Tin kanaj bix u yilik Dios le kʼiʼikʼoʼ
Tin kanaj bix u yilik Dios le kʼiʼikʼoʼ
Juntúul doctoreʼ ku tsikbaltik u kuxtal
TIAʼANEN kaʼach teʼ tuʼux ku muchʼkuba le doctoroʼob tiʼ junpʼéel hospitaloʼ yéetel táan kaʼach in tsolik tiʼ le doctoroʼob baʼax kíims juntúul máak yaan junpʼéel tumor tiʼoʼ. Tin waʼalajtiʼobeʼ le máakoʼ kíim yoʼolal hemólisis wa kʼaschaj u glóbulos rojos. Tsʼoʼoleʼ xuʼul u meyaj xan u riñón, lelaʼ úuchi tumen tsʼaʼab kʼiʼikʼ tiʼ.
Juntúul tiʼ le profesoroʼoboʼ jach kʼuuxilnajeʼ ka tu yawtajten: «¿A kʼáat a waʼaleʼ confundirnajoʼoneʼ ka t-tsʼáaj yaanal clase kʼiʼikʼ tiʼ? Teen túuneʼ tin núukajtiʼ: «Maʼ letiʼe baʼax in kʼáat in waʼaloʼ». Tin weʼesaj jujunpʼéel u fotoil u riñón le máakoʼ ka tin waʼalaj: «Wayeʼ k-ilkeʼ kʼaschaj le glóbulos rojos tu riñón le máakoʼ, le oʼolal kin waʼalikeʼ xuʼul u meyaj u riñón». * Pʼáateʼ maʼ tu yuʼubaʼal mix junpʼéel ruido, hasta tij in chiʼ. Kex tu tséel le profesor chéen juntúul táankelmenoʼ in wojel jach jaaj le baʼax kin waʼalikoʼ.
Le ka úuch leloʼ teneʼ todavía maʼ u testigoen Jéeobaiʼ. Síijen tu añoil 1943 tu kaajil Sendai, tu xamanil Japón. In papá kaʼacheʼ patólogo yéetel psiquiatra, le oʼolal tin chʼaʼtuklaj in xokik in doctoril. Tu añoil 1970 le tsʼoʼok dos años joʼopʼok in xokik in doctoriloʼ tsʼoʼok in beel yéetel juntúul x-chʼúupal ku kʼaabaʼtik Masuko.
Káaj in xokik patología
Como láayliʼ táan in xook kaʼacheʼ Masuko ku meyaj utiaʼal u manik baʼax kʼaʼabéettoʼon. Jach jatsʼuts in wilik in beetik in doctoril kaʼachi. ¡Jach jatsʼuts in wilik bix beetaʼanil u wíinklil máak! Kex beyoʼ mix juntéen máan tin tuukul wa yaan máax beetmiloʼon. Kin tuklik kaʼacheʼ le baʼaxoʼob kin investigarkoʼ le kun tsʼáaik u biilal in kuxtal. Le oʼolal le ka tsʼoʼok in xokik in doctorileʼ káaj in xokik patología. Le patólogoʼoboʼ letiʼe máaxoʼob ku investigarkoʼob tuʼux u taal le kʼojaʼaniloʼoboʼ yéetel baʼax ku beetik tiʼ u wíinklil máakoʼ.
