1. ?Pëlɛnë eɲë ká nakwa ntɛnɩ rérenë, akɔnda nkpɔca eɲë eɔsɛ edi é?

NAKWA ntɛnɩ ghë, eɲë hɔ́hɔ nahɔnrɛnë nʋn Biblë ghënë afannga nhɛn. Eɲë mʋn bunë Ofo hɛ́ báshi ananan oohʋnnë ghë, n’ye aghɩnë kë rɔ́në kë bá nʋn, n’ye rɔpulɛ bá enʋnghë. (Ecclésiaste 9:5; Luc 23:43; Jean 5:28, 29; Révélation 21:3, 4) Agheci, eɲë eyi Ʒoova Adashɛghɩ jɛmɛnnelë ghë, eɲë kpa mʋn n’ye kë esʋ Ofo tetenë. (Jean 13:35) Agheci esë, eɲë lɛ Ʒoova lɛ edi cɛwu pëlɛ, eɲë ekpa  evivi n’ye eɲë esʋ në. Bu ntɔnë ghëwu, eɲë evivi eɲë esë kɔ: ‘?Mabu më élɛ pëlɛ álɛ më ésʋ Ofo é?’

2. ?Mabughëwu Etiopigho nkpɔ vívi n’ye kebë ewɔ në ji é?

² Ʒezi brɛsʋ, jɔ ntɔnë ëë Etiopigho nkpɔ dí akɔnda. Ʒezi píe rɔ ghë púlɛnë, gha nʋnmɔn, ë Ʒezi ejitigho Filipë ká Ofo jɔ dí yikpe ntɔnë. Filipë bóka në, në yá në ayɔghɔ nhɛn n’ye Ʒezi ëë lɛ́ Mesinë. Jɔnë Etiopighonë cénë, cí në oghorumɔn aba tete. Abaʋn, në ká hɛ́ kɔ: “Kpɩ! Kpe miji! ?Mabu eji më bà aɛn álɛ kebë ewɔ më ji é?”—Actes 8:26-36.

3. (a) ?Mabu Ʒezi hɛ́ në ejiti-aghɩnelë kɔ kebë elɛ é? (b) ?Élé kebë eba ewɔ yiki ji é?

³ Biblë eyaya ayɔghɔ nhɛn n’ye àlɛ́ eɲë avivi n’ye eɲë esʋ Ʒoovanë, kebë ewɔ eɲë ji. Ʒezi hɛ́ në ejiti-aghɩnë kɔ: “Éyi maɛnnë powu ghë, élɛ ngiki bë ekaci më ejiti-aghɩ, éwɔ kelë ji.” (Matthieu 28:19) Ʒezi omunë lɛ́ kë wɔ́ ëë ji, bɔ́ yá n’ye elë esë ebë eba elɛ. Kë gha bɔ́ miji gha tá në órò, ese kë wɔ́ në sɛnë powu ji. (Matthieu 3:16) Amɛn, àlɛ́ kë në ewɔ kretiɛn jinë, ëë sɛnë powu bë ehʋn-eyi mijinë ghë.

4. ?Mabu eɲë jiwɔnë eya ngiki é?

⁴ Àlɛ́ kë awɔ eɲë ji, eɲë eya ngiki n’ye teteghë, eɲë evivi n’ye eɲë elɛ Ofo cɛwu, n’ye eɲë esʋ Ofo. (Psaume 40:7, 8) N’yonë, eɲë eɔsɛ evivi eɲë esë kɔ: ‘?Mabu më élɛ álɛ kebë ewɔ më ji é?’

5. (a) ?Mabu eɲë eboepi elɛ álɛ kebë egbɔ ewɔ eɲë ji é? (b) ?Mabughëwu kretiɛn jɛmɛnnelë lɛ́ bu yɔghɔ gbɔ tete é?

