1-2. (a) Nu hanotaynne Yerusalaame simmida Ayhudatu hanotay issi mala gididoy aybiinee? (b) Ayhudata gakkida metotuppe amaridaageeta yoota. (“ Hagge, Zakkaariyasanne Izira Wode” giya saaxiniya xeella.)

 NEENI sinttanaabawu issi issitoo hirgga eray? Geella neeni oosuwappe yedetettido gishshawu ne soo asawu koshshiyabaa kunttanawu hirggennan aggakka. Polotikaa hanotan woppay baynna gishshawu, harati yedetaa gattiyo woy sabbakiyo oosuwa eqettiyo gishshawu neeni ne soo asaa sarotettawu hirggennan waaya aggana. Hageetuppe issoy nena gakkiiddi deꞌii? Yaatikko, beni wode deꞌida Israaꞌeelata hegaa mala metoy gakkido wode Yihooway eta waati maaddidaakko xannaꞌiyogan neeni goꞌettana.

² Bantta deꞌo laytta ubban Baabiloonen deꞌida Ayhudati he biittaa duretettaanne ishaluwa aggidi etappe daroti guuttabaa eriyo biitti baanawu etassi mino ammanoy koshshiis. Eti yaa gakkidi daro takkennan bantta soo asawu koshshiyabaa kunttanawu metootidosona. Parsse Kawotettay haariyo soho ubban woppay baawa; qassi heeran deꞌiya kawotettati eta eqettoosona. Hegaa gishshawu amaridaageeti Yihoowa beeta maqidasiya zaaretti keexxiyogaa bantta deꞌuwan aybippenne kaseyanawu metootidosona. Yaatiyo gishshawu, asay minnidi oottanaadan maaddanawu Yihooway 520 K.K., heeran hananabaa yootiya Hagganne Zakkaariyasa kiittiis. (Hag. 1:1; Zak. 1:1) Nuuni beꞌanaagaadan, hananabaa yootiyageeti oottidobay loꞌꞌobaa demissiis. Gidikkonne, 50 gidiya layttappe guyyiyankka, Yerusalaame simmida Ayhudatuyyo minttettoy  koshshiis. He wode, Higgiya loytti xaafiya Iziri Xoossaa asati bantta deꞌuwan tumu goynuwa kaseyanaadan minttettanawu Baabilooneppe Yerusalaame yiis.—Izi. 7:1; Nah. 8:1.

3. Nuuni beꞌana oyshati awugeetee? (Leemiso 22:19)

³ Haggeenne Zakkaariyasi yootido hiraagati Xoossaa asay yedetay gakkishinkka ubbatoo Yihoowan ammanettana mala maaddidoogaadan, ha wodiyan nuna ay metoy gakkikkokka Yihooway nuna kaafanaagaa nuuni ammanettanaadan maaddoosona. (Leemiso 22:19 nabbaba.) Xoossay Haggenne Zakkaariyasa baggaara yootidobaanne Izira taarikiya pilggiyo wode ha oyshatu zaaruwa demmana: Ha ubba metoti Ayhudata waati qohidonaa? Nuna metoy gakkiyo wode, Xoossay koyiyobaa nu deꞌuwan kaseyana koshshiyoy aybissee? Qassi meto wodiyan kaseegaappe aaruwan Yihoowan waani ammanettana danddayiyoo?

4-5. Ayhudati beeta maqidasiya zaaretti keexxiyogaa aggidoy aybissa gidana danddayii?

⁴ Omoodduwappe simmiya Ayhudati Yerusalaame gakkiyo wode eti oottana koshshiya darobay deꞌees. Eti sohuwara Yihoowassi yarshshiyosaa keexxidosonanne beeta maqidasiya baasuwa baasidosona. (Izi. 3:1-3, 10) Shin eta daro metoti gakkido gishshawu minnidi oottiyogaa sohuwara aggidosona. Eti beeta maqidasiya keexxiyogaa xalla gidennan, banttawu keettaa keexxana, kattaa zerananne bantta soo asawu miyobay deꞌanaadan oottana koshshiis. (Izi. 2:68, 70) Hegaa bollikka, beeta maqidasiya zaaretti keexxennaadan digganawu maqettida morkketuppe yedetay eta gakkiis.—Izi. 4:1-5.

