An Biblia—Usa nga Libro nga may Husto nga mga Tagna

“Hihimoon Ko Ikaw nga Daku nga Nasud”

Hini nga serye nga may walo ka bahin, hihisgotan han “Pagpamata!” an usa nga makapainteres gud nga bahin han Biblia—an mga tagna, o mga prediksyon, hito. Ini nga mga artikulo mabulig ha imo nga mabaton ini nga mga pakiana: An mga tagna ba ha Biblia hinimo-himo la han baltok nga mga tawo? May-ada ba pamatuod nga giniyahan han Dios ini nga mga prediksyon? Gin-aaghat ka namon nga usisahon an ebidensya.

AN PAGIN maruhaduhaon komon ha aton panahon, ngan ito an rason nga may mga tawo nga nagruruhaduha ha Biblia. Makasurubo nga damu an waray gud maghatag hin panahon basi sinsero nga usisahon ito. Kasagaran na nga an ira opinyon nakabase ha ginsisiring han iba. Naglalaom kami nga diri ka sugad hito. Salit alayon updi kami ha pag-usisa han kasaysayan basi mahibaroan an mga ebidensya nga nabulig ha pagpamatuod nga tinuod an Biblia.

Ha pagtikang, hisgotan ta an usa nga tawo nga tubtob yana ginrirespeto gud han mga Kristiano, mga Judio, ngan mga Muslim. Usa hiya nga Hebreo nga nabuhi tikang han 2018 tubtob 1843 B.C.E. a Hiya hi Abraham. b

Nakapokus kan Abraham an pipira han siyahan nga mga tagna nga nakarekord ha Biblia—mga tagna nga nakakaapekto pa ngani ha aton yana. (Kitaa an kahon nga “Usa nga Bendisyon para ha ‘Ngatanan nga Nasud.’ ”) Sumala ha libro han Biblia nga Genesis, an pipira hini nga mga tagna amo an masunod: (1) An mga tulin ni Abraham magigin gamhanan nga nasud. (2) Antes ito mahitabo, magigin uripon hira ha iba nga nasud. (3) Tatalwason hira ngan magtatag-iya han tuna han Canaan. Usisahon ta yana hin mas detalyado ini nga mga tagna.

Tulo nga Importante nga Tagna

Tagna 1: “Hihimoon ko ikaw [Abraham] nga daku nga nasud.”—Genesis 12:2.

Katumanan: An mga tulin ni Abraham pinaagi kanda Isaac ngan Jacob (gintatawag liwat nga Israel) nagin an kadaan nga nasud han Israel—usa nga independente nga estado nga may kalugaringon nga mga hadi.

An iginpapakita han kasaysayan:

● Detalyado nga iginsusumat han Biblia an lista han mga kapamilya ni Abraham, upod na an iya mga tulin pinaagi kan Isaac, kan Jacob, ngan ha 12 nga anak nga lalaki ni Jacob. Upod liwat hini nga lista han katulinan an damu nga hadi nga nagmando ha Israel o ha Juda. Hito nga mga magmarando, 17 an gin-uunabi ha sekular nga mga reperensya, nga nauyon ha rekord han Biblia kon paonan-o an mga tulin ni Abraham pinaagi kanda Isaac ngan Jacob nagin usa nga nasud. c

Tagna 2: “An imo [kan Abraham] tulin magigin mga dayo ha tuna nga diri ira ngan uuripunon hira han mga tawo didto . . . Pero mabalik hira nganhi ha ikaupat nga henerasyon.”—Genesis 15:13, 16.

Katumanan: Tungod han gutom ha Canaan, upat nga henerasyon han mga tulin ni Abraham an inukoy ha Ehipto, siyahan sugad nga mga dayo pero ha urhi sugad nga mga uripon nga gintokahan ha paghimo hin mga briks tikang ha lapok ngan uhot. Kon susubayon naton an usa la nga tulin—tikang ha apo ha tuhod ni Abraham nga hi Levi, nga binalhin ha Ehipto upod han iya lagas na nga tatay—an upat nga henerasyon amo (1) hi Levi, (2) an iya anak nga hi Kohat, (3) an iya apo nga hi Amram, ngan (4) an iya apo ha tuhod nga hi Moises. (Exodo 6:16, 18, 20) Han 1513 B.C.E., ginpangunahan ni Moises an mga Israelita ha paggawas ha Ehipto.—Kitaa an time line ha ubos ngan an kahon nga “Eksakto nga Pagrekord han Petsa.”

