1. ?Mabu Ofo vívi n’ye në elɛ elɔ ngiki é?

OFO vívi n’ye në elɛ bu ayɔghɔ tete elɔ ngiki. Në lɛ́ ngiki pidɛ Adamë lɛ, Ɛvë lɛ, álɛ kebë ehʋn-oo yobɔ yɔghɔ nkpɔ ghë. Në vívi n’ye kebë ehʋnhʋn jɛelë, kebë elɛ eshipatanë powu bë ekaci paradi, kebë kpa ekpɩ nɛpiɛnelë eyɛsɛ.—Genèse 1:28; 2:8, 9, 15; ékpɩ Jɔ eshi 6.

2. (a) ?Élé ebá mʋn n’ye Ofo bá elɛ bunë në vívinë é? (b) ?Mabu jɔ Biblë ehɛ ananan oohʋnnë ghë é?

² ?Eɲë edi akɔnda n’ye elë ghe ehʋn-oo paradinë ghë tata wué? Ʒoova ehɛ elë kɔ: “Më jɔnë më hɛ́në, bá eshu, má elɛ bunë më vívinë powu.” (Isaïe 46:9-11; 55:11) Agbate, ná elɛ bunë në vívinë, bʋʋn ghe eji në shigbë aɛn. Ʒoova hɛ́ kɔ bu nkpɔ ghëwu ëë në lɛ́ eshipatanë. Në “gha lɛ́ ëë ekpete nhɛn wu.” (Isaïe 45:18) Në evivi n’ye ngiki bë ehʋn-oo eshipatanë powu ghë. ?Ngiki nfre nkpɔca Ofo evivi n’ye kebë ehʋn-oo eshipatanë ghë é? ?Mici evie kebë ehʋn-oo é? Biblë ehɛ kɔ: “Eshipatanë bá elɛ aghɩnë kë sheghënë ee [aghɩnë kë ewu Ofo ghɩnë ee], álɛ kebë ehʋn-oo ëë ghë mɩɩ bë elɛ ananan.”—Psaume 37:29; Révélation 21:3, 4.

3. ?Noo ngiki eja orogba, kë kpa erɔ, mabu jɔ eɲë eɔsɛ evivi eɲë esë é?

³ Ese amɛn, ngiki eja orogba, kë ekpa erɔ. Aʋnku fannga nhɛn ghë, ngiki eghʋ kelë esë aghʋ, kë ée kelë esë. Teteghë, gha lɛ́ bu ntɔnë ëë Ofo vívi. ?Ese, mabu shú é? ?Mabughëwu bu bá nhɛn nʋn é? Biblënë esëkpɔ bë eɔsɛ egbagba jɔ ntɔnë shi.

4, 5. (a) ?Ca ghʋ orovi ghë lɛ́ Ɛvë mbë Edɛnë yobɔnë ghë é? (b) ?Élé ghɩnë edi tɩnɩnɩ bë eba eɔsɛ ekaci yʋghʋgho é?

⁴ Biblë ehɛ elë kɔ Ofo ɔɔ kaɛngho nkpɔ, kë “elɛlɛ ëë Kpala alɛ Satan lɛ.” Satan ghʋ orovi nkpɔ ghë lɛ́ Ɛvë mbë Edɛnë yobɔnë ghë. (Révélation 12:9; Genèse 3:1) Në lɛ́ fɛ n’ye orovinë ëë elɛ̀ mbë mɩnɛn.—Ékpɩ Jɔ eshi 7.

