1, 2. ?Mabughëwu Biblë lɛ́ sɛyɛyɛ bu yɔghɔ tetenë Ofo hɔ́ elë é?

?ÀLƐ́ eɲë cɛwu nkpɔ ehɔ eɲë bu yɔghɔ tete, mëkɔ bë eyɛyɛ eɲë sɛ o? Bunë eɲë cɛwunë hɔ́ eɲënë, eɲë gha ghʋ ëë shi se, ese sɛ eyɛyɛ eɲë n’ye eɲë cɛwunë dí eɲë akɔnda. Eɲë eda ëë nasɩ.

² Biblë lɛ́ bu yɔghɔ tetenë Ofo hɔ́ elë. Në eya elë bunë elë gha ɔɔsɛ ebë ewu aʋn fuɔ. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Biblë ehɛ elë kɔ Ofo ëë lɛ́ oforu lɛ, eshipata lɛ, yikpe pidɛ lɛ, yighɔ pidɛ lɛ. Në elɔ elë mbratishinë bë eboka elë àlɛ́ elë enʋn mian ghë. Biblënë ghë, elë ewu n’ye Ofo evivi n’ye eshipatanë bë elɛ aʋnku yɔghɔ. Në ekpa eya elë n’ye Ofo bë eba elɛ bu ntɔnë bë eshu. Biblë lɛ́ sɛyɛyɛ bu yɔghɔ tetenë kë hɔ́ elë!

3. ?Mabu eɲá emʋn Biblënë eɲë eka eyinë ghë é?

³ Eɲë në eka Biblënë eyi, eɲë ewu n’ye Ofo evivi n’ye eɲë elɛ në cɛwu. Àlɛ́ eɲë emʋn bu edɔ Ofo sɛ eyi, eɲë lɛ në lɛ cɛwudinë esë bë edɔomu eyɛsɛ.

4. ?Bu nkpɔca eji eɲë sɛ Biblë jɔnë ghë é?

⁴ Kë ghɛ́ghɛ Biblënë, lɛ́ fɛ mbë 2.600 ghë mɩnɛn, kë kpa sɔ́ afannga nhɛn. Maɛnnë ghë, àlɛ́ kë ebɔ ngiki ya, ngikinë kebë eɔsɛ eka Biblë kelë omu mbë ghënë, kë dɔ́ she ebrangoran (90%). Gbai powu, kë ebɔ Biblë edɔ she ngbudukɛ nkpɔ (1.000.000) ekɛkɛ ngiki! Agbate, nakwa fuɔ gha nʋn fɛ Biblë mɩnɛn.

5. ?Mabughëwu ebë eɔsɛ ehɛ kɔ Biblënë “píe Ofo ee gbo” é?

 ⁵ Biblënë “píe Ofo ee gbo.” (Éka 2 Timothée 3:16.) Ese, ngiki bë eɔsɛ ehɛ kɔ: ‘Ngiki ëë kë ghɛ́ghɛ Biblënë. ?N’yonë élé Biblënë bë eba eɔsɛ epie Ofo ee gbo é?’ Biblë ehɛ kɔ: “Wawɛ celenë mími ngiki aɛn ë kë bɔ́ Ofo oku lɛ̀ mbë.” (2 Pierre 1:21) Bu ntɔnë ebɔbɔ juman-ku kpashinë ehɛ ëë bughɛghɛgho kɔ bë eghɛghɛ nakwa elɔ në. ?Ca ee gbo nakwa ntɔnë píe? Juman-ku kpashinë ee gbo nakwa ntɔnë píe, gha lɛ́ bughɛghɛghonë ee gbo. Fɛ nhɛn mɩnɛnɩ, Ghɩnë Biblënë píe ee gbonë, ëë lɛ́ Ofo, ese gha lɛ́ ngikinë në lɛ́ kë ghɛ́ghɛ ëënë. Ofo mími kelë aɛn ë kë ghɛ́ghɛ ëë akɔndanë. Teteghë, Biblënë lɛ́ “Ofo Mbë.”—1 Thessalonciens 2:13; ékpɩ Jɔ eshi 2.

6, 7. ?Mabughëwu ebë eɔsɛ ehɛ kɔ Biblënë sheghë é?

