1. ?Ca lɔ́ elë oohʋn é?

ƷOOVA “lɛ́ Ofonë ehʋn-oo.” (Jérémie 10:10) Në ëë në lɛ́ Ghɩnë lɛ́ elë, në lɔ́ elë oohʋn. Biblë ehɛ kɔ: “Fë lɛ́ bu powu, noo fë bunë fë vívinë ghëwu, bu powu nʋnghë, fë óo kelë.” (Révélation 4:11) Teteghë, Ʒoova evivi n’ye ebë ewu oohʋn. Oohʋn lɛ́ bu yɔghɔ gbɔ tetenë Ofo hɔ́ elë.—Éka Psaume 36:9.

2. ?Élé ebë eba elɛ álɛ elë oohʋnnë bë eyɛsɛ é?

² Ʒoova elɔ elë bunë bë elɛ ebë ehʋn-oo fɛ mpʋ lɛ, miji lɛ mɩnɛn. (Actes 17:28) Ese, në ekpa evivi n’ye ebë ehʋn-oo sɛyɛyɛ ghë. (Actes 14:15-17) Yɛsɛ n’ye ebë ewu Ofo mbranelë ghɩ álɛ ebë eɔsɛ ehʋn-oo eyɛsɛ.—Isaïe 48:17, 18.

3. ?Mabu Ʒoova lɛ́ mícínë Kaɛn ée Abɛlënë é?

³ Biblë eyaya elë n’ye elë oohʋnnë lɛ, ngiki fuɔ oohʋnnë lɛ powu ɔɔ alɔ dɔ́ Ʒoova ngbeɲi. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, mícínë Adamë lɛ Ɛvë lɛ jɛnë kë elɛlɛ ëë Kaɛn, opu gbɔ nhɛn jíji ëë nɔnjɛ Abɛlë sɛnë, Ʒoova hɛ́ Kaɛn kɔ ése ëë opujijinë eshi. Ese, Kaɛn gha cé Ʒoova mbë. Opu jíji ëë dɔ́ mɩɩ “já nɔnjɛ ngboru, në ée Abɛlë rɔ́.” (Genèse 4:3-8) Noo Kaɛn ée Abɛlë ghëwu, Ʒoova wú në evi. (Genèse 4:9-11) Bu ntɔnë ghëwu, opujiji lɛ tiɛtu lɛ gha yɛsɛ, noo kebë eɔsɛ eshu elë rupu álɛ ebë elɛ kpatakpata bu, ebë elɛ abɛlɛ bu. Ghɩnë aba nhɛn anʋn, gha ɔɔsɛ bë  ewu ananan oohʋnnë. (Éka 1 Jean 3:15.) Álɛ ebë eyɛ Ʒoova aɛn, yɛsɛ n’ye ebë ehɔhɔ n’ye ebë eba ekolo ngiki powu.—1 Jean 3:11, 12.

4. ?Mabu mbranë Ofo lɔ́ Israɛlë ngikinë nkpɔ eyaya elë oohʋnnë Ofo lɔ́ elënë ghë é?

⁴ Agbʋʋn akpɩ akpɩ fannga nhɛn sáasɛ, Ʒoova yá n’ye oohʋnnë ɔɔ alɔ dɔ́ në ngbeɲi mícínë në bɔ́ Mbra enɛnnë lɔ́ Moizënë. Mbra ntɔnelë nkpɔ ehɛ kɔ: “Fë ghe ee yiki.” (Deutéronome 5:17) Ghɩnë omu aɛn fu, ae yiki, ghɩ ntɔnë esë bë erɔ.

5. ?Élé Ofo eba ewu àmɛnshiwu é?

⁵ ?Élé Ofo eba ewu àmɛnshiwu é? Jɛnë nʋn nɔ̀n opunë esë, ëë oohʋnnë ɔɔ alɔ Ʒoova ngbeɲi. Mbranë Ʒoova lɔ́ Israɛlë jɛelënë ghënë, Ʒoova hɛ́ kɔ àlɛ́ yiki ale yighɔ àmɛngho nkpɔ àghɔ, óó jɛnë nʋn ëë opunë arɔ, ghɩ ntɔnë esë bë erɔ. (Éka Exode 21:22, 23; Psaume 127:3.) Bu ntɔnë eyaya elë n’ye àmɛnshiwu gha yɛsɛ.—Ékpɩ Jɔ eshi 27.