⁵ Álɛ kebë egbɔ ewɔ eɲë jinë, yɛsɛ n’ye eɲë emʋn Ʒoova lɛ Ʒezi lɛ. Biblënë eɲë kánë eya n’ye eɲë  elɛ bu ntɔnë dádá. (Éka Jean 17:3.) Ese, yɛsɛ n’ye eɲë ekpa elɛ bu fuɔ lapɔ. Biblënë ehɛ kɔ eɲë emʋn Ʒoova bunë evivinë ëë “nahɔnrɛ tetenë” eyɛsɛ. (Colossiens 1:9) Ʒoova Adashɛghɩ jɛmɛnnelë bá eboka eɲë álɛ eɲë lɛ Ʒoova lɛ bë edi cɛwu eyɛsɛ. Bu tete ntɔnë ghëwu, yɛsɛ n’ye eɲë eyi jɛmɛnnelë powu ghë.—Hébreux 10:24, 25.

6. ?Mabu eɲë emʋn Biblënë ghë álɛ kebë egbɔ ewɔ eɲë ji é?

⁶ Agbate, Ʒoova ghe kɩkɩ n’ye eɲë emʋn bunë nʋn Biblënë ghënë powu álɛ kebë egbɔ ewɔ eɲë ji wo. Në gha kɩkɩ n’ye Etiopighonë bë emʋn bu powu álɛ kebë egbɔ ewɔ në ji. (Actes 8:30, 31) Ebá ehɔhɔ Ofo mʋn eyi mɩɩ bë elɛ ananan. (Ecclésiaste 3:11) Ese, álɛ kebë ewɔ eɲë jinë, yɛsɛ n’ye eɲë emʋn bu jɛelë-jɛelënë Biblë eyayanë.—Hébreux 5:12.

7. ?Élé Biblënë eɲë kánë bá bóka eɲë é?

⁷ Biblë ehɛ kɔ: “Ghɩnë gha ɔɔ ntɩji, gha ɔɔsɛ bë eyɛ Ofo aɛn.” (Hébreux 11:6) Bu ntɔnë ghëwu, yɛsɛ n’ye eɲë eɔ ntɩji álɛ kebë egbɔ ewɔ eɲë ji. Biblë ehɛ elë kɔ lahɔ gbo, Corɛntë oonë ghë, ngiki cé bunë Ʒezi ejiti-aghɩnë yáyanë. N’yonë, “kë bɔ́ wú nahɔnrɛ, ë kë wɔ́ kelë ji.” (Actes 18:8) Fɛ nhɛn mɩnɛn, jɔnë Ofo hɛ́ báshinelë lɛ, ntɛɛnnë Ʒezi yíyi álɛ bë eca elë epieji lakwa lɛ rɔ lɛ ghënë lɛ, Biblënë bóka eɲë, ë eɲë bɔ́ eɲë ntɩji bá bu ntɔnelë ghë.—Josué 23:14; Actes 4:12; 2 Timothée 3:16, 17.

8. ?Mabu bë ele eɲë mɛnsɩ álɛ eɲë ebɔ bunë eɲë ehɔhɔnë eka edi ngiki é?

⁸ Noo eɲë në eka Biblënë eyi, óó eɲë në ewu n’ye eba  eboka eɲë, eɲë oohʋnnë ghënë, eɲë ntɩjinë bë edɔomu. Eɲë evivi n’ye eɲë ebɔ bunë eɲë ehɔhɔnë eka edi ngiki. (Jérémie 20:9; 2 Corinthiens 4:13) ?Ese, ca eɲë ebɔ ëë eka edi é?

9, 10. (a) ?Bunë eɲë hɔ́hɔnë, ca eɲë eboepi ebɔ ëë eka edi é? (b) ?Àlɛ́ eɲë evivi n’ye eɲë eda ofokwanë ghë eka Ofo jɔ, mabu eɲë élɛ é?