⁵ ?Ese, ghɩnë kë elɛlɛ ëë Satan alɛ Kpala lɛnë, Ofo omunë ëë bá nhɛn lɛ́ ëë wú? Tata! N’ye Ofo në eba ebaba eshipatanë eyɛ álɛ bë ebɔ ëë elɔ Adamë lɛ Ɛvë lɛnë, anʒë nkpɔ nʋn oforu gbo, në péte, ë në káci Kpala. (Job 38:4, 7) ?Élé bu ntɔnë bá ɔ́ɔsɛ shú é? ?Teteghë, élé ghɩnë edi tɩnɩnɩ bë eba eɔsɛ epete, ekaci yʋghʋgho é? N’ye kë bá hʋn ëënë, në gha lɛ́ yʋghʋgho. Ese, bunë gha lɛ́ nie wunë, në ebɔ aɛn eba ëë ghë. Në edi bu ntɔnë akɔnda edɔ. Akɔnda pʋpʋnë në edi eviɛ n’ye në eba eɔ bunë gha lɛ́ nie wunë, edɔomu eyi. Àlɛ́ bu ntɔnë aba në ngbeɲi, óó ghɩʋn gha nʋn n’yo wunë, në eɔsɛ ebɔ ëë. N’yonë, në ká káci yʋghʋgho.—Éka Jacques 1:13-15; ékpɩ Jɔ eshi 8.

6. ?Élé anʒë nkpɔ bá káci Ofo kaɛngho é?

⁶ Bu nkpɔkpɔnë ëë fɩ anʒë ntɔnë. Ʒoova lɛ́ Adamë lɛ Ɛvë lɛ rerenë, në hɛ́ kelë kɔ kë ehʋnhʋn jɛelë “mɩɩ eshipatanë bë eshi.” (Genèse 1:27, 28) Agheci, anʒë ntɔnë hɛ́ ëë esë kɔ ‘Mëkɔ ngiki ntɔnë powu bë eɔsɛ eɲa Ʒoova shi esʋ më esë o!’ Noo në dí akɔnda ntɔnë dɔ́në, bunë lɛ́ Ʒoova esëkpɔ eenë, ɛ́ɛ në aɛn. Anʒë ntɔnë vívi n’ye ngiki bë esʋ në. Bu ntɔnë ghëwu, në dí mpu, në fáfa Ɛvë. (Éka Genèse 3:1-5.) Bunë në lɛ́në, lɛ́ në káci Ofo kaɛnghonë kë elɛlɛ ëë Kpala alɛ Satan lɛ.

7. (a) ?Mabughëwu Adamë lɛ Ɛvë lɛ, kë rɔ́ é? (b) ?Mabughëwu elë ehɔsɛ, elë ekpa erɔ é?

⁷ Adamë lɛ Ɛvë lɛ gha wú Ofo ghɩ, kë dí timɔnnë.  (Genèse 2:17; 3:6) Kë lɛ́ lakwa Ʒoova ngbeɲi, ëë ghëwu kë rɔ́ cɛɛ fɛ n’ye Ʒoova bá hɛ́ kelë mɩnɛn. (Genèse 3:17-19) Adamë lɛ Ɛvë lɛ jɛelënë, kë lɛ́ lakwaghɩ, bu ntɔnë ghëwu kë erɔ. (Éka Romains 5:12.) Álɛ ebë emʋn n’ye Adamë lɛ Ɛvë lɛ jɛnelë esë bá lɛ́ lakwaghɩnë, elë éwu bu ntɛnɩ. Kpongbonë kë ebɔ eshi gato, ese mɛ́ndonë, édi ëë akɔnda. N’ye kpongbonë bá mɛ́ndonë, nhɛn ëë gatonë esë bë eba emɛndo. Mícínë Adamë gha wú Ofo ghɩ wunë, në káci lakwagho, në “mɛ́ndo” fɛ kpongbo ntɔnë mɩnɛn. Noo elɛ́ Adamë jɛelënë, elë powu elɛ́ lakwaghɩ, “emɛ́ndo-mɛndo” fɛ në mɩnɛn. Noo elë powu, elɛ́ lakwaghɩ ghëwu, elë ehɔsɛ, elë erɔ.—Romains 3:23; ékpɩ Jɔ eshi 9.

8, 9. (a) ?Mabu Satan vívi n’ye Adamë lɛ Ɛvë lɛ bë ebɔ ewu nahɔnrɛ é? (b) ?Mabughëwu Ʒoova gha ée aghɩnë kë nɩ në mëlɔnë kpa-nkpɔ wué?