⁶ Kë bɔ́ agbʋʋn dɔ́ she 1.600 ghɛ́ghɛ Biblënë. Aghɩnë kë ghɛ́ghɛ ëënë, kë gha hʋn-oo cibɩ nkpɔkpɔnë ghë. Kelë powu, kë gha mʋn nakwa gha she. Nkpɔ lɛ́ dɔtɔrëgho. Kelë aghɔ, kë lɛ́ erijidighɩ, aghɔ lɛ́ kʋbanɛghɩ, aghɔ lɛ́ viaɲʋntaghɩ, aghɔ lɛ́ Ofo agbaghɩ, aghɔ lɛ́ aanɩnɩghɩ, kelë aghɔ esë, kë lɛ́ oodighɩ. Ngiki ntɔnelë nʋnnʋn agha-agha kʋra, ese mbënë kë ghɛ́ghɛnë powu edi eyimbu nkpɔ. Jɔnë Biblë órò nkpɔ ehɛnë, lafuɔ ghe di ëë aɛngba. *

⁷ Biblë nakwa órò pidɛnelë, kë eya n’ye pɛ bá óo-órò maɛnnë ghë, órò fɛjinelë, kë eya elë n’ye Ofo bë eba elɛ eshipatanë powu bë ekaci paradi álɛ bë eghɔ pɛ ntɔnelë powu enɩ. N’ye ngiki oohʋn bá óo-órò eshipata n’ye mɩɩ shú amɛnnë, Biblënë ehɛ elë ëë jɔ. Në ekpa eya elë n’ye bunë Ofo evivinë powu epɔ eshu cɛɛ.

8. Ébɔ bu eya n’ye siansë jɔnë Biblë ehɛnë lɛ́ nahɔnrɛ.

⁸ Kë gha ghɛ́ghɛ Biblë álɛ kebë ebɔ ëë eka nakwatɩ eyaya ngiki siansë bu, ese siansë jɔnë në ehɛnë lɛ́ nahɔnrɛ. Elë ekɩkɩ n’ye nakwanë píe Ofo ee gbo bë eba nhɛn enʋn. Fɛ Lévitique nakwanë ghë mɩnɛn, Ofo yáya Israɛlë ngikinë n’ye kebë eba elɛ álɛ orogbanë ecɔ bë erishi. Kë ghɛ́ghɛ bu ntɔnë báshi nʋnmɔn, ë ngiki gbɔ́ mʋn n’ye bakteri lɛ, virisë lɛ ése orogba. Biblë ekpa eya ayɔghɔ nhɛn n’ye bʋʋn gha  ɲíɲi eshipatanë shi. (Job 26:7) Cibɩ ntɛnɩ ngiki edi akɔnda n’ye eshipata lɛ́ agbafanë, Biblë hɛ́ kɔ në lɛ́ sʋmʋn-sʋmʋn.—Isaïe 40:22.

9. ?Aghɩnë kë ghɛ́ghɛ Biblënë, mabu kelë tɩnɩnɩdinë eya elë é?

⁹ Lahɔ jɔnë Biblë ehɛnë powu lɛ́ nahɔnrɛ. Ese, nakwanë kë ehɛ lahɔ jɔnë, afannga nhɛn ghe hɛ nahɔnrɛ tetenë, noo aghɩnë kë ghɛ́ghɛ nakwa ntɔnelë, kë ghe di tɩnɩnɩ. Àlɛ́ kë eghʋ aghʋ, óó ngiki fuɔ ekʋra kelë, kë ghe ghɛghɛ eki evie ngiki kʋra kelënë jɔ. Ese, aghɩnë kë ghɛ́ghɛ Biblënë, kë dí tɩnɩnɩ. Àlɛ́ bɔ́bɔ́ ngiki fuɔ ekʋra Israɛlë aghʋghʋ ghë, kë eghɛghɛ ëë. Kë kpa ghɛ́ghɛ kelë omu lakwanë kë lɛ́. Nombres nakwanë ghë, Moizë hɛ́ elë kɔ në lɛ́ lakwa gbɔ nkpɔ, ëë ghëwu Ofo rɩ në rɔkɔ. (Nombres 20:2-12) Tɩnɩnɩnë ngikinë kë ghɛ́ghɛ Biblënë kë dínë, eya n’ye Biblënë píe Ofo ee gbo. Bu ntɔnë ghëwu ebë eɔsɛ eji Biblënë ntɩ.

10. ?Mabughëwu jɔnë Biblë eonë eboka elë amɛn é?

¹⁰ Biblënë, “Ofo ëë lɛ́ kë ghɛ́ghɛ ëë, yɛsɛ buyaya ghë, yɛsɛ rɔkɔrɩ ghë, yɛsɛ bunë eba aɔnpu ëë babayɛ ghë.” (2 Timothée 3:16) Agbate, jɔnë Biblë eonë, eboka elë amɛn. Ʒoova mʋn n’ye në bá lɛ́ elë, ëë ghëwu në mʋn n’ye elë eba edi akɔnda, në mʋn elë jɔrɛrɛ lɛ, elë sɛyɛyɛ lɛ. Në mʋn elë yɛsɛ she elë omunë, në ekpa evivi n’ye sɛ bë eyɛyɛ elë. Në mʋn bunë bë eba elë eyɛ lɛ, bunë ghe eba elë ghe eyɛ lɛ.