⁹ Eɲë eɔsɛ evivi n’ye eɲë ebɔ bunë eɲë ehɔhɔnë eka edi eɲë shikwaghɩ lɛ, eɲë cɛwuelë lɛ, aghɩnë eɲë lɛ kelë lɛ dáda ereni sɛ lɛ, aghɩnë eɲë lɛ kelë lɛ edi juman aʋn-nkpɔ lɛ. Bu ntɔnë yɛsɛ, ese mici powu, élɛ ëë kolo lɛ opuyɛ lɛ ghë. Eɲë kpa eɔsɛ evivi n’ye eɲë eda ofokwanë ghë eka Ofo jɔ. Àlɛ́ eɲë evivi n’ye eɲë elɛ bu ntɔnë, éhɛ Ʒoova Adashɛghonë eɲë lɛ ëë lɛ egbagba Biblë shinë kɔ eɲë evivi n’ye eɲë eda ofokwanë ghë eka Ofo jɔ. Àlɛ́ Ʒoova Adashɛghonë ewu n’ye eɲë epɔpɔ Biblë mbranelë ghë ehʋn-oo, àlɛ́ në ewu n’ye eɲë eɔsɛ eda ofokwanë ghë eka Ofo jɔnë, eɲë aɲʋn powu, eɲë epa-eyi ewu ofokwanë ngɩmɛn aɲʋn.

¹⁰ ?Eɲë lɛ ngɩmɛn ntɔnë lɛ asɩsɩnë, jɔ nkpɔca eɲë edidi é? Ngɩmɛnnelë bá evivi eɲë jɔ, álɛ kebë emʋn kɔ́ eɲë ece bu jɛelë-jɛelënë Biblë eyayanë eshi eyɛsɛ o, kɔ́ eɲë ebɔ kelë ewu nahɔnrɛ o, kɔ́ eɲë ewu jɔnë Biblë ehɛnë ghɩ eɲë oohʋn ghë mici powu o, kɔ́ teteghë, eɲë evivi n’ye eɲë ekaci Ʒoova Adashɛgho o. Éghaghaghë n’ye ngɩmɛnnelë, kë edi aghɩnë kë nʋn ofokwanë ghënë powu akɔnda, kë edi eɲë esë akɔnda. Bu ntɔnë ghëwu, lahuɔn gha yo eɲë n’ye eɲë elɛ̀ kelë mbë. (Actes 20:28; 1 Pierre 5:2, 3) Eɲë adidi jɔnë arere, ngɩmɛnnë bë ehɛ eɲë kɔ́ eɲë eɔsɛ eda ofokwanë ghë ehɛ Ofo jɔ o.

11. ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye eɲë epete eɲë oohʋnnë, álɛ eɲë gbɔ eɔsɛ eda ofokwanë ghë ehɛ Ofo jɔ é?

¹¹ Ngɩmɛnnë bë eɔsɛ ehɛ eɲë kɔ eɲë kpa epete bu edɔ eɲë oohʋn ghë álɛ eɲë egbɔ eda ofokwanë ghë ehɛ Ofo jɔ. ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye eɲë epete bu ntɔnelë  eɲë oohʋnnë ghë é? Noo àlɛ́ elë ehɛ ngiki Ofo jɔ, elë ebɔ Ʒoova oku elɛ̀ mbë. Bu ntɔnë ghëwu, n’ye elë eba ehʋn-oonë, bë ece Ofo eyi orù.—1 Corinthiens 6:9, 10; Galates 5:19-21.

12. ?Mabughëwu ngiki powu, lakwanë kë lɛ́në bë erɛrɛ kelë é?

¹² Bu nkpɔ kpa nʋn ghë eɲë élɛ, álɛ kebë eɔsɛ ewɔ eɲë ji. Akoto Piɛrë hɛ́ kɔ: “Bu ntɔnë ghëwu, élɛ eɲë lakwanë bë erɛrɛ eɲë, épete eji etu kelë, álɛ kebë ekuku eɲë lakwa shi.” (Actes 3:19) ?Élɛ eɲë lakwanë bë erɛrɛ eɲënë, ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é? Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye bu kwanë eɲë lɛ́në powu bë ehʋn eɲë sɛ, bë erɛrɛ eɲë tete. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, àlɛ́ eɲë oohʋn ghë, eɲë gbágba kɔ́ eyikpe o, kɔ́ eyighɔ o, bu ntɔnë bë erɛrɛ eɲë tete. Ese, àlɛ́ bɔ́bɔ́ eɲë léle mɛnsɩ lɛ́ bunë sheghë eɲë oohʋn ghë, yɛsɛ n’ye eɲë esɛrɛ Ofo álɛ bë eɲa lakwa shi ehɔ eɲë, noo elë powu, elɛ́ lakwaghɩ. Bu ntɔnë ghëwu, élɛ eɲë lakwanë bë erɛrɛ eɲë.—Romains 3:23; 5:12.