6, 7. ?Élé ebë eba eya Ʒoova n’ye oohʋn ɔɔ alɔ elë ngbeɲi é?

⁶ ?Élé ebë eba eya Ʒoova n’ye, elë lɛ ngiki fuɔ lɛ oohʋnnë ɔɔ alɔ elë ngbeɲi é? Elë gha elɛ bunë bë eɔsɛ ecɔghɔ elë lɛ ngiki fuɔ lɛ oohʋn. Bu ntɔnë ghëwu, elë gha shu asëla, elë gha nɔn sigarɛtë lɛ asëla pʋpʋ lɛ, noo kë elɔ elë orogba, kebë eɔsɛ ee elë.

⁷ Ofo ëë lɔ́ elë sɛ lɛ, oohʋn lɛ. Yɛsɛ n’ye ebë ebɔ kelë fɛ n’ye në bá vívi mɩnɛn. Bu ntɔnë ghëwu, yɛsɛ n’ye ebë ekpɩ elë sɛnë eyɛsɛ. Àlɛ́ elë gha bá nhɛn gha lɛ́, elë ghe eca Ofo ngbeɲi. (Romains 6:19; 12:1; 2 Corinthiens 7:1) Elë gha ɔɔsɛ ebë esʋ Ʒoova, ghɩnë lɔ́ elë oohʋnnë, àlɛ́ elë gha bɔ́ oohʋn gha wú bunë ɔɔ alɔ. Agbate, bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ elë n’ye ebë eri bu apʋpʋnë elë elɛnë shi, ese àlɛ́ elë alele mɛnsɩ awu n’ye oohʋn ɔɔ alɔ elë ngbeɲinë, Ʒoova bë eboka elë.

8. ?Mabu ebë elɛ álɛ ebë emʋn n’ye elë ghe ecɔghɔ elë lɛ ngiki fuɔ lɛ oohʋn wué?

 ⁸ Ewú n’ye oohʋn lɛ́ bu yɔghɔ gbɔ tetenë Ofo hɔ́ elë. Ʒoova eji elë ntɩ n’ye elë ghe elɛ bunë bë eɔsɛ ecɔghɔ elë lɛ ngiki fuɔ lɛ oohʋn. N’ye elë eba emimi moto lɛ, tomobi lɛ, bu kalanë gbe lɛ aɛnnë, elë eya n’ye elë elɛ bu ntɔnë. Elë ghe lɛ́ gbegbe bunë bë eɔsɛ elɛ ebë ewu rɔ. (Psaume 11:5) Elë kpa elele mɛnsɩ álɛ bu kwa ghe efɩ yiki elë ereni. N’ye Israɛlë ngiki eba elɛ aʋnnë, tʋwanë elɛ agbafa. Bu ntɔnë ghëwu, Ʒoova hɛ́ kelë kɔ: “Àlɛ́ eɲë elɛ aʋn puɔpuɔ, élɛ okpowu jɛ ejighe tʋwa eyimbunë álɛ eɲë ghe ebɔ mpia ghe eba eɲë aʋnnë ghë, noo yiki bë eɔsɛ epie gbo ejaeshi.”—Deutéronome 22:8.

9. ?Bayɛ n’ye ebë elɛ nɛpiɛ abɛlɛ wú?

⁹ N’ye elë eba elɛ nɛpiɛelë esë ɔɔ alɔ Ʒoova ngbeɲi. Në lɔ́ elë shigbë álɛ ebë ee nɛpiɛ edi, ebë ekpa ebɔ ëë ohonë elɛ talɛ. Ebë kpa eɔsɛ ee nɛpiɛ àlɛ́ elë ewu n’ye kebë eɔsɛ elɛ elë lakwa. (Genèse 3:21; 9:3; Exode 21:28) Ese, gha sheghë n’ye ebë elɛ nɛpiɛ abɛlɛ, ebë ee kelë egbegbe.—Proverbes 12:10.