⁵ Omoodduwappe simmidaageeti miishshaa metuwaninne deretettan woppay xayidoogankka qohettidosona. He biittaa haꞌꞌi Parsse Kawotettay haarees. Parsse Kawoy Qiiroosi 530 K.K., hayqqi simmin kaallidi kawotida Kambbiseesi Gibxxe oyqqanawu koyiis. A wotaaddarati Gibxxe oyqqanawu olettiyo wode Israaꞌeelatuppe qumaa, haattaanne shemppiyosaa koyennan aggokkona; hegee Israaꞌeelati keehi metootanaadan oottiis. Appe kaallidi kawo gidida Daariyosi Koyroogee, haariyogaa doommido wodekka, makkalanchchati dariyogaanne deretettan woppay xayiyogaa mala metoti deꞌoosona. Ha hanotati omoodduwappe simmida daroti bantta so asawu koshshiyabaa waati kunttanaakko hirgganaadan oottennan aggokkona. Ha ubba metoy eta gakkido gishshawu, amarida Ayhudati Yihoowa beeta maqidasiya zaaretti keexxanawu wodee biron gakkibeenna giidi qoppidosona.—Hag. 1:2.

6. Ayhudata gakkida hara metoy aybee, qassi Zakkaariyaasa 4:6, 7n odettidaagaadan, Zakkaariyaasi eta minttettiyabaa ay yootidee?

⁶ Zakkaariyaasa 4:6, 7 nabbaba. Ayhudati miishshaa metuwanne deretettan woppay xayiyogaa xalla gidennan, yedetaakka genccana koshshiis. Morkketi Parsse kawotettata ammanttidi Yihoowa beeta maqidasee zaaretti keexettennaadan 522 K.K., diggidosona. Shin Yihooway ba ayyaanaa goꞌettidi xube gidiya ubbabaa digganaagaa Zakkaariyasi Ayhudatussi yootiis. Kawuwa Daariyosi 520 K.K., beeta maqidasee zaaretti keexettanaadan paqqadiisinne etayyo miishshaa immiis. Qassi heeran deꞌiya kawotettati eta maaddanaadan azaziis.—Izi. 6:1, 6-10.

7. Guyye simmida Ayhudati Xoossay koyiyobaa kaseyido wode demmido anjjoy aybee?

 ⁷ Yihooway ba asay beeta maqidasiya keexxiyogaa kaseyikko, eta maaddanaagaa Haggenne Zakkaariyasa baggaara qaalaa geliis. (Hag. 1:8, 13, 14; Zak. 1:3, 16) Ayhudati  hananabaa yootiyageeti giidoban minettidi, beeta maqidasiya keexxiyogaa 520 K.K., zaaretti doommidi ichchashu laytta kumennan wurssidosona. Ayhudati metoy gakkishinkka Xoossay koyiyobaa kaseyido gishshawu, Yihooway deꞌuwawu koshshiyaba xallan gidennan, ayyaanaabankka eta maaddiis. Hegaappe denddidaagan eti Yihoowawu ufayssan goynnidosona.—Izi. 6:14-16, 22.