⁸ Píe mícínë Satan shú Adamë lɛ Ɛvë lɛ rupu óó kë gha wú Ofo ghɩ wunë, në nɩ Ʒoova mëlɔ. Në víɛ n’ye Adamë lɛ Ɛvë lɛ bë edi akɔnda n’ye Ʒoova lɛ́ mpugho, oodigho pʋpʋnë ghe evivi n’ye kebë ewu ayɔghɔ. Satan hɛ́ kɔ gha lɛ́ Ofo ëë bë eyaya ngiki bunë kebë elɛ, në kpa hɛ́ Adamë lɛ Ɛvë lɛ kɔ kelë omunë ëë kebë enɩ bunë yɛsɛ lɛ, bunë gha yɛsɛ lɛ ebɔ. ?N’yonë, mabu Ʒoova bë elɛ é? ?Në ée aghɩnë kë nɩ në mëlɔnë, álɛ mëlɔnɩ ntɔnë bë eka erishi n’yo wú? ?Ese, saci në ée mëlɔnɩghɩ ntɔnelë, saci bu ntɔnë bë eɔsɛ eya n’ye Satan lɛ́ mpugho wú? Tata.

⁹ Bu ntɔnë ghëwu, Ʒoova gha ée aghɩnë kë nɩ ëë mëlɔnë kpa-nkpɔ. Ese, në ɲá cibɩ shi lɔ́ ngiki álɛ kebë emimi kelë esë aɛn. Bu ntɔnë bë eya ayɔghɔ nhɛn n’ye Satan lɛ́ mpugho, bë kpa eya n’ye Ʒoova mʋn bunë yɛsɛ lɔ́ ngiki. Ebá emʋn bu edɔ jɔ ntɔnë ghë órò 11 ghë. ?Ese, akɔnda nkpɔca eɲë edi bunë Adamë lɛ Ɛvë lɛ lɛ́në ghë é?  Kë bɔ́ Satan mbënë wú nahɔnrɛ, kë gha wú Ofo ghɩ. ?Bunë kë lɛ́në sheghë wú? Ʒoova ëë lɔ́ Adamë lɛ Ɛvë lɛ bunë kë ɔɔnë powu. Në lɔ́ kelë oohʋn cele lɛ, aʋnku yɔghɔnë kebë eso ehʋn-oo lɛ, juman yɔghɔnë kebë edi lɛ. Ese, Satan gha lɛ́ bu yɔhgɔ nkpɔe gha lɔ́ kelë. ?Saci eɲë nʋn kelë oku, saci mabu eɲë lɛ́ é?

10. ?Bu tete nkpɔca elë powu ebë enɩebɔ é?

 ¹⁰ Fɛ n’ye Adamë lɛ Ɛvë bá ɔɔ bunë kebë enɩebɔ mɩnɛn, amɛn, elë esë eɔ bunë ebë enɩebɔ. Bu ntɔnë ghë, ebë eɔsɛ ewu oohʋn, bu ntɔnë ghë ebë eɔsɛ ewu rɔ. Ebë eɔsɛ edisʋ ewu Ʒoova ghɩ, n’ye në lɛ́ Ghɩnë bë emimi elë aɛn, álɛ ebë eya n’ye Satan lɛ́ mpugho. Ebë kpa eɔsɛ edisʋ ebɔ n’ye Satan bë elɛ ghɩnë bë emimi elë aɛn. (Psaume 73:28; Éka Proverbes 27:11.) Ngiki jee nhɛn ewu Ofo ghɩ maɛn ntɛnɩ ghë. Teteghë, gha lɛ́ Ofo ëë emimi maɛnnë aɛn. ?Ese, àlɛ́ gha lɛ́ Ofo wunë, ca emimi maɛnnë aɛn é?

