolli guyye goggana mala, ne kushiyaa abbaa bollan micca.” Godadan eqqida haattay guyye simmidi, Paaroonanne eta olanchchata mittiis!—Kessaabaa 14:24-28; Mazamure 136:15.

4. (a) Yihooway Zoꞌꞌo Abban oottidobay ay qonccissidee? (b) Yihooway oottidobay issoti issoti abaa waati qoppanaadan oottidee?

⁴ Xoossay Israaꞌeela deriyaa Zoꞌꞌo Abban ashshidoogee asi deꞌido wodiyan I asawu oottido keehi gitaba. Yihooway wolqqaama “olanchcha” gidiyoogaa hegan qonccissiis. (Kessaabaa 15:3) SHin, Yihoowa hegaadan qonccissidoogee neeni waata qoppanaadan oottii? Olay asaa bolli daro metuwaanne waayiyaa kaalettidoogee qoncce. Xoossay xayssanawu ba wolqqaa goꞌettiyoogee akko shiiqanaadan denttettiyoogaappe neeni shiiqennaadan oottiyaaba milatana danddayii?

5, 6. (a) Xoossay ‘olanchchatu Godaa Yihoowa’ geetettiyoogee bessiyaaba gidiyoy aybissee? (b) Xoossaa olay asaa olaappe waani dummatii?

⁵ Koyro Sameela 1:11 Xoossay ‘Ubbaappe Wolqqaama GODAA’ gidiyoogaa qonccissees. Beni Ibraysxxe xuufee he bonchcho sunttaa, ‘Olanchchatu Godaa Yihoowa’ yaagees. He bonchcho sunttay Ibraawettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan heezzu xeetaa gidiya sohuwaaninne Giriikettuwan Xaafettida Geeshsha Maxaafan naaꞌꞌu sohuwan deꞌees. Yihooway Ubbaa Haariyaagaa gidiyoogaadan, olanchcha gidida zawi baynna kiitanchchata azazees. (Yaasa 5:13-15; 1 Kawotu Maxaafaa 22:19) He olanchchatuyyo deꞌiya xayssiyo wolqqay keehi maalaalissiyaagaa. (Isiyaasa 37:36) Asay xayssiyoogaa qoppiyoogee ufayssiyaaba gidenna. Gidoppe attin, Xoossaa olay  asaa olaappe dummatiyoogaa nuuni hassayana bessees. Olaaninne polotikan kaalettiyaageeti loꞌꞌobaa qoppidi olettiyoogaa yootanawu maloosona. SHin asi olettiyo olawu gaasoy yaaretiyoogaanne ba xallaa siiqiyoogaa gidiyoogee qoncce.

⁶ SHin, Yihooway pattenna gaasuwan coo olettenna. Zaarettido Wogaa 32:4y hagaadan gees: “I nu zaallaattennee. A oosuwan wotoi baa; a oge ubbaikka suure. Nu Xoossai ammanettiyaagaanne iitatettai bainnaagaa; i tumanchchanne suure.” Hanqquwan suulliyoogaa, meqettaa iita gidiyoogaanne danobaa Xoossaa Qaalay diggees. (Doomettaabaa 49:7; Mazamure 11:5) Yaatiyo gishshawu, Yihooway gaasoy baynnan issibaa mule oottenna. Xayssanawu ba wolqqaa I goꞌettiyoy issi metuwaa giigissiyo hara ogee baynna wode xallaana. Hananabaa yootiya Hizqqeela baggaara I yootido ha qofay hegaa bessees: “Nagaranchchai ba ogiyaappe simmidi, paxa de7iyoogan ufaittaisippe attin, taani Ubbaa Haariya GODAI a haiquwan ufaittikke.”—Hizqqeela 18:23.

7, 8. (a) Iyyoobi ba metuwaa xeelliyaagan qoppido balabay aybee? (b) Eelihu hegaara gayttidaagan Iyyooba qofaa waati suurissidee? (c) Iyyooba gakkidabaappe nuuni ay tamaarana danddayiyoo?