11, 12. (a) ?Jɔ yɔghɔ nkpɔca Ʒezi óo elë Matthieu órò 5 mɩɩ bë eshu 7 ghë é? (b) ?Bu fuɔ nkpɔca ebë eɔsɛ ehɔhɔ Biblënë ghë é?

¹¹ Matthieu órò 5 mɩɩ bë eshu 7 ghë, elë ewu jɔ yɔghɔnë Ʒezi óo elë. Jɔo ntɔnë eya elë n’ye ebë eba ewu sɛyɛyɛ lɛ, n’ye elë lɛ ngiki lɛ bë eba ehʋn-oo lɛ, n’ye ebë eba esɛrɛ Ofo lɛ, n’ye ebë eba ewu  shigha jɔ lɛ. Agbate, në óo elë jɔ ntɔnë agbʋʋn 2.000 sáasɛ dádá kʋra, ese eboka elë eyi amɛn.

¹² Biblënë ghë, Ʒoova eyaya elë mbratishinë bë eboka elë álɛ ebë ewu shikwa oohʋn yɔghɔ, ebë elɛ jumandighɩ yɔghɔ alɛ n’ye elë lɛ ngiki fuɔ lɛ bë eba enʋn bɛtɛɛ ghë lɛ. N’ye elë aba anʋn lɛ, oonë elë anʋn lɛ, jɔnë afɩ elë lɛ powu ghë, Biblë mbratishinelë bë eɔsɛ eboka elë mici powu.—Éka Isaïe 48:17; ékpɩ Jɔ eshi 3.

13. ?Mabu Izai hɛ́ kɔ bá efɩ Babilɔnë oonë é?

¹³ Jɔnë Biblë hɛ́ báshinë, afannga nhɛn shú dádá. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Izai hɛ́ báshi n’ye Babilɔnë bá ekpʋsʋshi. (Isaïe 13:19) Në yá ayɔghɔ nhɛn n’ye kebë eba ekʋra oo ntɔnë. Teni ologbɔ lɛ, mijibë nkpɔ lɛ, elɛ ngiki fuɔ ghe ɔɔsɛ ghe kʋra oo ntɔnë. Ese, Izai hɛ́ báshi n’ye mijibë ntɔnë bá emɔnmɔn, teninelë bá efɩ ebashi. Aghɩnë kë bá ewa eghʋ oonë aghʋnë, kë ghe edi ntɔ, ese kebë ebɔ oonë. Izai kpa hɛ́ báshi n’ye yikpenë kë elɛlɛ ëë Sirisë, ëë bá ekʋra Babilɔnë.—Éka Isaïe 44:27–45:2; ékpɩ Jɔ eshi 4.

14, 15. ?Élé jɔnë Izai hɛ́ báshinë bá shú é?

¹⁴ Kë hɛ́ báshi kɔ sonjaghɩ bá eghʋ Babilɔnë aghʋ, agbʋʋn ya aɲʋn sáasɛ. Agbate, sonjaghɩ wá álɛ kebë eghʋ oo ntɔnë aghʋ. ?Ca lɛ́ sonjaghɩ ntɔnelë kpashi é? Cɛɛ fɛ n’ye jɔnë kë hɛ́ báshinë bá yá mɩnɛn, Pɛrsë oodishì Sirisë ëë lɛ́ kelë kpashi. Pëlɛ shigbë rɛ́shi, álɛ jɔnë kë hɛ́ báshinë powu bë eshu.

¹⁵ Orugbunë kebë eghʋ Babilɔnë aghʋnë, Babilɔnë ngikinë nʋn fɛtë-di ghë. Kë dí akɔnda n’ye bʋʋn gha ɔɔsɛ bë efɩ kelë, noo okpowu ologbɔ lɛ, mijibë lɛ lé kwa jíghe kelë. Sirisë lɛ, ëë sonjaghɩnelë lɛ, kë só  oonë odowu, kë gbá shigbë fuɔ lɔ́ mijinë péghe yí álɛ bë emɔnmɔn. Noo mijinë mɔ́nmɔn dɔ́në, Pɛrsë sonjaghɩnë ɔ́ɔsɛ tóriɛ ëë shi. ?Ese, élé sonjaghɩnë bë eba eɔsɛ esa Babilɔnë okpuwunë asɛ é? Fɛ n’ye kë bá hɛ́ báshinë mɩnɛn, teninelë fɩfɩ báshi, sonjaghɩnë bɔ́ oonë, kë gha dí ntɔ.