8. Hagga 2:4n odettidabay nuuni Xoossay koyiyobaa nu deꞌuwan kaseyanaadan waati maaddana danddayii?

⁸ Gita waayee keehi matattido gishshawu, sabbakanaadan nuussi imettida azazuwa azazettiyogee awudeegaappenne aaruwan keehi koshshiyaba gidiyogaa akeekoos. (Mar. 13:10) Nuuni miishshaa metootiyo wode, woy sabbakuwa oosuwa harati eqettiyo wode nu deꞌuwan haggaazuwa kaseyiyogee deexxiyaba gidana danddayees. Yihooway koyiyobaa kaseyanaadan nuna aybi maaddana danddayii? “Ubbaappe Wolqqaama GODAI” Yihooway nunaara deꞌiyogaa ammanettana koshshees. Nuuni koyiyobaappe aaruwan Yihooway koyiyobaa kaseyikko, I nuna maaddana. Yaatiyo gishshawu, nu aybanne yayyokko.—Hagga 2:4 nabbaba.

9-10. Maatiyoosa 6:33n Yesuusi yootidobay tuma gidiyogaa issi azinaynne machchiya waati akeekidonaa?

⁹ Aqinye gididi haggaaziya Oleeganne Ayriino b geetettiya aqo laggetubaa beꞌa. Eti hara heeran deꞌiya galchchaa maaddanawu bi simmin, eta biittay ikkonoomiya metuwan qohettido gishshawu bantta oosuwa xayidosona. Eti muletoo oottiyo oosuwa demmanawu issi laytta gidiya wodiyawu metootikkokka, Yihooway eta siiquwan maaddiyogaa ubbatoo akeekidosona; qassi issi issitoo ishanttinne michchontti eta maaddidosona. Ha metota eti waati xoonidonaa? Koyro heeran unꞌꞌettida Oleegi hagaadan giis: “Minnidi haggaaziyogee nuuni nu deꞌuwan keehi koshshiyaban  xeelaa wottanaadan maaddiis.” Inne A machchiya oosuwa koyiyogaa aggana xayikkonne, ubbatoo minnidi haggaazoosona.

¹⁰ Issi galla eti haggaazuwappe soo simmiyo wode, eta mata laggee 160 kilo meetire gidiyagaa manddaridi naaꞌꞌu zambbile kumida kattaa etassi ehiidoogaa eridosona. Oleegi hagaadan giis: “Yihooway, qassi ishanttinne michchontti nuussi qoppiyogaa nuuni he galla zaaretti akeekida. Hidootay baynnaba milatiyo wodekka, Yihooway ba ashkkarata mule aggennaagaa ammanettoos.”—Maa. 6:33.

11. Nuuni Xoossay koyiyobaa nu deꞌuwan kaseyikko ay demmanee?

¹¹ Yihooway nuuni erissiyo ashkkara oottiyo shemppo ashshiya oosuwa aggennan minni oottanaadan koyees.  Mentto 7n beꞌidoogaadan, Haggee Xoossaa asay beeta maqidasiya keexxiyogaa zaaretti doommanaadan minttettiis. Eti hegaa oottikko, Yihooway eta ‘anjjanawu’ qaalaa geliis. (Hag. 2:18, 19) Nuunikka Yihooway nuussi immido oosuwa kaseyikko, I nu baaxiya anjjanaagaa ammanettana danddayoos.

12. Omooddettida Izirassinne haratussi mino ammanoy koshshidoy aybissee?

¹² Iziri 468 K.K., Baabilooneppe Yerusalaame simmiya Ayhuda gidida naaꞌꞌantto citaara simmiis. He ogiya manddaranawu awunne aara deꞌiyageetuyyo mino ammanoy koshshiis. Beeta maqidasiya keexxanaadan kawoy immido daro worqqaanne biraa eti ekkidi boosona. Yaatiyo gishshawu, panggati eta qohana danddayosona. (Izi. 7:12-16; 8:31) Hegaa bollikka, Yerusalaamee saro gidennaagaa eti sohuwara eridosona. Yan daro asay baawa, qassi he katamaa dirssaynne penggee zaarettidi giigana koshshees. Yihoowan loytti ammanettiyogaa xeelliyagan Izirappe ay tamaarana danddayiyoo?