⁷ Yaatin, Yihooway xayssanawu ba wolqqaa goꞌettiyoy aybissee? Hegaa zaaranaappe kase, xillo bitaniyaa Iyyooba hanotaa ane qoppoos. Iyyoobikka hara ay asikka metoy gakkiyo wode ba suuretettaa naagidi deꞌenna giidi Seexaanay mootiis. Iyyooba suuretettaa Seexaanay paaccanaadan eeno giyoogan Yihooway he mootuwaa zaariis. Hegaa gaasuwan, Iyyoobi sahettiis, A aqoy xayiis, qassi A naati hayqqidosona. (Iyyooba 1:1–2:8) Iyyoobi denddida mootuwaa eribeenna gishshawu, bana Xoossay bessenna ogiyan qaxxayiiddi deꞌiyaabadan qoppiis. I bana Xoossay aybissi ‘caddi kaaꞌiyooba’ woy zambbi caddiyoobanne ‘morkke’ oottidaakko A oychchiis.—Iyyooba 7:20; 13:24.

⁸ Iyyooba qofay likke gidennaagaa Eelihu giyo yelagay hagaadan qonccissiis: “Iyyoobaa, neeni, ‘Taani Xoossaa sinttan xillo’ [yaagadasa].” (Iyyooba 35:2) Ee, nuuni Xoossaagaappe aaruwan eroos woy I bessennabaa oottees giidi qoppiyoogee eeyyatetta.  Eelihu, “Ubbaa Danddayiya Xoossai iitabaa mulekka oottenna” yaagiis. I guyyeppe hagaadan giis: “Nuuni Ubbaa Danddayiya Xoossaa mati shiiqanau danddayokko; a wolqqai gita. I ba tumu pirddaaninne ba gita xillotettan huqqunnenna.” (Iyyooba 34:10; 36:22, 23; 37:23) Xoossay bessiya gaasoy baynnan olettennaagaa ammanettana danddayoos. Yaatiyo gishshawu, sarotettaa Xoossay issi issitoo olettanaadan oottiya amarida gaasota ane pilggoos.—1 Qoronttoosa 14:33.

9. Sarotettaa Xoossay olettiyoy aybissee?

⁹ Xoossay wolqqaama “olanchcha” gidiyoogaa Muusee sabbi simmidi hagaadan giis: “Abeet GODAU, Xoossatu giddon ne malai oonee? Geeshshatettan bonchchettiyaabi, . . . ne malai oonee?” (Kessaabaa 15:11) Hananabaa yootiya Imbbaaqoomikka hegaadan, “Ne aifeti daro geeshsha gidiyo gishshau, iitabaa xeellanau dosokkona; iitabai oosettiyo wode be7aidda co77u gaanau danddayakka” yaagiis. (Imbbaaqooma 1:13) Yihooway siiqo Xoossaa gidikkonne, I geeshshatettaa, xillotettaanne suure pirddaa Xoossaa. Issi issitoo, I xayssanawu ba wolqqaa goꞌettanaadan he eeshshati A denttettoosona. (Isiyaasa 59:15-19; Luqaasa 18:7) Hegaa gishshawu, Xoossay olettiyo wode ba geeshshatettaa moorenna. I olettiyoy geeshsha gidiyo gishshsataassa.—Wogaabaa 19:2.

10. (a) Xoossay olettanaadan oottiya hanotay koyro merettidoy awudee, qassi waanidi? (b) Doomettaabaa 3:15n kasetidi odettida morkketettay attiyoy waatiyoogaa xallaanee, qassi hegee xillo asawu ayba goꞌꞌata demissii?

¹⁰ Koyro azinaynne machchiyaa, Addaameenne Hewaana Xoossaa bolli makkali simmin hanidabaa qoppa. (Doomettaabaa 3:1-6) Yihooway eta iita oosuwaa coꞌꞌu gi xeelliyaakko, Ubbaa Haariyo ba maataa kawushshees. Xoossay xillo gidiyoogee eti hayqqanaadan pirddana mala oottiis. (Roome 6:23) Geeshsha Maxaafan odettida koyro hiraagan, I ba ashkkaratu giddooninne ‘shooshshaa,’ hegeekka Seexaanaa kaalliyaageetu giddon  morkketettay deꞌanaagaa kasetidi yootiis. (Ajjuutaa 12:9; Doomettaabaa 3:15) Wurssettan, he morkketettay attana danddayiyoy Seexaanaa gaacci qoliyoogaa xallaana. (Roome 16:20) SHin he pirdday Seexaanaa qohuwaappe saꞌaa geeshshiyoogaaninne kumetta saꞌay gannate gidanaadan ogiyaa doyiyoogan, xillo asawu daro anjjoy yaanaadan oottana. (Maatiyoosa 19:28) He wodee gakkanaashin, Seexaanaa bagga gididaageeti Xoossaa asay asatettaaninne ayyaanaaban qohettanaadan oottana. Issi issitoo, Yihooway kelttiyaa gelana koshshees.

