1, 2. ?Mabu Ʒoova evivi n’ye shikwa bë ewu é?

OFO ƷOOVA ëë boepi lɛ́ ngiki kë ví. Biblë ehɛ elë kɔ në lɛ́ yighɔ pidɛ rerenë, “në bɔ́ ëë sé yikpenë.” Sɛ yɛ́yɛ Adamë dɔ́ mɩɩ në hɛ́ kɔ: “Kpe më efienë ëë efie, kpe më sɛakɔnë ëë sɛakɔ.” (Genèse 2:22, 23) Bu ntɔnë eya elë n’ye Ʒoova evivi n’ye aghɩnë kë vínë, kebë ewu sɛyɛyɛ.

² Agbate, ngiki fannga nhɛn ghe wu shikwa oohʋn sɛyɛyɛ amɛn. Ese, Biblënë ghë, mbratishi fannga nhɛn eboka shikwaghɩ powu álɛ kebë ewu shikwa oohʋn yɔghɔ, kebë kpa ewu sɛyɛyɛ ehʋn-oo aʋn-nkpɔ.—Luc 11:28.

3, 4. (a) ?Élé yikpe bë eba eɲi ya é? (b) ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye ca lɛ ya lɛ bë eɲa lakwa shi ehɔ kelë esë é?

³ Biblë ehɛ kɔ ca yɔghɔ bë ekolo ya, bë ewu ëë ghɩ. Éka Éphésiens 5:25-29. Bunë yikpe elɛnë powu ghë, bë eya n’ye në kolo ya. Yikpe bë ebidi ya shi, bë ekpɩ ëë, ghe elɛ ya lakwa.

⁴ ?Ese, mabu yikpe bë elɛ àlɛ́ ya enɛ epiɛ elɛ bu kwa é? Kë hɛ́ eyikpe kɔ: “Ékolo eɲë yaelë eyi, opu gha jiji eɲë gha dɔ́ kelë sɛ.” (Colossiens 3:19) Eyikpe, éghaghaghë n’ye eɲë esë, eɲë enɛ epiɛ elɛ lakwa. N’yonë, àlɛ́ eɲë evivi n’ye Ofo bë eɲa lakwa shi ehɔ eɲë, yɛsɛ n’ye eɲë esë, eɲë eɲa lakwa shi ehɔ eɲë  yaelë. (Matthieu 6:12, 14, 15) Àlɛ́ ca lɛ ya adisʋ n’ye kebë eɲa lakwa shi ehɔ kelë esë, kebë ewu sɛyɛyɛ kelë vinë ghë.

5. ?Mabughëwu yikpe bë ece ya eyi orù é?

⁵ Ʒoova evivi n’ye yikpe bë ece ya eyi orù. Yikpe bë edi bunë mian ya akɔnda eyɛsɛ. Bu ntɔnë gha lɛ́ gbegbe bu. Àlɛ́ yikpe gha ɲí ya gha yɛsɛ, Ʒoova ghe ece ëë sɛrɛnë. (1 Pierre 3:7) Bunë elɛ ngiki eɔ alɔ edɔ Ʒoova ngbeɲinë, ëë lɛ́ kolonë kë kolo ëënë. Në gha kolo eyikpe gha dɔ́ gha she eyighɔ.

6. ?Àlɛ́ kë ahɛ kɔ yikpe lɛ yighɔ lɛ bë elɛ “sɛakɔ nkpɔnë,” ëë eshi ëë lɛ́ nkpɔca é?

⁶ Ʒezi hɛ́ kɔ ca lɛ ya lɛ, kë “gha kpa gha lɛ́ aɲʋn n’ye, ese kë lɛ́ sɛakɔ nkpɔ.” (Matthieu 19:6) Kebë edi ecele, kë ghe elɛ ghɔkpe. (Proverbes 5:15-21; Hébreux 13:4) Kɔ́ opjiji ghë o, kɔ́ opuvi ghë o, yikpe gha hɛ kɔ në lɛ ya lɛ gha rɛ, ya esë gha bá nhɛn gha lɛ́. Ese, kebë elɛ kelë esë eyɛsɛ mpɛ ngboru. (1 Corinthiens 7:3-5) Yikpe bë eghaghaghë n’ye “ghɩʋn ghe tu ëë esë omu sɛakɔnë tiɛ, ese në elɔ ëë bu edi, në ekpɩ ëë eyɛsɛ.” Bu ntɔnë ghëwu, në ékolo ya, në ékpɩ ya eyɛsɛ. Yighɔ evivi n’ye ca bë eyɛ opu ëë sɛ, bë ekolo ëë edɔ eshe ngiki kalanë gbe powu.—Éphésiens 5:29.

7. ?Mabughëwu shikwa powu bë eɔ ghɩnë bë eso ëë ngbeɲi é?