13. Iziri Yihoowan waani loytti ammanettidee? (Tohossa qofaakka xeella.)

¹³ Meto wodiyan Yihooway ba asaa waati maaddidaakko Iziri beꞌiis. Daro layttappe kase, Kawuwa Arxxekssiisi 484 K.K., Parsse Kawotettay haariyo sohotun deꞌiya Ayhudata ubbaa woranaadan azaziyo wode Iziri Baabiloonen deꞌennan aggenna. (Ast. 3:7, 13-15) Izirinne Ayhudati ubbay hirggissiya hanotan deꞌoosona! Eti hegaa siyidi keehi unꞌꞌettido gishshawu, xoomidosonanne Yihoowa maaduwa demmanawu yeekkiiddi woossidosona. (Ast. 4:3) Ayhudata woranawu halchchidaageeti banttawu hayqqido wode, Izirassinne aara deꞌiya hara Ayhudatussi aybi siyettidaakko qoppa. (Ast. 9:1, 2) He wode hanidabay Iziri sinttappe gakkana metuwawu giigettanaadaaninne Yihooway ba asaa ashshana danddayiyogaa ammanettanaadan maaddidoogee qoncce. c

14. Issi michchiya meto wodiyan iyyo koshshiyabaa Yihooway kunttidoogaappe ay tamaaradee?

¹⁴ Meto wodiyan Yihooway nuussi koshshiyabaa kunttiyogaa akeekiyo wode, sinttappekka koshshiyabaa kunttanaagaa loytti ammanettana danddayoos. Arshsho Awurooppan deꞌiya Anestaseyo giyo michchee hanotaa beꞌa. A polotikaaban oossinne exatenna gishshawu oosuwappe yedetettaasu. A hagaadan gaasu: “Taani haꞌꞌiigaadan miishshaa mule metoota erikke.” A gujjadakka hagaadan gaasu: “Taani Yihoowa woossin I tawu koshshiyabaa siiquwan kunttidoogaa akeekaas. Haroode taani oosuwa xayikkokka yayyikke. Saluwan deꞌiya ta Aaway taayyo koshshiyabaa hachchi kunttikko, wonttokka kunttana.”

15. Iziri Yihoowan loytti ammanettanaadan maaddidabay aybee? (Izira 7:27, 28)

 ¹⁵ Iziri ba deꞌuwan Yihoowa kushiya beꞌiis. Iziri Yihooway awu koshshiyabaa darotoo kunttidoogaa qoppidoogee an loytti ammanettanaadan maaddiis. ‘Ta Xoossaa Yihoowa kushee tanaara deꞌees’ giya qofaa akeeka. (Izira 7:27, 28 nabbaba.) Iziri ba sunttan xeesettiya maxaafan hagaa mala qofaa usupputoo yootiis.—Izi. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.

16. Nuuni nu deꞌuwan Yihoowa kushiya loytti beꞌana danddayiyoy awudee? (Misiliyakka xeella.)

¹⁶ Metoy nuna gakkiyo wode Yihooway nuna maaddana danddayees. Leemisuwawu, nuuni gita shiiquwa shiiqanawu nuna ootissiyagaa shemppuwa oychchiyo wode woy shiiqota ubba shiiqana mala nu ooso prograamiya giigissanaadan oychchiyo wode, nu deꞌuwan Yihoowa kushiya beꞌoos. Nu qoppibeenna loꞌꞌo ayfiya demmana danddayoos. He wode nuuni kaseegaappe aaruwan Yihoowan ammanettana.

17. Iziri meto wodiyan bana ziqqi oottiyogaa waati bessidee? (Koyro sinttan deꞌiya misiliya xeella.)

¹⁷ Iziri bana ziqqi oottidi maaduwa demmanawu Yihoowa woossiis. Iziri bawu imettida aawatettaa waati polanaakko hirggido wode, bana ziqqi oottidi Yihoowa woossiis. (Izi. 8:21-23; 9:3-5) Iziri Yihoowan ammanettidoogee haratikka A maaddanawunne aagaadan ammananawu koyanaadan oottiis. (Izi. 10:1-4) Nu deꞌuwawu koshshiyabaa waati kunttanaakko woy nu so asay qohettennaadan waatanaakko hirggiyo wode, Yihoowan ammanettidi woossana koshshees.