10. ?Élé ebá mʋn n’ye mpianë ëë lɛ́ oohʋnnë é?

¹⁰ Ʒoova ngbeɲi, mpia lɛ́ ecele noo mpianë ëë lɛ́ oohʋnnë. Kaɛn ée Abɛlë rerenë, Ʒoova hɛ́ Kaɛn kɔ: “Më-nɔnjɛ mpianë epie eshiapatanë ghë efuɔ elɛlɛ më.” (Genèse 4:10) Abɛlë mpianë ëë lɛ́ ëë oohʋnnë. N’yonë, noo Kaɛn ée Abɛlë ghëwu, Ʒoova wú në evi. Nowe brɛsʋ, n’ye miji gbɔnë bá nɔ́n rerenë, Ʒoova kpa yá n’ye mpianë ëë lɛ́ oohʋnnë. Ʒoova lɔ́ Nowe lɛ ëë shikwaghɩ  lɛ shigbë álɛ kebë edi nɛpiɛ. Në hɛ́ kɔ: “Nɛpiɛelënë kë enɔn powu óó kë ehʋn-oonë, eɲë eɔsɛ edi kelë. Fɛ n’ye më bá bɔ́ kpà lɔ́ eɲë mɩnɛn, më bɔ́ kelë powu lɔ́ eɲë.” Ese, ɔɔ bu nkpɔ cece Ʒoova hɛ́ kelë kɔ kë gha edi: “Ëë sɛnë lɛ, ëë oohʋnnë lɛ (bu ntɔnë ëë lɛ́ mpianë) eɲë gha di ëë.”—Genèse 1:29; 9:3, 4.

11. ?Mbra nkpɔca Ofo bɔ́ lɔ́ Israɛlë ngikinë mpia jɔ ghë é?

¹¹ Ʒoova hɛ́ Nowe kɔ në gha di mpia, agbʋʋn 800 sáasɛ. Në kpa hɛ́ në ngikinë kɔ: “Àlɛ́ kɔ́ Israɛlë ngikinë nkpɔ o, kɔ́ fuɔghonë nʋn eɲë ncɔcɔ o, eyi eghʋ kpà óó eɲi kɔ́ nɛpiɛ o, kɔ́ ahʋɔnnë kebë eɔsɛ edi o, ghɩ ntɔnë bë ewu ëë mpianë shi, bë ebɔ ngaɲʋn ebidi ëë shi.” Në kpa hɛ́ kɔ: “Eɲë gha di [...] mpia.” (Lévitique 17:13, 14) Ebise, Ʒoova evivi n’ye ëë ngikinë bë ebɔ mpia ewu bunë lɛ́ ecele. Kebë eɔsɛ edi nɛpiɛ, ese kë gha di ëë mpianë. Àlɛ́ kë ee nɛpiɛnë kebë edi, yɛsɛ n’ye kebë ewu ëë mpianë shi eshipatanë ghë.

12. ?Élé kretiɛnnelë eba ewu mpia é?

¹² Ʒezi rɔ́, agbʋʋn je sáasɛ. Akotonelë lɛ, ngɩmɛnnë kë nʋn Ʒerizalɛmë ofokwanë ghë lɛ, kë sɩsɩ álɛ kebë ewu mbranë Ofo bɔ́ lɔ́ Israɛlë ngikinë, kebë ewu ntɛnɩ kretiɛnnelë bë ekpʋ. (Éka Actes 15:28, 29; 21:25.) Ʒoova bóka kelë, kë cé n’ye mpia ɔɔ alɔ ëë ngbeɲi ebise, kë kpa cé n’ye kebë ewu n’ye mpia lɛ́ ecele ebise. Kretiɛn pidɛnelë, kë gha ɔɔsɛ kebë edi mpia, kebë enɔn mpia, kebë edi nɛpiɛnë kë gha wú ëë mpia shi gha yɛsɛ wunë. Kë ghe lɛ bu ntɔnë, noo gha yɛsɛ fɛ eɲisʋ lɛ, yikpe gbagba lɛ, yighɔ gbagba lɛ mɩnɛn. Píe  cibɩ ntɔnë ghë, kretiɛn pidɛnelë, kë gha dísʋ n’ye kebë edi mpia, kebë enɔn mpia. ?Ese, amɛn ëë é? Ebise, Ʒoova ekpa evivi n’ye ebë ewu mpia fɛ bunë lɛ́ ecele mɩnɛn.