11, 12. (a) ?Bunë Satan hɛ́ kɔ bë ebɔ elɔ Ʒezinë, mabu eya elë é? (b) ?Biblë abɩ nkpɔca eya n’ye Satan emimi maɛnnë aɛn é?

¹¹ Ʒezi mʋn ghɩnë emimi maɛnnë aɛn teteghë. Mící nkpɔ, Satan “bɔ́ maɛnnë shibanelë powu lɛ, kelë eyile lɛ yá [Ʒezi].” Satan hɛ́ Ʒezi kɔ: “Àlɛ́ fë akɩ aɛn shi esʋ më eki nkpɔ cece, më ébɔ bu ntɛnɩelë powu elɔ fë.” (Matthieu 4:8, 9; Luc 4:5, 6) Évivi eɲë esë: ‘?Saci shiba ntɔnelë gha lɛ́ Satan ee wunë, saci në eɔsɛ ehɛ kɔ në ebɔ kelë elɔ Ʒezi wú?’ Tata. Gufrëmɔndɔnnelë powu lɛ́ Satan ee.

¹² Eɲë eɔsɛ evivi eɲë esë: ‘?Élé Satan bë eba eɔsɛ elɛ ghɩnë emimi maɛnnë aɛn é? ?Mëkɔ Ʒoova ëë lɛ́ Odamëga Ofonë lɛ́ bu powu o?’ (Révélation 4:11) Agbate, Ʒoova ëë lɛ́ Odamëga Ofo, ese Ʒezi lɛ́lɛ Satan “maɛnnë ëë aɛnmimigho.” (Jean 12:31; 14:30; 16:11) Akoto Pɔlë hɛ́ kɔ ghɩnë kë elɛlɛ ëë Satan alɛ Kpala lɛnë, ëë lɛ́ “maɛn ntɛnɩ ofo.” (2 Corinthiens 4:3, 4) Akoto Ʒan esë ghɛ́ghɛ bu ntɛnɩ: “Abɛlɛghonë ëë bá maɛnnë powu shi.”—1 Jean 5:19.

13. ?Mabughëwu elë evivi n’ye maɛn puɔpuɔnë bë eshu é?

¹³ Maɛn ntɛnɩ eyo lahuɔn edɔ eyi. Elë ewu n’ye aghʋ lɛ, nkɔdi lɛ, aghɩnë kë elogho n’ye kë bá nʋnnë shi lɛ, kpatakpata lɛ nʋn aʋn powu. Ngiki élɛ putu, kë élɛ pɛtɛ, kë gha ɔɔsɛ kebë eghɔ pɛ ntɔnë powu enɩ. Ese ɲan gbɔɔje, Ofo bá ekpʋsʋ maɛn pʋpʋ ntɛnɩ shi, Armagedɔnë aghʋghʋnë ghë, álɛ bë ebɔ maɛn puɔpuɔnë sheghë eba ëë oku.—Révélation 16:14-16; ékpɩ Jɔ eshi 10.

14. ?Ca Ofo nɩbɔ́ álɛ bë elɛ në Shibanë ëë Oodishì é? ?Mabu jɔ Biblë hɛ́ báshi Ʒezi sɛ é?

¹⁴ Ʒoova nɩ Ʒezi Krisë bɔ́ álɛ bë elɛ Oodishì, bë eba Ëë oforu gufrëmɔndɔnnë kë elɛlɛ ëë Ofo Shibanë shi. Agbʋʋn fannga nhɛn sáasɛ, Biblë hɛ́ báshi kɔ Ʒezi bá elɛ “Bɛtɛɛ Kpashi,” bë edi oo. Në kpa hɛ́ kɔ ëë gufrëmɔndɔnnë ghe eɔ rere. (Isaïe 9:6, 7) Ʒezi yáya në ejiti-aghɩnë kɔ kebë esɛrɛ Ofo, gufrëmɔndɔn ntɔnë ghëwu, mícínë në hɛ́ kɔ: “Lɛ fë Shibanë bë ewa. Lɛ fë bunë fë evivinë, kebë elɛ ëë oforu gbo alɛ eshi n’ye lɛ.” (Matthieu 6:10) Órò 8 ghë, ebá ewu n’ye Ofo Shibanë bë eba ebɔ maɛn ntɛnɩ gufrëmɔndɔnnelë powu oku. (Éka Daniel 2:44.) N’yonë, Ofo Shibanë bë elɛ eshipatanë bë ekaci paradi yɔghɔ nhɛn.—Ékpɩ Jɔ eshi 11.