An iginpapakita han kasaysayan:

● Sumala kan James K. Hoffmeier, nga propesor han Old Testament and Near Eastern Archaeology, iginpapakita han mga sinurat han mga Ehiptohanon ngan han ebidensya nga nabilngan han mga arkeologo nga an mga Semita (sugad han mga Hebreo ha kadaan nga panahon) gintugotan nga makasulod ha Ehipto upod an ira mga hayop ha panahon han gutom. Pero an mga Israelita ba nagin mga uripon didto, nga gintokahan ha paghimo hin mga briks?

● Bisan kon an mga rekord ha Ehipto waray mag-unabi hin espisipiko ha mga Israelita, an mga painting ha mga lubnganan ha Ehipto ngan mga linukot nga basahon nagpapamatuod nga an mga Ehiptohanon naggamit hin mga dayo ha paghimo hin mga briks tikang ha lapok ngan uhot. Uyon ha ginsisiring han Biblia, iginpapakita liwat han mga rekord ha Ehipto nga an mga nagdudumara han trabaho nagtipig hin mga lista han kadamu han mga briks nga angay himoon. (Exodo 5:14, 19) An “mga rekord ha Ehipto,” siring ni Hoffmeier, “nagpapamatuod nga an mga dayo gin-obligar nga magtrabaho . . . han panahon nga gintalumpigos an mga Israelita. Sugad nga konklusyon, an pagsulod han mga Hebreo ha kadaan nga panahon ngadto ha Ehipto . . . han nagkaada gutom ngan an pag-uripon ha ira ha urhi baga hin tinuod.”

Tagna 3: “Ihahatag ko . . . ha imo tulin . . . an bug-os nga tuna han Canaan.”—Genesis 17:8.

Katumanan: Bisan kon hi Moises an nanguna ha bag-o pa la nga nasud han Israel ha paggawas ha Ehipto, hi Josue, nga anak ni Nun, an nanguna ha mga Israelita ha pagsulod ha tuna han Canaan han 1473 B.C.E.

An iginpapakita han kasaysayan:

● Bisan kon iba-iba nga petsa an gin-uunabi han mga arkeologo, “dapat naton unabihon an pagsulod han mga Israelita ha Canaan, ngan an ira pag-ukoy didto,” sumala ha ginsurat ni K. A. Kitchen, usa nga nagretiro nga propesor nga eksperto mahitungod ha kadaan nga Ehipto.

● An Biblia nasiring nga “ginsunog [ni Josue] ha kalayo an [syudad ha Canaan nga] Hazor.” (Josue 11:10, 11) Ha kagubaan hito nga syudad, an mga arkeologo may naukad nga tulo nga templo han mga Canaanita nga bug-os nga ginbungkag. May nabilngan liwat hira nga ebidensya nga ito nga syudad ginsunog han mga 1400 B.C.E. Ini nga mga ebidensya nauyon ha ginsisiring han Biblia.

● An usa pa nga makapainteres nga syudad ha Canaan amo an Gibeon, nga mga 9.6 ka kilometro tikang ha Jerusalem. Nahibaroan han mga arkeologo ito nga syudad han may nadiskobrehan hira nga mga 30 nga karaptan hin tibod diin nakaukit an ngaran hito nga syudad. Diri pariho han mga umurukoy han Hazor, an mga Gibeonita hadto nga panahon nakigmurayaw kan Josue. Katapos, ginpatrabaho niya hira sugad nga “mga parag-alog.” (Josue 9:3-7, 23) Kay ano nga ini an iginpatrabaho ha ira? An mga pulong nga mababasa ha 2 Samuel 2:13 ngan Jeremias 41:12 nagpapakita nga ha Gibeon damu an tubig. Salit uyon ha rekord han Biblia, an Archaeological Study Bible, New International Version nasiring: “Ha pagkamatuod, an napapansin dayon ha Gibeon amo an abunda nga suplay hito han tubig: may-ada ito usa nga daku ngan pito nga gudti nga burabod.”