11. Xoossay kumetta saꞌan bashshaa haattay yaanaadan oottidoy aybissee?

¹¹ Yihooway hegaadan kelttiyaa gelido issi hanotay Nohe wode Bashshaa Haattaa. Doomettaabaa 6:11, 12y hagaadan gees: “He wode biittai sa7ai Xoossaa sinttan tuniis; sa7ai ubbai makkalan kumiis. Xoossai ha sa7aa xeelliis; xeellidi sa7ai tunidoogaa be7iis; aissi giikko, sa7an de7iya asai ubbai ba ogiyaa tunissi wottiis.” Iita asay saꞌaappe loꞌꞌo kandduwaa xayssana gakkanaashin Xoossay coꞌꞌu gi xeellanee? CHii, xeellenna. Danobaanne pokkobaa oottanawu murttidaageeta saꞌaappe xayssanawu kumetta saꞌan bashshaa haattay yaanaadan Yihooway oottiis.

12. (a) Yihooway Abrahaama ‘zerettaa’ xeelliyaagan kasetidi yootidobay aybee? (b) Amooreti xayana bessiyoy aybissee?

¹² Xoossay Kanaanetu bolli pirddido pirdday hegaara issi mala. Saꞌan deꞌiya asa ubbay aani anjjuwaa demmana “zerettai” Abrahaama baggaara yaanaagaa Yihooway qonccissiis. He halchchuwaa maaraadan, Amooreta giyo asati deꞌiyo Kanaane biittay Abrahaama zerettaayyo imettanaagaa Xoossay yootiis. I he asata eta biittaappe wolqqan kessiyoogee waani likke gidana danddayii? “Amooretu nagarai” 400 gidiya layttappe guyyiyan ‘likkiyaa gakkanaashin’ Yihooway eta xayssennaagaa yootiis. b (Doomettaabaa 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) He  wodiyan, Amooreti kaseegaappe aaruwan kandduwan moorettidosona. Kanaane biittan eeqay, asa woriyoogeenne pokkobay kumiis. (Kessaabaa 23:24; 34:12, 13; Qoodaabaa 33:52) He biittan deꞌiya asay naatakka taman xuuggidi yarshshees. Geeshsha Xoossay hegaa keena iitabaa oottiya asaa giddon ba asaa wottanee? CHii! I, “Eta biittaikka tunido gishshau, a nagaraassi taani a qaxxayaas; qaxxayin biittaikka banan de7iyaageeta cuchchiis” yaagiis. (Wogaabaa 18:21-25) SHin, Yihooway ubba asaa gede xayssibeenna. Yihooway Kanaanetu giddoppe suure wozanaa koshshay deꞌiyo Raꞌaabinne Gabaaꞌoonatu mala asata ashshiis.—Yaasa 6:25; 9:3-27.

13, 14. (a) Yihooway ba sunttaa geeshshana koshshidoy aybissee? (b) Israaꞌeelatuura gayttidaagan Yihooway ba sunttaa tooshiyaappe waati geeshshidee?

¹³ Yihooway geeshsha gidiyo gishshawu, A sunttay geeshsha. (Wogaabaa 22:32) Yesuusi ba erissiyo ashkkarati, “Ne geeshsha sunttai anjjetto” yaagidi woossanaadan tamaarissiis. (Maatiyoosa 6:9) Edenen denddida makkalay Xoossaa sunttaanne I haariyo ogiyaa xeelliyaagan sirissiyaabay merettanaadan oottiyoogan, A sunttaa mooriis. Hegaadan sunttaa mooriyoogaanne makkaliyoogaa Yihooway mule xaasayi xeellenna. I tooshettida ba sunttaa geeshshana koshshees.—Isiyaasa 48:11.