13. ?Mabughëwu kretiɛnnelë ghe disʋ n’ye kebë ekɩ kelë mpia sɛ wué?

¹³ ?Bu ntɔnë eshi ëë lɛ́ n’ye kretiɛnnelë ghe edisʋ n’ye kebë ekɩ kelë mpia sɛ wué? Ao, ëë lɛ́ ëë cɛɛ. Ʒoova hɛ́ elë kɔ elë gha di mpia, elë gha nɔn mpia. ?Àlɛ́ dɔtɔrëgho nkpɔ ehɛ eɲë kɔ eɲë gha nɔn mërɔ, eɲë eɔsɛ ebɔ mërɔnë ekɩ sɛ wú? Tata! Fɛ nhɛn mɩnɛn, kulenë ehɛ kɔ elë gha di mpia, elë gha nɔn mpia wunë, ëë eshi ëë lɛ́ n’ye elë gha disʋ n’ye kebë ekɩ elë mpia sɛ.—Ékpɩ Jɔ eshi 28.

14, 15. ?Élé oohʋnnë ghɩwu lɛ, Ʒoova ghɩwu lɛ bá lɛ́ bu tete kretiɛn ngbeɲi é?

¹⁴ ?Ese, àlɛ́ dɔtɔrëgho ehɛ elë kɔ álɛ kë gha kɩ elë mpia sɛ wunë, ebë erɔ, mabu ebë elɛ é? Ghɩ nkpɔ omu ëë bë enɩebɔ n’ye bë ewu Ofo mbranë ehɛ mpia jɔnë ghɩ. Kretiɛnnelë, kë ewu oohʋnnë Ofo lɔ́ kelënë ghɩ edɔ. N’yonë, ebë eɔsɛ ebɔ kpe fuɔnë gha lɛ́ mpia, ese elɔ mpianë. Elë ghe edisʋ n’ye kebë ekɩ elë mpia sɛ.

¹⁵ Elë elele mɛnsɩ elɛ bu álɛ sɛ bë eyɛ elë, ese noo oohʋn ɔɔ alɔ dɔ́ Ofo ngbeɲinë, elë ghe edisʋ n’ye kebë ekɩ elë mpia sɛ. Yɛsɛ dɔ́ n’ye ebë ewu Ʒoova ghɩ eshe n’ye ebë eviɛ n’ye ebë eba eɲi elë oohʋnnë shi óó bë elɛ elë ghe ewu Ʒoova ghɩ. Ʒezi hɛ́ kɔ: “Ghɩnë evivi n’ye bë eca ëë oohʋnnë bë ewu rɔ, ese ghɩnë ewu rɔ më ghëwu bë ewu oohʋn.” (Matthieu 16:25) Noo ekólo Ʒoova ghëwu, elë evivi n’ye ebë ewu në ghɩ. Në mʋn bunë yɛsɛ lɔ́ elë, n’yonë, fɛ n’ye Ʒoova omunë eba ewu oohʋn mɩnɛn, elë esë, elë ewu n’ye oohʋn ɔɔ alɔ dɔ́, kpa lɛ́ ecele.—Hébreux 11:6.

16. ?Mabughëwu aghɩnë kë esʋ Ofonë, kë ewu në ghɩ é?

¹⁶ Ofosʋghɩnë kë edi ecelenë, kë elele mɛnsɩ álɛ kebë ewu mbranë ehɛ mpia jɔnë ghɩ. Kë ghe edi mpia, kë ghe  enɔn mpia, kë ghe edisʋ n’ye kebë ebɔ mpia elɛ kpe. * Ese, kë edisʋ ebɔ kpe fuɔ, álɛ kebë eca kelë oohʋnnë. Kë mʋn ayɔghɔ nhɛn n’ye Ghɩnë lɔ́ elë oohʋnnë, Ghɩnë lɛ́ mpianë, mʋn bunë yɛsɛ lɔ́ kelë tete. ?Eɲë ebɔ ewu nahɔnrɛ n’ye në mʋn bunë yɛsɛ lɔ́ eɲë tete wú?