● Damu nga tawo nga gin-uunabi ha Biblia an gin-uunabi liwat han iba pa nga rekord han kasaysayan. Sugad han gin-unabi na, upod hini an mga ngaran han 17 nga hadi nga tulin ni Abraham ngan nagmando ha Israel o ha Juda. Upod ha ira hira Ahab, Ahaz, David, Hezekias, Manases, ngan Uzias. Klaro nga an pag-eksister han mga dinastiya hin mga hadi daku gud nga ebidensya nga may nasud nga gintatawag nga Israel nga sinulod ha tuna han Canaan ngan inukoy dida hito.

● Han 1896, nabilngan han mga researcher an Merneptah Stele ha Thebes ha Ehipto. Nakaukit dida hito an paghambog ni Paraon Merneptah mahitungod han iya pag-atake ha Canaan han mga 1210 B.C.E. Ini an siyahan nga kilala nga sekular nga rekord nga nag-uunabi han Israel, nga dugang nga nagpapamatuod han pag-eksister hini nga nasud.

An Kaopayan han Espisipiko nga Detalye

Sugad han aton nahibaroan, an Biblia may-ada damu nga espisipiko nga mga detalye parte ha mga tawo, lugar, ngan panhitabo. Ito nga mga detalye nabulig ha aton nga ikompara an ginsisiring han Biblia ha sekular nga mga rekord, salit pinaagi hito napapamatud-an naton nga natuman an mga tagna ha Biblia. May kalabotan kan Abraham ngan ha iya tulin, ginpapakita ha aton han mga ebidensya nga an mga saad han Dios natuman—an tulin ni Abraham nagin usa gud nga nasud, nagin uripon ha Ehipto, ngan ha urhi inukoy ha tuna han Canaan. Ini ngatanan nagpapahinumdom ha aton han mga pulong han usa han mga parasurat han Biblia nga hi Pedro, nga mapainubsanon nga nagsiring: “Waray pa gud tagna nga iginpahayag pinaagi han kaburut-on han tawo, lugod an mga tawo nagyakan hin tikang ha Dios samtang ginpapagios hira han baraan nga espiritu.”—2 Pedro 1:21.

Paglabay han mga siglo tikang han inukoy an Israel ha Canaan, nagkaada daku nga pagbag-o ha kasaysayan hito nga nasud, nga nagresulta hin makasurubo nga mga panhitabo. Ini nga mga panhitabo igintagna liwat han mga parasurat han Biblia, sugad han aton mahibabaroan ha sunod nga isyu.

[Footnotes]

ABRAHAM—TINUOD NGA NABUHI HAN NAGLABAY

● May mga papan nga hinimo ha lapok nga tikang pa ha tinikangan han ikaduha nga milenyo B.C.E. diin nakalista an mga syudad nga pariho han mga ngaran han mga paryente ni Abraham. Upod hini nga mga syudad an Peleg, Serug, Nahor, Tera, ngan Haran.—Genesis 11:17-32.

● Mababasa naton ha Genesis 11:31 nga hi Abraham ngan an iya pamilya binaya ha “Ur nga lugar han mga Caldeo.” An kagubaan hini nga syudad nadiskobrehan ha sur-este han Iraq. An Biblia nasiring liwat nga an tatay ni Abraham nga hi Tera namatay ha syudad han Haran, nga posible nahimumutang yana ha Turkey, ngan an asawa ni Abraham nga hi Sarah namatay ha Hebron, usa han pinakadaan nga mga syudad ha Middle East nga gin-uukyan la gihapon han mga tawo.—Genesis 11:32; 23:2.