18. Nuuni Yihoowan loytti ammanettanaadan nuna aybi maaddana danddayii?

¹⁸ Nuna ziqqi oottidi Yihoowa maaduwa koyikko, qassi ishanttinne michchontti nuna maaddanaadan eeno giikko kaseegaappe aaruwan Xoossan ammanettoos. Heezzu naatu aayo gidida Eriika, daganttiyabay O gakkiyo wodekka Yihooway iyyo koshshiyabaa kunttanaagaa ammanettaasu. Amarida wodiya giddon, I uluwan deꞌiya naꞌiyanne I azinay hayqqidoogan A keehi kayyottaasu. Hanidabaa xeelliyagan A hagaadan gaasu: “Yihooway nena waati maaddanaakko neeni kasetada erana danddayakka. I nuna maalaalissiya ogiyan maaddana danddayees. Yihooway ta woosaappe dariya baggaa ta laggeti haasayidoban woy oottidoban zaaridoogaa akeekaas. Tana gakkidabaa taani ta laggetussi yootikko, eti metootennan tana maaddana danddayosona.”

19-20. Yerusalaame simmibeenna Ayhudatuppe nuuni ay tamaariyoo?

¹⁹ Yerusalaame simmibeenna Ayhudatuppekka keehi koshshiyabaa tamaarana danddayoos. Etappe amaridaageeti cimatettaa, sahuwa woy so asaa aawatettaa gaasuwan simmana danddayibookkona. Shin eti beeta maqidasiya keexxanawu koshshiya darobaa guyye simmiyageetuyyo immiyogan ufayssan maaddidosona. (Izi. 1:5, 6) Omoodduwappe simmiya koyro citay Yerusalaame gakkin 19 gidiya layttay aadhdhi simminkka, Baabiloonen attidaageeti Yerusalaamen deꞌiyageetuyyo imotaa kiittiyogaa aggibeennaba milatees.—Zak. 6:10.

²⁰ Yihoowayyo nuuni koyidoogaa keenaa oottana danddayennaba gidikkokka, A ufayssanawu nuuni wozanappe oottiyo ubbabaa I akeekiyogaa ammanettana danddayoos. Nuuni hegaa waati eriyoo? Yihooway Zakkaariyasa wodiyan, Baabiloonen omoodduwan deꞌiyageeti kiittido worqqaappenne biraappe kallachchaa medhdhanaadan I kiittin hananabaa yootiyagaa azaziis. (Zak. 6:11) Ha “kallachchai” eti kehatettan immidobaa ‘hassayanawu’ maaddees. (Zak. 6:14) Yihooway nuuni meto wodiyan awu wozanappe haggaazanawu baaxetiyo baaxiya mule dogennaagaa ammanettana danddayoos.—Ibr. 6:10.

21. Sinttappe nuna aybi gakkikkokka, nuuni Yihoowan ammanettanaadan aybi maaddanee?

²¹ Ha wurssetta gallassatun, metoy nuna gakkanaageenne sinttappe yaa iiti iiti baanaagee attennaba. (2 Xim. 3:1, 13) Gidikkonne, nuuni darin unꞌꞌettana koshshenna. Yihooway Hagge wodiyan ba asaassi giidobaa hassaya: “Taani inttenaara de7ais . . . yayyoppite!” (Hag. 2:4, 5) Yihooway koyiyobaa oottanawu nuuyyo danddayettida keenaa baaxetiyo wode ubban, I nunaarakka gidanaagaa ammanettana danddayoos. Hananabaa yootiya Haggeppenne Zakkaariyasappe, qassi Izira taarikiyappe tamaaridobaa oosuwan peeshshiyogan sinttappe nuna ay metoy gakkikkokka, ubbatoo Yihoowan ammanettana danddayoos.