“N’ye më bá lɛ́ jejenë, më nɔnjɛ yikpe ghɩmɛn ee më, ekpa erara më ara mici kwapowu. Bɛtɛɛ, n’ye më bá vínë, më ca nɔ̀n míanmian më yí. Në lɛ ca lɛ kë ebɔ më fɛ kanga mɩnɛn. Eki fannga nhɛn, më vívi n’ye më ée më esë më érɔ.”—Madu, a Ɛndë.

 Omuonë kë elɛlɛ ëë Organisation mondiale de la santé hɛ́ kɔ: “Kpatakpata bunë kë elɛ eyighɔnë lɛ́ bunë ɲʋnshi maɛnnë powu ghë.” Eyighɔ jɔghɔnë, bë eɔsɛ eshu n’ye kelë oohʋn ghë, kë elɛ kelë kpatakpata bu, kpatakpata bu ntɔnë bë eɔsɛ elɛ sa jɔ ghë esë. Omuo ntɔnë yá n’ye, àlɛ́ kë abɔ eyighɔ arɩnë, bu ntɔnë efɩ nkpɔ.

 Àlɛ́ bu ntɔnë boepi fɩ́ fënë, n’ye fë ayi powu, sɛ ghe ni fë shi, elɛ fë fɛ n’ye kë bá ee fë, kë bá erara fë ara, kë bá eja fë abutu mɩnɛn. Kpatakpata bunë kë elɛ fënë lɛ, bɔnë kë ghe bɔ fë ghe yɛ wunë lɛ noo fë lɛ́ yighɔ ghëwunë, bë eɔsɛ elɛ fë fɛ n’ye ngiki edi akɔnda n’ye ‘eyighɔnelë kë gha ɔɔ alɔ’ wu mɩnɛn. ?Ese eyighɔnelë, kë ɔɔ alɔ tete Ofo aɛn wú?

 Biblë abɩ: “[Ofo] óo kelë, yikpe lɛ yighɔ lɛ.”—Genèse 1:27.

 Jɔ ntɔnë eshi: Ofo óo eyikpe lɛ eyighɔ lɛ. Në ewu n’ye kelë aɲʋn powu, élɛ eyikpe o, élɛ eyighɔ o, bayɛ n’ye ebë ewu kelë ghɩ. Lapɔ esë, Ofo evivi n’ye yikpe bë “ekolo ya fɛ omunë mɩnɛn,” ese gha lɛ́ n’ye yikpe bë elɛ̀ ya mbë apʋpʋ ghë, bë elɛ ëë kpatakpata bu álɛ bë eviɛ n’ye bë eba ëë shi wo (Éphésiens 5:33; Colossiens 3:19). Elë ewu ayɔghɔ nhɛn n’ye, eyighɔ sɛnishinë lɛ́ bunë edʋ Ofo, lɛ́ bunë ɔɔ alɔ Ofo aɛn.

 “N’yë më bá lɛ jejenë, më shikwaghɩ jɔghɔ já më abutu. N’ye më bá ɔɔ agbʋʋn 17, më juman kpashinë hɛ́ kɔ bá ewɔ më epieji juman-ku n’yo àlɛ́ më lɛ ëë lɛ gha rɛ. N’ye më bá káci yighɔnë, më ca lɛ, më shìelë lɛ, aghɩnë më lɛ kelë lɛ ereni dadasɛnë lɛ kë lɛ́ më aɛnba bu, kë bɔ́ më fɛ ghɩnë gha pí bʋʋn wu mɩnɛn. Ese bɛtɛɛ, më hɔ́hɔ Ʒoova b mʋn, Ghɩnë óo bu powunë. Në edi akɔnda yɔghɔ eyighɔ sɛ, në ewu kelë ghɩ. Bu ntɔnë lɛ́ më mʋ́n yɛsɛ n’ye në kolo më, n’ye më ɔɔ alɔ në aɛn.”—Maria, Arӡantinë.