Le táan in beetik u autopsiail le máaxoʼob ku kíimloʼob yoʼolal cánceroʼ tin tsʼáaj cuentaeʼ maʼ maʼalob u tsʼaʼabal kʼiʼikʼ tiʼ máakiʼ. Le máaxoʼob yaan cáncer tiʼoboʼ ku tsaʼayaltiʼob anemia yoʼolal le kʼiʼikʼ ku perderkoʼoboʼ yéetel lelaʼ ku maas gravetal le kéen tsʼaʼabaktiʼob quimioterapia. Yoʼolal leloʼ ku yaʼalaʼal ka tsʼaʼabak kʼiʼikʼ tiʼ máak, chéen baʼaleʼ teneʼ in wojleʼ le transfusiónoʼ ku maas xiʼitʼbesik le cáncero. Bejlaʼeʼ tsʼoʼok u yilaʼaleʼ le transfusiónoʼoboʼ ku tsaʼaysik tiʼ máak inmunosupresión, yaan horaeʼ le kʼojaʼanilaʼ ku beetik u kaʼa antal le cánceroʼ yéetel u séeb kíimil máak. *
Tu añoil 1975 ka úuch le baʼax tin waʼalaj tu káajbaloʼ. Le profesor tʼaanajoʼ hematólogo, le oʼolal maʼ jaʼakʼ in wóol úuchik u pʼuʼujul le ka tin waʼalaj le baʼax beet u kíimil le máakoʼ letiʼe kʼiʼikʼ tsʼaʼabtiʼoʼ. Kex beyoʼ seguernaj in tsolik in exposición, le profesoroʼ jujunpʼíitil úuchik u xuʼulul u tsʼíikil.
Maʼ tun antal kʼojaʼanil mix kíimil
Teʼ kʼiinoʼoboʼ xíimbaltaʼab in watan tumen juntúul Testigo tsʼoʼok u yantal u edad. Le táan u tsikbaloʼoboʼ le Testigooʼ tu yaʼalaj «Jéeoba». Masuko túuneʼ tu kʼáatajtiʼ baʼaxten tu yaʼalaj Jéeoba. Le koʼolel túunoʼ tu yaʼalajtiʼ: «Bey u kʼaabaʼ le u jaajil Diosoʼ». Bey úuchik u kanik Masuko u kʼaabaʼ Diosoʼ. (In wataneʼ ku xokik le Biblia desde tu paaliloʼ, chéen baʼaleʼ teʼ Biblia yaantiʼ kaʼachoʼ luʼsaʼan u kʼaabaʼ Diosiʼ ka tsʼaʼab «YUUMTSIL»).
Tu séebaʼanil káaj u xook Masuko yéetel le Testigooʼ. Le ka suunajen tin wotoch kex la una áakʼabeʼ in wataneʼ tu yaʼalajten: «¡Yaan u xuʼulul le kʼojaʼanil yéetel le kíimiloʼ!». Teneʼ tin waʼalajtiʼ: «Jach jatsʼuts wa ka úuchuk». Letiʼ túuneʼ tu yaʼalajten: «Maʼ tun xáantal kéen úuchuk, le beetik maʼ u seguer a perdertik a tiempo». Jach tu molestarten le baʼax tu yaʼaloʼ tumen tin naʼateʼ táan u yaʼalikten ka xuʼuluk in beetik in doctoril. Le baʼax úuchoʼ tu beetaj u xuʼulul k-bisikba jach maʼalob.
Masukoeʼ maʼ xuʼul u yáantkeniʼ. Sáamsamal ku orar yéetel ku kaxtik tekstoʼob u yeʼesten. Junpʼéel tiʼ le tekstoʼob maas kʼuch tin puksiʼikʼaloʼ Eclesiastés 2:22, 23 teʼeloʼ ku yaʼalik: «¿Baʼax ku náajaltik juntúul máak ikil u tsʼáaik u yóol meyaj bey xan ikil u kíimskuba meyaj way yóokʼol kaabeʼ? […] Tak de áakʼabeʼ u puksiʼikʼaleʼ maʼ tu xuʼulul u tuukul. Leloʼ chéen kunel xan». Jach letiʼe baʼax táan u yúuchulten kaʼachoʼ, kex bul kʼiin yéetel bul áakʼab táan in beetik in doctorileʼ maʼ kiʼimak in wóoliʼ.