13. ?‘Épete eji etu eɲë lakwanë,’ ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?

¹³ ?Àlɛ́ bu kwanë eɲë lɛ́në erɛrɛ eɲë, sheghë n’ye eɲë ka erishi n’yo wú? Oowo. Piɛrë kpa hɛ́ kɔ “épete eji etu kelë.” Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye eɲë eɲa bu kwanë eɲë lɛ́në powu shi, álɛ eɲë elɛ bunë sheghë pëlɛ. Elë éwu bu ntɛnɩ álɛ ebë ece ëë eshi eyɛsɛ. Édi akɔnda n’ye eɲë në eyi oonë eɲë gha boepi gha yí ëë ghë se. Eɲë eshu ngbeɲi je, ese eɲë ewu n’ye shigbënë eɲë bɔ́në, lɛ́ shigbë fuɔ. ?Mabu eɲë élɛ é? ?Mëkɔ eɲë eru epete ekaka eyi eji álɛ eɲë ebɔ shigbë yɔghɔnë o? Fɛ nhɛn mɩnɛn, eɲë në eka Biblënë eyi, eɲë éwu n’ye bunë eɲë elɛ wɔ́wɔ́ eɲë oohʋn ghënë, aghɔ gha sheghë. N’yonë, yɛsɛ  n’ye eɲë eɲa kelë shi. Édisʋ “epete eji etu kelë,” éɲa bunë gha sheghë wunë shi, álɛ eɲë elɛ bunë sheghë.

14. ?Élé eɲë eba ebɔ eɲë esë ehɔ Ofo é?

¹⁴ Bu fuɔnë eɲë kpa elɛ álɛ kebë egbɔ ewɔ eɲë jinë, ëë lɛ́ n’ye eɲë ebɔ eɲë esë ehɔ Ʒoova. Álɛ eɲë ebɔ eɲë esë ehɔ Ʒoovanë, eɲë ehɛ në ofosɛrɛ ghë kɔ eɲë evivi n’ye eɲë esʋ në esëkpɔ cece, n’ye eɲë ebɔ bunë në evivinë eba ngbeɲi eɲë oohʋnnë ghë.—Deutéronome 6:15.

15, 16. ?Mabu ele yiki ndɔnʋn ë në ebɔ në esë ehɔ Ofo é?

¹⁵ Àlɛ́ eɲë ahɛ kɔ eɲë esʋ Ʒoova esëkpɔ cecenë, nʋn fɛ jɔnë eɲë ebɔ ehɛ ghɩnë eɲë kolo mɩnɛn, kɔ eɲë lɛ ëë lɛ bë enʋn mɩɩ bë elɛ ananan. Édi akɔnda ewu n’ye yikpe nkpɔ erɩeda yighɔ nkpɔ sɛ. Yikpenë në ehɔhɔ yighɔnë mʋn eyi, në ekolo ëë edɔ. N’yonë, në evivi n’ye në evi yighɔ ntɔnë. Àlɛ́ bɔ́bɔ́ yighɔvi gha lɛ́ gbegbe bu, yikpenë bë eda edisʋ evi yighɔ ntɔnë noo në kolo ëë.

¹⁶ Eɲë në ehɔhɔ Ʒoova mʋn eyi, eɲë ekolo në eyi, eɲë kpa evivi n’ye eɲë elele mɛnsɩ álɛ eɲë esʋ në. Bu ntɔnë bë ele eɲë ndɔnʋn álɛ eɲë esɛrɛ Ofo ehɛ në kɔ eɲë evivi n’ye eɲë esʋ në. Biblë ehɛ kɔ ghɩnë avivi n’ye bë eti Ʒezi eji, bë “eci ëë esë.” (Marc 8:34) ?Bu ntɔnë ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é? Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye eɲë ébɔ Ʒoova ghɩwu eba ngbeɲi eɲë oohʋn ghë. Bunë Ʒoova evivinë yɛsɛ, kpa ɔɔ alɔ dɔ́ she eɲë omu bunë eɲë evivi n’ye eɲë elɛnë.—Éka 1 Pierre 4:2.