 Biblë abɩ: “Ɔɔ cɛwu ntɛnɩ ɔɔ kolo dɔ́ she nɔnjɛ.” —Proverbes 18:24.

 Jɔ ntɔnë eshi: Cɛwu tete etu fë àkpa. Àlɛ́ fë awu kɔ aba ayɛ, bɔ n’ye bu eba eci fë abanë jɔ hɛ ghɩnë fë ejì ntɩ.

 “Agbʋʋn 20 ghë, më gha bɔ́ abutunë kë já mënë jɔ gha hɛ́ ghɩʋn. Bu ntɔnë lɛ́ më gha dɔ́omu sɛyɛyɛ ghë, opu jí më, akɔnda dɔ́ she më. Ese, n’ye më bá bɔ́ bunë fɩ́ mënë jɔ ká dí ghɩnë dísʋ n’ye bë ece më mbënë, sɛ damë ká më tete.”—Elifë, Tirki.

 Biblë abɩ: “Ébɔ eɲë aarɛrɛnë powu ece efu [Ofo] ngboru, noo në edi eɲë akɔnda.”—1 Pierre 5:7.

 Jɔ ntɔnë eshi: Àlɛ́ fë asɛrɛ Ofonë, teteghë Ofo ece (Psaume 55:22; 65:2). Noo në edi fë akɔndanë, në éɔsɛ eboka fë álɛ fë émʋn ayɔghɔ nhɛn kɔ fë ɔɔ alɔ dɔ́ tete në aɛn.

 “Hɔhɔnë më hɔ́hɔ Ʒoova mʋnnë lɛ́ bunë bóka më, ë më ka pie n’yo wú sɛjɔ ngbɔ ngbɔ yí. Pëlɛnë, më eɔsɛ eghʋ ofosɛrɛ ghë ebɔ bunë nʋn më oghorumɔn ghënë powu eka edi Ofo. Në nʋn fɛ cɛwu yɔghɔnë ece n’ye bu eba eci më aba eyɛsɛ tetenë mɩnɛn.”—Ana, Belizë.

 Biblë abɩ: “Ʒoova [ . . . ] bá elɛ bunë sheghë elɔ mpɛtɛ lɛ aghɩnë kë nʋn fɛ kë kpʋ́sʋ kelë shinë mɩnɛn lɛ, álɛ yiki kpetenë kë bɔ́ ngaɲɔn lɛ́ ëënë ghe elɛ lahuɔn ghe eyo kelë n’ye.”—Psaume 10:​17, 18.

 Jɔ ntɔnë eshi: Ɲan gbɔɔje, Ofo bá elɛ bunë gha sheghë óó ngiki elɛnë powu bá erere, dà abɛlɛ lɛ kpatakpata bunë kë elɛ eyighɔnë lɛ ghë.

 “N’ye më bá mʋ́n kɔ ɲan gbɔɔje Ʒoova bá elɛ bu apʋpʋnë kë elɛ eyighɔ lɛ eyighɔ-mbogho lɛnë bá ererenë, bu ntɔnë ka nʋ́n fɛ kpe yɔghɔnë kë lɛ́ më óó ní më sɛ shi tetenë mɩnɛn. Bu ntɔnë lɛ́ akɔnda ka bá më dɛɛn.”—Robɛrta, Mɛksikë.

 Álɛ fë ékpa emʋn bu edɔ bu yɔghɔnë Biblënë elɛ elë ejì ntɩnë ghë lɛ, bunë ghëwu ebë eɔsɛ ebɔ jɔ nfre nfrenë Biblënë ehɛnë ewu nahɔnrɛnë ghë lɛ, n’ye Ʒoova Adashɛghɩnelë eba eghʋ Biblënë ghë eboka ngiki amɛnnë ghë lɛnë, vivi ghɩnë bɔ́ nakwaflɛflɛ ntɛnɩ lɔ́ fënë kɔ fë evivi n’ye yiki bë ewa edagha fë, fë ghe enɛ ëë apɩ wo.

 Jɔnë kë gbágbashi n’yenë, jʋ ëë bɔ nakwa ghë.