¹⁴ Israaꞌeelatubaa zaarettada qoppa. Eti Gibxxen aylle gididi deꞌishin, saꞌan deꞌiya asa ubbay Abrahaama Zerettaa baggaara anjjettanaagaa Xoossay Abrahaamayyo gelido qaalay polettennan attiyaabaa milatiis. Gidoppe attin, eta aylletettaappe kessidi issi deree oottidi essiyoogan Yihooway ba sunttay tooshiyaappe geeyanaadan oottiis. Hegaa gishshawu hananabaa yootiya Daaneeli hagaadan woossiis: ‘Abeet Yihoowa, nu Xoossawu, kase ne asaa ne mino kushiyan Gibxxeppe kessada, hachchiigaadankka ne sunttaa xeegissadasa.’—Daaneela 9:15.

15. Yihooway Ayhudata Baabiloone omoodduwaappe kessidoy aybissee?

 ¹⁵ Ayhudati Yihooway ba sunttaa gishshawu haranttuwaa issibaa oottanaadan koyido wode Daaneeli hegaadan woossiis. Azazettenna Ayhudati he wode, Baabiloonen omoodduwan deꞌoosona. Eta waanna katamay Yerusalaamee laaletti uttiis. Ayhudata eta biitti zaariyoogee Yihoowa sunttaa xoqqu xoqqu oottanaagaa Daaneeli erees. Yaatiyo gishshawu, Daaneeli hagaadan woossiis: “Abeet Godau, atto ga! Abeet Godau, ezgganne ootta! Ne katamainne ne asai ne sunttan xeesettido gishshau, abeet ta Xoossau, ne sunttaa gishshau gam77oppa.”—Daaneela 9:18, 19.

16. Yihooway ba sunttaa gishshawu olettiyoogee I qarettennanne ba xallaa siiqees giyoogaa gidennay aybissakko qonccissa.

¹⁶ Yihooway ba sunttaa gishshawu olettees giyoogee I qarettennaagaanne ba xallaa siiqiyaagaa giyoogee? CHii. Ayssi giikko, I ba geeshshatettaadaaninne suure pirddaa siiqiyoogaadan oottiyoogan, ba asaa naagees. Doomettaabaa shemppo 14 beꞌa. Hegan Abrahaama ishaa naꞌaa Looxanne A soo asaa wolqqan efiida oyddu kawotubay odetiis. Xoossay maaddin, Abrahaami he wolqqaama olanchchata hariya henttidi xooniis! Ha xoonoy Geeshsha Maxaafan xaafettibeenna olaabaa yootiya “GODAA Olaa Maxaafan” xaafettida koyro taarike gidennan waayi aggana. (Qoodaabaa 21:14) Hegaappe guyyiyan darotoo xoonidosona.

17. Israaꞌeelati Kanaane biittaa geli simmin Yihooway etawu olettidoogaa bessiyaabay aybee? Leemisuwaa yoota.

¹⁷ Israaꞌeelati Kanaane biittaa gelanaappe guuttaa kasetidi, Muusee eta hagaadan minttettiis: “Intteppe sinttaara biya GODAI intte Xoossai kase Gibxxen . . . i intteyyo oottidoogaadan, ha77ikka intteyyo i olettana.” (Zaarettido Wogaa 1:30; 20:1) Muuse sohuwan doorettida Yaasuppe doommidi Daannatinne ammanettida Yihudaa kawoti haarido wode ubban, Yihooway ba asay bantta morkketa maalaalissiya ogiyan xoonanaadan  oottiyoogan I ba asawu tumuppe olettiis.—Yaasa 10:1-14; Daannata 4:12-17; 2 Sameela 5:17-21.

18. (a) Yihooway laamettibeennagawu nuuni galatana bessiyoy aybissee? (b) Doomettaabaa 3:15n qonccida morkketettay keehi wolqqaamiyo wode aybi hananee?