17. ?Mabughëwu ngiki jɔghɔ ghe bɔ kelë esë ghe hɔ Ʒoova wué?

¹⁷ Ngiki jɔghɔ erie n’ye àlɛ́ kë ebɔ kelë esë ehɔ Ʒoova,  kë ghe eɔsɛ ghe esʋ në fɛ n’ye kë bá hɛ́në mɩnɛn. Kë gha vívi n’ye kebë elɛ jɔ bë erɛrɛ Ʒoova. Ese, gha lɛ́ n’ye kë gha bɔ́ kelë esë gha hɔ́ Ʒoova ghëwu ëë Ʒoova bë ehɛ kɔ kë gha mʋn bunë kë elɛnë.

18. ?Mabu bá eboka eɲë álɛ lahuɔn ghe eyo eɲë, jɔnë eɲë eɔsɛ elɛ bë erɛrɛ Ʒoovanë ghëwu é?

¹⁸ Kolonë eɲë kolo Ʒoovanë bá eboka eɲë álɛ lahuɔn ghe eyo eɲë, jɔnë eɲë eɔsɛ elɛ bë erɛrɛ Ʒoovanë ghëwu. Noo eɲë kolo në, eɲá elele mɛnsɩ elɛ álɛ eɲë esʋ në fɛ n’ye eɲë bá hɛ́ në mɩnɛn. (Ecclésiaste 5:4; Colossiens 1:10) Eɲë ghe di akɔnda n’ye bunë Ʒoova evivi n’ye eɲë elɛnë, kpɛkpɛ dɔ́. Akoto Ʒan ghɛ́ghɛ kɔ: “Kolonë ekólo Ofonë, ëë eshi ëë lɛ́ n’ye ebë ewu ëë kulenelë ghɩ; ese ëë kulenelë gha dídi.”—1 Jean 5:3.

19. ?Mabughëwu lahuɔn gha eyo eɲë n’ye eɲë ebɔ eɲë esë ehɔ Ʒoova wué?

¹⁹ Gha lɛ́ n’ye eɲë elɛ ecele álɛ eɲë egbɔ ebɔ eɲë esë ehɔ Ʒoova wo. Në ghe kɩkɩ n’ye ebë elɛ bu edɔ eshe ntɛnɩ ebë eɔsɛ elɛ. (Psaume 103:14) Ná eboka eɲë álɛ eɲë elɛ bunë sheghë. (Isaïe 41:10) Eɲë oghorumɔn powu ghë, ébɔ eɲë ntɩji eba Ʒoova ghë, álɛ ‘bë elɛ eɲë shigbënë bë ebɩ.’—Proverbes 3:5, 6.

20. ?Àlɛ́ eɲë abɔ eɲë esë ahɔ Ofo arere, bu fuɔnë ti ëë ejinë ëë lɛ́ nkpɔca é?

²⁰ ?Eɲë edi akɔnda n’ye eɲë eɔsɛ ebɔ eɲë esë ehɔ Ʒoova pëlɛ wú? Àlɛ́ eɲë abɔ eɲë esë ahɔ Ʒoova, n’yonë eɲë eɔsɛ elɛ bu fuɔnë ti ëë eji. Kebë ewɔ eɲë ji.

21, 22. ?Élé eɲë eba eɔsɛ ehɛ “ooya ngbeɲi” kɔ eɲë ɔɔ ntɩji é?