Junpʼéel domingo tiʼ u mesil julio tiʼ 1975, le táan u bin in watan teʼ tuʼux ku muchʼkuba le Testigoʼoboʼ, tin chʼaʼtuklaj in bin xaniʼ. Letiʼeʼ jach jaʼakʼ u yóol le ka tu yileniʼ, tsʼoʼoleʼ tuláakal le máaxoʼob yanoʼob teʼeloʼ jach maʼalob úuchik u kʼamkenoʼob. Desde teʼ kʼiinoʼ maʼ in pʼax mix junpʼéel reunión utiaʼal domingoiʼ. Ka máan junpʼéel meseʼ káaj u tsʼaʼabalten xook tumen juntúul sukuʼun. Jach tres meses táan u xíimbaltaʼal in watan tumen le Testigoʼob ka okjaʼanajoʼ.
Kin ejéemtik baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ
Teʼ Bibliaoʼ tin wileʼ le máaxoʼob meyajtik Diosoʼ unaj u ‹náachtaloʼob tiʼ kʼiʼikʼ› (Hechos 15:28, 29; Génesis 9:4). Teneʼ deporsi maʼ jach maʼalob in wilik u tsʼaʼabal kʼiʼikʼ tiʼ máakiʼ, le oʼolal maʼ istikyaj úuchik in kʼamik baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ. * Tin tuklaj: «Wa le Máax Beetmil tuláakal baʼal aʼalikoʼ, le unaj in beetik».
Tin kaneʼ letiʼe kʼeban beetik u kíimil yéetel u kʼojaʼantal máakoʼ (Romanos 5:12). Teʼ kʼiinoʼoboʼ táan kaʼach in investigartik le arteriosclerosisoʼ. Le kéen chʼíijik máakeʼ ku chichtal yéetel ku núutsul u venas, lelaʼ ku beetik u tsaʼayal kʼojaʼaniloʼob tu puksiʼikʼal máak, tu tsʼoʼomel yéetel tu riñónoʼob. Yoʼolal leloʼ maʼ jelaʼan tin wilil u yaʼalik le Biblia letiʼe kʼeban beetik u kʼojaʼantal máakoʼ. Xuʼul in sen chʼíikil in beet in doctoril tumen tin kaneʼ chéen Jéeoba jeʼel u páajtal u luʼsik le kʼojaʼanil yéetel le kíimiloʼ.
Marzo tiʼ 1976 ka tin pʼataj in xook teʼ hospital universitariooʼ, jach siete meses joʼopʼok u tsʼaʼabalten xook yéetel le Bibliaoʼ. Chéen baʼaleʼ jach sajakchajen tumen tin tuklaj maʼ tun tsʼaabilten meyaj tu kaʼatéen. U maʼalobileʼ tin kaxtaj uláakʼ meyaj tiʼ uláakʼ hospital. Le ka tsʼoʼok in wokjaʼ mayo tiʼ 1976, tin chʼaʼtuklaj in beetik in precursoril. Lelaʼ tin káajsaj julio tiʼ 1977.
Kin defendertik baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ
Noviembre tiʼ 1979, binoʼon áantaj tiʼ junpʼéel múuchʼulil tu kaajil Chiba, teʼeloʼ maʼ yaʼab sukuʼunoʼob yaan kaʼachiʼ. Tin kaxtaj meyaj wa jaypʼéel kʼiinoʼob tiʼ junpʼéel hospital. Le yáax kʼiin ka meyajnajenoʼ taal junmúuchʼ doctoroʼobeʼ ka tu yaʼaloʼobten: «Bey teech u testigoech Jéeobaoʼ, ¿báan ken a beet wa kʼaʼabéet u tsʼaʼabal kʼiʼikʼ tiʼ juntúul kʼojaʼan?».
Teneʼ tin núukajtiʼobeʼ yaan in beetik baʼax ku yaʼalik le Biblia yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ. Tin waʼalajtiʼobeʼ yaan uláakʼ tratamientoʼob jeʼel u tsʼaʼabaleʼ yéetel yaan in wilik in wáantik le kʼojaʼanoʼoboʼ. Ka máan junpʼéel hora táan k-tsikbaleʼ u jefeil le cirujanoʼoboʼ tu yaʼalaj: «Kin naʼatik baʼax ka creertik, chéen baʼaleʼ wa ku taasaʼal juntúul máak tsʼoʼok u perdertik yaʼab kʼiʼikʼeʼ toʼon ken k-atenderte». U jefeil le cirujanoʼoboʼ kʼaj óoltaʼan bey juntúul máak maʼ tu séeb biskuba yéetel jeʼel máaxakeʼ. Pero le ka tsʼoʼok k-tsikbaloʼ jach maʼalob úuchik k-bisikba yéetel mantatsʼ tu respetartaj baʼax kin creertik.