¹⁸ Yihooway laamettibeenna; qassi ha saꞌaa sarotettay kumido gannate oottanawu I halchchido halchchoykka laamettibeenna. (Doomettaabaa 1:27, 28) Xoossay haꞌꞌikka iitatettaa ixxees. Hegaa bollikka, I ba asaa keehi siiqees, qassi I etassi giidi oottiyoobaa mata wode bessana. (Mazamure 11:7) Doomettaabaa 3:15n qonccida morkketettay keehi wolqqaamin gitabay hananawu deꞌees. Yihooway ba sunttaa geeshshanawunne ba asaa ashshanawu wolqqaama “olanchcha” gidiyoogaa haranttuwaa bessana!—Zakkaariyaasa 14:3; Ajjuutaa 16:14, 16.

19. (a) Xayssanawu ba wolqqaa Xoossay goꞌettiyoogee nuuni akko shiiqanaadan oottiyoy aybissakko leemisuwan qonccissa. (b) Xoossay nuuyyo olettanawu eeno giyoogee nuuni waatanaadan oottii?

¹⁹ Leemisuwawu, issi iita doꞌay issi keettaa asaa qohanawu yin keettaaway he doꞌaara warettidi doꞌaa woriis gaada qoppa. A keettaayyiyaanne A naati I doꞌaa worido gishshawu appe haakkoosona gaada qoppay? CHii, I eta siiqiyo gishshawu ba deꞌuwaa aattidi immidoogan eti assi qarettana gaada qoppaasa. Hegaadan, Xoossay xayssanawu ba wolqqaa goꞌettiyo gishshawu nuuni appe haakkana bessenna. Nuna ashshanawu I  olettanawu eeno giyoogee nuuni A kaseegaappe aaruwan siiqanaadan oottana koshshees. Zawi baynna A wolqqaakka nuuni kaseegaappe aaruwan bonchchana koshshees. Hegaa gishshawu, “au bessiyoogaadan bonchchuwaaninne yashshatettan au goinnoos.”—Ibraawe 12:28.

20. Nuuni loytti akeekana danddayenna Yihoowa olaabaa yootiya taarikiyaa Geeshsha Maxaafan nabbabiyo wode, waatana koshshii, qassi aybissi?

²⁰ Yihooway olettanaadan oottida gaasuwaa xeelliyaagan Geeshsha Maxaafay hanota ubban ubbabaa yootenna. SHin nuuni kaallidi deꞌiyaabaa ammanettana danddayoos: Yihooway xayssanawu ba wolqqaa likke gidenna ogiyan, qohiya ogiyan woy meqetti baynna hanotan mule goꞌettenna. Geeshsha Maxaafay yootiyo issi taarikiyaa yuushuwan deꞌiyaabaa woy hegawu denddo gididabaa pilggiyoogee hegaa loytti eranawu darotoo maaddana danddayees. (Leemiso 18:13) Nuuni ubbabaa erana xayikkonne, Yihoowabaa loytti tamaariyoogeenne maalaalissiya A eeshshata wotti dentti qoppiyoogee siranaadan oottiyaabay deꞌenna mala nuna maaddana danddayees. Nuuni yaatiyo wode, nu Xoossaa Yihoowa ammananaadan oottiya daro gaasoy deꞌiyoogaa akeekoos.—Iyyooba 34:12.

21. Issi issitoo Yihooway wolqqaama “olanchcha” gidikkonne, I dosiyo waannabay aybee?

²¹ Koshshiyo wode ubban Yihooway wolqqaama “olanchcha,” shin hegee I olaa dosiyoogaa bessiyaaba gidenna. Hizqqeeli ajjuutan beꞌido saluwaa saragallay, Yihooway ba morkketuura olettanawu giigi uttidoogaa bessees. SHin, sarotettawu leemiso gidida zuullay Xoossaa yuushuwan deꞌiyoogaa Hizqqeeli beꞌiis. (Doomettaabaa 9:13; Hizqqeela 1:28; Ajjuutaa 4:3) Yihooway woppu giidaagaanne sarotettaa Xoossaa gidiyoogee qoncce. Kiitettida Yohaannisi “Xoossai siiqo” gidiyoogaa yootiis. (1 Yohaannisa 4:8) Yihooway ba eeshshata bessiyaagaadan ubbatoo goꞌettees. Siiqiya keehi wolqqaama Xoossaakko nuuni shiiqiyoogee keehi gita mata!