17. ?Israɛlë oonë ghë, Ʒoova lɔ́ shigbë álɛ kebë ebɔ mpia elɛ bu nkpɔ cece, ëë lɛ́ nkpɔca é?

¹⁷ Mbranë Ofo bɔ́ lɔ́ Moizënë ghë, Ʒoova hɛ́ Israɛlë ngikinë kɔ: “Noo oohʋn nʋn mpianë ghë, më omunë ëë më bɔ́ lɔ́ eɲë ntɛɛn-yiyifanë ghë, álɛ eɲë lakwa bë eɔsɛ ekukushi, noo mpianë ëë ekuku eɲë lakwa shi, oohʋnnë nʋn ëë ghënë ghëwu.” (Lévitique 17:11) Àlɛ́ Israɛlë ngikinë elɛ lakwa, kebë eɔsɛ ebɔ nɛpiɛ eyiyi ntɛɛn esɛrɛ Ʒoova n’ye bë eɲa lakwa shi ehɔ kelë. Kë ekpa ehɛ ntɛɛn-yiyighonë kɔ bë ebɔ nɛpiɛ mpianë aghɔ eɱɔnɱɔn ntɛɛn-yiyifanë ghë. Ʒoova lɔ́ Israɛlë ngikinë shigbë álɛ kebë ebɔ mpia elɛ bu ntɔnë esëkpɔ cece.

18. ?Mabu Ʒezi ntɛɛnnë yíyinë elɛ ebë eɔsɛ ewu é?

¹⁸ N’ye Ʒezi bá wá eshipata n’yenë, në bɔ́ në oohʋnnë, në mpianë, hɔ́ álɛ Ofo bë eɲa lakwa shi ehɔ elë. Bu ntɔnë bɔ́ mbranë ehɛ kɔ kebë ebɔ nɛpiɛ eyiyi ntɛɛnnë oku. (Matthieu 20:28; Hébreux 10:1) Noo Ʒezi oohʋnnë ɔɔ alɔ dɔ́në ghëwu, Ʒoova lɛ́ në píe rɔ ghë púlɛ yí oforu. N’yonë, Ʒoova fɩ ngiki powu shigbë álɛ kebë eɔsɛ ehʋn-oo mɩɩ bë elɛ ananan.—Jean 3:16; Hébreux 9:11, 12; 1 Pierre 1:18, 19.

19. ?Mabu ebë elɛ álɛ ‘ngiki powu, kelë mpia ghe enʋn elë bà ghë’ wué?

 ¹⁹ Elë eda Ʒoova nasɩ n’ye në lɔ́ elë bu yɔghɔ gbɔ tetenë lɛ́ oohʋnnë! Elë ekpa evivi n’ye ebë ehɛ ngiki kɔ àlɛ́ kë ebɔ kelë ntɩji eba Ʒezi ghë, kebë eɔsɛ ehʋn-oo mɩɩ bë elɛ ananan. Ekólo ngiki, elë ekpa evivi n’ye ebë elɛ bunë ebë eɔsɛ elɛ powu, álɛ ebë eyaya kelë n’ye kebë eba ewu oohʋn. (Ézékiel 3:17-21) N’yonë, fɛ akoto Pɔlë mɩnɛn, ebë eɔsɛ ehɛ kɔ: “Ngikinë powu, kelë mpia gha nʋn më bà ghë, noo më gha cɛ́omu, më hɛ́ kelë jɔnë Ofo eonë powu.” (Actes 20:26, 27) Teteghë, elë eya n’ye elë ewu oohʋn lɛ mpia lɛ ghɩ, àlɛ́ elë ebɔ Ʒoova jɔ ehɛ ngiki fuɔ, àlɛ́ elë ehɛ kelë n’ye oohʋn kpɛkpɛ alɔ në ngbeɲi.