15. ?Mabu lɛ́ “eshipata puɔpuɔnë” é?

¹⁵ Biblë hɛ́ báshi kɔ: “Elë ekɩkɩ oforu puɔpuɔ alɛ eshipata puɔpuɔ lɛ,” “bunë sheghë bá enʋn kelë ghë.” (2 Pierre 3:13; Isaïe 65:17) Mici jɔghɔ, àlɛ́ Biblë në ehɛ kɔ “eshipata,” ngikinë kë ehʋn-oo eshipatanë ghënë, kelë jɔ ëë në ehɛ. (Genèse 11:1) Bu ntɔnë ghëwu, “eshipata puɔpuɔnë” sheghënë, ëë lɛ́ ngikinë kë ewu Ofo ghɩnë powu, óó Ofo ekpa eyɔ kelë shinë.

16. ?Bu yɔghɔ tete nkpɔca Ofo bá elɔ aghɩnë kë bá ehʋn-oo maɛn puɔpuɔnë ghënë é? ?Mabu ebë elɛ álɛ ebë ewu bu yɔghɔ tete ntɔnë é?

 ¹⁶ Ʒezi hɛ́ báshi kɔ aghɩnë kë bá ehʋn-oo Ofo maɛn puɔpuɔnë ghënë, kë bá ewu “ananan oohʋn.” (Marc 10:30) ?Mabu ebë elɛ álɛ ebë ewu bu yɔghɔ tete ntɔnë é? Éka Jean 3:16 alɛ 17:3 lɛ, álɛ eɲë emʋn bunë ebë elɛ. Pëlɛ, elë éwu n’ye Biblë eba eya n’ye oohʋn bë eba enʋn paradinë ghë eshipata n’ye.

17, 18. ?Élé ebá mʋn n’ye bɛtɛɛ bá enʋn eshipatanë powu ghë é? ?Élé ebá mʋn n’ye ebá enʋn sɛnishi ghë é?

¹⁷ Lakwa lɛ, aghʋ lɛ, kɔlogho lɛ, kpatakpata lɛ bá esaasɛ. Abɛlɛghɩ ghe kpa ghe enʋn eshipatanë ghë n’ye. (Psaume 37:10, 11) Ofo bá ‘elɛ aghʋ bá erere eshipatanë powu ghë.’ (Psaume 46:9; Isaïe 2:4) Aghɩnë kë kolo Ofo, óó kë ekpa ewu ëë ghɩnë, kë bá enʋn eshipatanë powu ghë. Bɛtɛɛ bá enʋnghë mɩɩ bë elɛ ananan.—Psaume 72:7.

¹⁸ Ʒoova ngikinë bá ewu sɛnishi. Lahɔ, Israɛlë brɛsʋ, àlɛ́ Israɛlë ngikinë ewu Ofo ghɩ, kë ewu sɛnishi noo në esasa kelë. (Lévitique 25:18, 19) Paradinë ghë, bʋʋn ghe elɛ lahʋn ghe eyo elë n’ye. Sɛ bá eni elë shi mici powu!—Éka Isaïe 32:18; Mika 4:4.

19. ?Mabughëwu ebë eɔsɛ eji ntɩ n’ye mpʋ bá enʋnghë edɔ Ofo maɛn puɔpuɔnë ghë é?