Ku tsʼaʼabal a pruebail baʼax kin creertik
Le táan k-áantaj Chibaoʼ k-bin áantaj xan tu kaajil Ebina tuʼux táan u beetaʼal kaʼach junpʼéel u sucursalil u testigoʼob Jéeoba. Teen yéetel in wataneʼ k-bin juntéen tiʼ junpʼéel semana utiaʼal k-tsʼáaik consulta tiʼ le máaxoʼob ku meyajoʼoboʼ. Ka máan wa jaypʼéel meseʼ invitartaʼaboʼon pʼáatal tu kaajil Ebina. Marzo tiʼ 1981, binoʼon kajtal tuʼux ku pʼáatal le maas tiʼ 500 voluntarioʼoboʼ. De temprano kaʼacheʼ kin pʼoʼik bañoʼob yéetel de tardeeʼ kin tsʼáaik consulta tiʼ le sukuʼunoʼoboʼ.
Juntúul tiʼ in pacienteʼob kaʼacheʼ Ilma Iszlaub, letiʼeʼ juntúul misionera australiail taal áantaj tu añoil 1949 tu luʼumil Japón. Chéen baʼaleʼ tiʼ le kiikaʼ yaan kaʼach leucemia tiʼ, le doctoroʼoboʼ tu yaʼaloʼobtiʼeʼ chéen wa jaypʼéel meses kun kuxtal. Le kiik Ilmaoʼ maʼ tu yóotaj ka tsʼaʼabak kʼiʼikʼ tiʼiʼ, tu yaʼaleʼ taak u pʼáatal Betel tak ken kíimik. Teʼ kʼiinoʼoboʼ minaʼan kaʼach tsʼaakoʼob jeʼex le eritropoyetina ku beetik u yaʼabtal u glóbulos rojos máakoʼ. U hemoglobina le kiikoʼ ku yéemel tres wa cuatro gramos kaʼachi (u normalileʼ 12 tak 15 gramos). Jach tin wilaj in wáantik le kiikoʼ. Siete años joʼopʼok in atendertik ka kíim enero tiʼ 1988. Maʼ xuʼul u yeʼesik u fejiʼ.
Yaʼab tiʼ le voluntarioʼob yaan tu sucursalil u testigoʼob Jéeoba Japónoʼ tsʼoʼok u kʼaʼabéettal u operartaʼaloʼob. Le doctoroʼoboʼ tu yóotaj u operartoʼob x-maʼ kʼiʼikʼil. Yaan horaeʼ le doctoroʼoboʼ ku invitarkenoʼob utiaʼal in wilik bix u operaroʼob wa utiaʼal in táakpajliʼ. Kin tsʼáaik u diosboʼotikil tiʼob ikil u respetarkoʼob baʼax k-creertik yoʼolal le kʼiʼikʼoʼ. Tsʼoʼoleʼ ikil in meyaj tu yéeteloʼobeʼ ku tsʼáaik tuʼux in waʼaliktiʼob baʼax kin creertik. Maʼ sen úucheʼ juntúul tiʼ letiʼobeʼ okjaʼanaj bey u testigo Jéeobaeʼ.
Yaʼab máakoʼob tsʼoʼok u jóoʼskoʼob u yutsil ikil u operartaʼal le testigoʼob x-maʼ kʼiʼikʼeloʼ. Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ maas séeb u recuperarkuba máak.