16. (a) ?Mabu jɔ Izai hɛ́ báshi yá n’ye Babilɔnë bë eba enʋn ngbeɲi gbo é? (b) ?Élé ebá mʋn n’ye jɔnë Izai hɛ́ báshinë shú é?

 ¹⁶ Izai hɛ́ báshi n’ye álɛ bë eshu rereghënë, ghɩʋn ghe ehʋn-oo Babilɔnë oonë ghë n’ye. Në ghɛ́ghɛ jɔ ntɛnɩ: “Ngiki ghe kpa ghe enʋn ëë ghë n’ye, ghɩʋn ghe kpa ghe ehʋn-oo n’yo n’ye mɩɩ bë elɛ ananan.” (Isaïe 13:20) ?Bu ntɔnë shú wú? Irakë oo nkpɔ kë elɛlɛ ëë Bagdadë. Àlɛ́ eɲë epie Bagdadë oonë ghë eshishi eyi eshi gbo kilo 80, eɲë ewu Babilɔnë oonë kpʋsʋshinë. Mɩɩ shú amɛn, ghɩʋn ghe kpa ghe hʋn-oo gbo n’ye. Ʒoova vɛ́vɛ Babilɔnë oonë shi “alɛ nfɩnë kë ebɔ ekpʋsʋ bu shinë lɛ.”—Isaïe 14:22, 23. *

17. ?Mabughëwu ebë eɔsɛ eji jɔnë Ofo hɛ́ báshinë powu ntɩ é?

¹⁷ Noo jɔnë Biblë hɛ́ báshinë, afannga nhɛn shú dádá, bu ntɔnë eya elë n’ye ngbeɲi gbo oohʋn jɔnë Biblë hɛ́ báshinë esë, ebë eɔsɛ eji ëë ntɩ. Ebë eɔsɛ emʋn  eyɛsɛ n’ye jɔnë Ʒoova hɛ́ kɔ eshipatanë bá ekaci paradinë, bá eshu. (Éka Nombres 23:19.) Teteghë, “ananan oohʋnnë Ofonë gha ɔɔsɛ bë edi mpu wunë, hɛ́ báshi nʋnmɔn kɔ bá elɔ elënë,” elë jí ëë ntɩ.—Tite 1:2. *

18. ?Élé Pɔlë bá yá n’ye “Ofo Mbënë” bá nʋn é?

¹⁸ Ewú n’ye nakwa fuɔ gha nʋn fɛ Biblë mɩnɛn. Në sheghë, siansë jɔ lɛ, alahɔ jɔnë në ehɛnë lɛ, lɛ́ nahɔnrɛ. Në ekpa eo elë jɔ ayɔghɔ, jɔ nfre nfrenë kë hɛ́ báshinë, afannga nhɛn shú dádá. Ese, Biblë elɛ bu edɔ eshe bu ntɔnë. Akoto Pɔlë ghɛ́ghɛ kɔ: “Ofo Mbënë epete ngiki oohʋn, në ɔɔ mɛnsɩ.” ?Jɔ ntɔnë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?—Éka Hébreux 4:12.

19, 20. (a) ?Élé Biblënë bë eba eɔsɛ eboka eɲë álɛ eɲë emʋn eɲë esë eyɛsɛ é? (b) ?Élé eɲë eba eɔsɛ eya n’ye eɲë mʋn tɩ Biblënë Ofo hɔ́ eɲënë ghë é?

¹⁹ Biblë bë eɔsɛ epete eɲë oohʋn. Bë eɔsɛ eboka eɲë álɛ eɲë emʋn eɲë esë eyɛsɛ. Bë eɔsɛ eboka eɲë álɛ eɲë emʋn akɔnda tetenë eɲë edi lɛ, eɲë sɛyɛyɛ lɛ, eɲë jɔrɛrɛ lɛ. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, ebë eɔsɛ edi akɔnda n’ye ekolo Ofo. Ese, álɛ ebë eya n’ye ekolo Ofonë, yɛsɛ n’ye ebë elɛ bunë Biblë ehɛnë.

²⁰ Teteghë, Biblë lɛ́ nakwanë píe Ofo ee gbo. Ofo evivi n’ye eɲë eka ëë, eɲë egbagba ëë shi, eɲë ekolo ëë. Éka Biblënë eyi, égbagba ëë shi eyi, álɛ eɲë eya n’ye eɲë mʋn tɩ bu yɔghɔ tetenë Ofo hɔ́ eɲënë ghë. N’yonë, eɲë emʋn bunë Ofo evivi n’ye në elɛ elɔ ngiki. Órò gbeenë ghë, ebá emʋn bu edɔ jɔ ntɔnë ghë.