¹⁹ Mpʋ bá enʋnghë edɔ. “Mpʋ bá enʋnghë edɔ eshipatanë powu ghë; faɲinelë ngboru, mpʋ bá ecɔ.” (Psaume 72:16) Ʒoova “elë Ofo, bá eyɔ elë shi,” “eshipatanë bá elɛ bu bë esɛ eyɛsɛ.”—Psaume 67:6.

20. ?Élé ebá mʋn n’ye eshipatanë bá ekaci paradi é?

²⁰ Eshipatanë powu bá ekaci paradi. Ngiki bá eɔ aʋn ayɔghɔ alɛ yobɔ ayɔghɔ lɛ. (Éka Isaïe 65:21-24;  Révélation 11:18.) Eshipatanë powu bá eyɛsɛ fɛ Edɛnë yobɔnë mɩnɛn. Mici powu, Ʒoova bá elɔ elë bunë bë emian elënë powu. Kpe jɔnë Biblë ehɛ Ofo sɛ: “Fë eghʋ bà shi ë bunë ehʋn-oo powu, fë elɔ kelë bunë emian kelë.”—Psaume 145:16.

21. ?Élé ebá mʋn n’ye bɛtɛɛ bá enʋn ngiki lɛ, nɛpiɛ lɛ ncɔcɔ é?

²¹ Bɛtɛɛ bá enʋn ngiki lɛ, nɛpiɛ lɛ ncɔcɔ. Nɛpiɛ ghe kpa ghe elɛ ngiki lakwa n’ye tata. Sɛ bë eni ngbɔjɛelë shi àlɛ́ bɔ́bɔ́ kë anʋn nɛpiɛ apʋpʋnë amɛn kë eyo lahuɔnnë ncɔcɔ.—Éka Isaïe 11:6-9; 65:25.

22. ?Mabu Ʒezi bá elɛ elɔ orogbaghɩ é?

²² Oro ghe kpa ghe egba ghɩʋn n’ye. N’ye Ʒezi bá nʋn eshipata n’yenë, në ló orogba ghɩ oru. (Matthieu 9:35; Marc 1:40-42; Jean 5:5-9) Ese, noo Ʒezi lɛ́ Ofo Shibanë Oodishìnë, ná elɛ sɛ bë eyɛ ngiki powu. Ghɩʋn ghe kpa ghe ehɛ kɔ: “Sɛ gha yɛ më.”—Isaïe 33:24; 35:5, 6.

23. ?Mabu Ofo bá elɛ elɔ aghɩnë kë rɔ́në é?

²³ Aghɩnë kë rɔ́në, kë bá kpa ehʋn-oo lapɔ. Ofo hɛ́ báshi kɔ ná epulɛ ngiki fannganë kë rɔ́në. “Aghɩnë kë sheghë lɛ, aghɩnë kë gha sheghë wunë lɛ, kë bá epie rɔ ghë epulɛ.”—Éka Jean 5:28, 29; Actes 24:15.

24. ?Élé oonë ebá ehʋn paradinë ghënë eba eci eɲë oghorumɔn aba é?

²⁴ Elë powu, eɔ bunë ebë enɩebɔ: Kɔ́ ebë ehɔhɔ Ʒoova mʋn álɛ ebë edi juman elɔ në o, kɔ́ ebë elɛ elë omu bunë evivi o. Àlɛ́ elë edi juman elɔ Ʒoova, ebë eɔsɛ ewu ngbeɲi gbo oohʋn yɔghɔ. Mícínë yikpe nkpɔ hɛ́ Ʒezi kɔ bë eghagha në ghë àlɛ́ në erɔnë, Ʒezi hɛ́ në kɔ: “Nahɔnrɛghë, më ehɛ fë amɛn kɔ, më lɛ fë lɛ bá enʋn paradinë ghë.” (Luc 23:43) Elë éhɔhɔ n’ye ebë eba emʋn bu edɔ Ʒezi Krisë sɛ. Elë ékpa emʋn n’ye Ʒezi bë eba elɛ bu ayɔghɔnë Ofo hɛ́ báshinë powu bë eshu.