Láayliʼ táan in kaanbal tiʼ le maas maʼalob doctoroʼ
Láayliʼ táan in kaanbal tiʼ le baʼaloʼob túumbentak ku jóoʼsaʼal utiaʼal u tsʼaʼakal máakoʼ, pero láayliʼ táan xan in kaanbal tiʼ Jéeoba, le maas maʼalob Doctoroʼ. Letiʼeʼ maʼ tu yilik chéen le baʼax yaan tu yóoʼkabil máakoʼ, baʼaxeʼ ku yilik xan le baʼax yaan ichil k-puksiʼikʼaloʼ (1 Samuel 16:7). Teneʼ kin wilik in wáantik le máaxoʼob kʼojaʼanoʼoboʼ yéetel maʼ tin chʼíikil in wil chéen u kʼojaʼaniloʼob.
Bejlaʼeʼ láayliʼ táan in meyaj tu najil Beteleʼ. Junpʼéel tiʼ le baʼaxoʼob maas ku beetik u kiʼimaktal in wóoloʼ letiʼe in kaʼansik le máakoʼob yoʼolal Jéeobaoʼ yéetel in tsikbaltiktiʼob bix u yilik le kʼiʼikʼoʼ. Le kéen orarnakeneʼ kin kʼáatik tiʼ Jéeoba ka u séeb xuʼuls le kʼojaʼanil yéetel le kíimiloʼ. (Tsikbaltaʼab tumen Yasushi Aizawa).
[Notas]
^ xóot’ol 4 Junpʼéel libro tsʼíibtaʼan tumen le doctora Denise M. Harmeningoʼ, ku yaʼalik: «Jeʼel u presentar tiʼ máak junpʼéel kʼojaʼanil tiʼ u glóbulos rojos [...] wa tsʼoʼok u beetaʼaltiʼ junpʼéel transfusión, wa embarazada bey xan wa tsʼoʼok u beetaʼaltiʼ junpʼéel transplante. Yoʼolal leloʼ le kʼojaʼanil yaan tiʼ le kʼiʼikʼoʼ maʼ tu séeb ilaʼal teʼ pruebas ku beetaʼal antes tiʼ le operaciónoʼ» (Modern Blood Banking and Transfusion Practices). Junpʼéel libroeʼ ku yaʼalikeʼ maʼ xaaneʼ le hemólisisoʼ «ku tsaʼayal tiʼ máak wa ku tsʼaʼabaltiʼ kex chéen jun chan pʼíit kʼiʼikʼ [...] maʼ igual yéetel le clase kʼiʼikʼ yaan tiʼoʼ. Le kéen xuʼuluk u meyaj u riñón máakeʼ ku kʼastal le kʼiʼikʼoʼ tumen le riñónoʼ ku xuʼulul u limpiartik» (Dailey’s Notes on Blood).
^ xóot’ol 8 Junpʼéel publicación jóokʼ agosto tiʼ 1988, tu yaʼalaj: «Le máaxoʼob yaan cáncer tiʼob yéetel ku tsʼaʼabaltiʼob kʼiʼikʼ antes tiʼ u operartaʼaloʼoboʼ maas séeb u kíimloʼob ke le máaxoʼob maʼatech u tsʼaʼabaltiʼoboʼ» (Journal of Clinical Oncology).
^ xóot’ol 16 Utiaʼal a wojéeltik u maasil yoʼolal le transfusiónoʼoboʼ, ilawil le folleto ¿Cómo puede salvarle la vida la sangre?, beetaʼan tumen u testigoʼob Jéeoba.
[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol]
«Tin waʼalajtiʼobeʼ yaan uláakʼ tratamientoʼob jeʼel u tsʼaʼabaleʼ yéetel yaan in wilik in wáantik le kʼojaʼanoʼoboʼ»
[Uláakʼ baʼax ku tsoʼolol]
«Yaʼab máakoʼob tsʼoʼok u jóoʼskoʼob u yutsil ikil u operartaʼal le testigoʼob x-maʼ kʼiʼikʼeloʼ»
[Oocheloʼob]
Kaʼanal: táan in máansik junpʼéel discurso
X-tsʼíik: teen yéetel Masuko