²¹ Eɲë ofokwanë ghënë, ghɩmɛnnë ebaba ngɩmɛnnelë jumannë, éhɛ në kɔ eɲë bɔ́ eɲë esë hɔ́ Ʒoova, eɲë evivi n’ye kebë ewɔ eɲë ji. N’yonë, në enɩ ngɩmɛn álɛ  eɲë lɛ kelë lɛ bë ebɔ bu jɛelë-jɛelënë Biblë eyayanë edidi jɔ. Àlɛ́ kë adisʋ n’ye kebë eɔsɛ ewɔ eɲë jinë, kebë ehɛ eɲë kɔ, Ʒoova Adashɛghɩ bude jɛmɛnnë ɲannë ghë, kë bá ewɔ eɲë ji. Bude jɛmɛnnë ghë, kë bá egbagba jɔ nkpɔ shi eya eɲë jiwɔnë ëë eshi. Ghɩnë egbagba jɔnë shinë, bá evivi aghɩnë kë evivi n’ye kebë ewɔ kelë jinë, jɔ  jɛelë aɲʋn. Mbënë eɲá ekaka elɔ në ajinë ghë, eɲë ‘ehɛ ooya ngbeɲi’ kɔ eɲë ɔɔ ntɩji.—Romains 10:10.

²² N’yonë, kebë ewɔ eɲë ji. Kebë ewɔ eɲë sɛnë powu ji mɩɩ eɲë emʋrʋ. Jinë kebë ewɔ eɲënë eya ngiki powu  n’ye eɲë bɔ́ eɲë esë hɔ́ Ʒoova, n’ye eɲë lɛ́ Ʒoova Adashɛgho pëlɛ.

23. ?Yikinë kebë ewɔ ëë ji “Shì eyi ghë, Jɛ eyi ghë, alɛ wawɛ cele eyi ghë lɛnë,” ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?

²³ Ʒezi hɛ́ kɔ kebë ewɔ ëë ejiti-aghɩnë ji “Shì eyi ghë, Jɛ eyi ghë, alɛ wawɛ cele eyi ghë lɛ.” (Éka Matthieu 28:19.) ?Jɔ ntɔnë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é? Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye eɲë mʋn n’ye Ʒoova ëë báshi, n’ye eɲë mʋn jumannë Ʒezi edi bunë Ofo evivinë ghë. Eɲë kpa mʋn n’ye Ofo ebɔ në wawɛ celenë elɛ bunë në evivinë eshu.—Psaume 83:18; Matthieu 28:18; Galates 5:22, 23; 2 Pierre 1:21.

24, 25. (a) ?Jiwɔnë lɛ́ bu nkpɔca é? (b) ?Bu nkpɔca jɔ ebá edidi órò fɛjinë ghë é?

²⁴ Jiwɔ lɛ́ bu yɔghɔ tete. Àlɛ́ kë ebɔ eɲë ehʋn-eyi mijinë ghënë, bu ntɔnë elɛ fɛ n’ye eɲë rɔ́ mɩnɛn. Ëë eshi ëë lɛ́ n’ye eɲë ɲá eɲë oohʋn pʋpʋnë eɲë hʋn lahɔnë shi. Àlɛ́ eɲë epie mijinë ghë esɔnë, bu ntɔnë eya n’ye eɲë óo oohʋn puɔpuɔ órò álɛ eɲë elɛ Ofo ee bunë evivinë. Bu ntɔnë eya n’ye pëlɛ, eɲë esʋ Ʒoova eyi. Éghaghaghë n’ye eɲë gha bɔ́ eɲë esë gha hɔ́ kɔ́ yiki o, kɔ́ omuo o, kɔ́ juman ngʋʋn wo. Eɲë bɔ́ eɲë oohʋnnë hɔ́ Ʒoova.

²⁵ Hɔnë eɲë bɔ́ eɲë esë hɔ́ Ofonë, bá eboka eɲë álɛ eɲë lɛ Ofo lɛ bë edi cɛwu tete. (Psaume 25:14) Gha lɛ́ n’ye kë wɔ́ yiki ji ghëwu bë eka ewu oohʋn. Akoto Pɔlë ghɛ́ghɛ kɔ: “Égbʋ Ofo, élɛ sɛ etɛ eɲë, édi juman eyi álɛ eɲë ewu ca.” (Philippiens 2:12) Jiwɔnë, lɛ́ fɛ eɲë eo oohʋn puɔpuɔ órò Ofo shigbënë ghë mɩnɛn. ?Ese, élé eɲë eba eɔsɛ eda Ʒoova sɛ eyi é? Nakwa ntɛnɩ órò fɛjinë bá egbagba jɔ ntɔnë shi.