⁷ Shikwa powu bë ɔɔ ghɩnë bë eso ëë ngbeɲi, bë emimi ëë aɛn álɛ shikwaghɩ powu bë eo-omu edi juman eyɛsɛ. Biblë ehɛ 1 Corinthiens 11:3 ghë kɔ: “Eyikpe powu kpashi ëë lɛ́ Krisë; yighɔ esë, ëë kpashi ëë lɛ́ yikpe; Krisë esë, ëë kpashi ëë lɛ́ Ofo.”

8. ?Élé yighɔ bë eba eya n’ye në ewu ca ghɩ ayɔghɔ nhɛn é?

 ⁸ Eyikpenë kë ví eyighɔ powu, kë enɛ epiɛ. Ese, àlɛ́ yighɔ eboka ca bunë në evivi n’ye në elɛnë ghë, àlɛ́ në edisʋ eo-omu edi juman alɛ ca lɛ, shikwanë powu bë ewu ayɔghɔ. (1 Pierre 3:1-6) Biblë ehɛ kɔ: ‘Yighɔ [...] bë edamë ewu ca ghɩ ayɔghɔ nhɛn.’ (Éphésiens 5:33) ?Ese, àlɛ́ ca lɛ ya lɛ ghe yi ofotɩ nkpɔkpɔnë ghë, mabu yighɔnë bë elɛ é? Yighɔnë bë eda ewu ca ghɩ ayɔghɔ nhɛn. Biblë ehɛ kɔ: “Eyighɔ, ése eɲë esë eshi eɲë caelë ngbeɲi álɛ, àlɛ́ kë ghe wu mbënë ghɩ wunë, kelë yaelë ghe elɛ̀ mbë, ese kelë fùnë kë etanë ghë, kebë eɔsɛ eca kelë caelë ebɔ, noo eyikpenelë bë ewu fù yɔghɔnë eɲë etanë lɛ, eɲë ghɩwu gbɔnë lɛ.” (1 Pierre 3:1, 2) Fù yɔghɔnë yighɔ etanë bë eɔsɛ eboka ca, álɛ bë ewu ya ofotɩnë ghɩ, bë ekpa emʋn bunë ghëwu ya eyi ofotɩ ntɔnë ghë.

9. (a) ?Mabu yighɔ bë elɛ àlɛ́ ca evivi n’ye bë elɛ bu nkpɔ, ese në gha dísʋ wué? (b) ?Jɔ nkpɔca kë eo eyighɔ Tite 2:4, 5 ghë é?

⁹ ?Mabu yighɔ bë elɛ àlɛ́ ca evivi n’ye bë elɛ bu  nkpɔ, ese në gha dísʋ wué? Yɛsɛ n’ye, ghɩwu ghë, në ehɛ n’ye në eba ewu bu. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Sara hɛ́ jɔnë Abrahamë gha kolo, ese Ʒoova hɛ́ Abrahamë kɔ: “Ce në mbë.” (Genèse 21:9-12) Kretiɛnnë kë ví eyighɔnë, bunë kë evivi n’ye kebë elɛnë lɛ, jɔnë Biblë ehɛnë lɛ ghe ba nhɛn ghe kamiji. Bu ntɔnë ghëwu, yɛsɛ n’ye yighɔ bë eboka ca bunë elɛnë ghë. (Actes 5:29; Éphésiens 5:24) Yighɔnë yɛsɛ, ekpɩ ëë shikwanë. (Éka Tite 2:4, 5.) Yighɔnë elele mɛnsɩ edi juman elɔ ëë shikwanë, àlɛ́ ca lɛ jɛelë lɛ ewu bu ntɔnë, kebë ekolo në, kebë ekpa ewu në ghɩ edɔ.—Proverbes 31:10, 28.

10. ?Ca lɛ ya lɛ bë ekashi, ca lɛ ya lɛ bë eɲanë, mabu jɔ Biblë ehɛ bu ntɔnënelë ghë é?

¹⁰ Mici jɔghɔ, aghɩnë kë vínë, sɛ etɛ kelë n’ye kebë ekashi, kebë eɲa. Ese, Biblë ehɛ kɔ “yighɔ gha eka ca shi.” Në ekpa ehɛ kɔ “yikpe gha eɲa ya shi.” (1 Corinthiens 7:10, 11) Ɔɔ bu kpɛkpɛ ntɛnɩ bë eɔsɛ elɛ aghɩnë kë vínë, kebë eɔsɛ ekashi, ese kë ghe ka ghe elorú nhɛn ghe elɛ bu ntɔnë. ?Ese, mabu jɔ Biblë ehɛ ɲa ghë é? Biblë ehɛ kɔ àlɛ́ aghɩnë kë vínë nkpɔ elɛ ghɔkpenë, bu ntɔnë esëkpɔ cece ghëwu ca lɛ ya lɛ bë eɔsɛ eɲa.—Matthieu 19:9.

11. ?Mabu yɛsɛ n’ye shìelë bë elɛ elɔ kelë jɛelë edɔ eshe bu powu é?

¹¹ Shìelë, ébɔ cibɩ edɔ eso aʋn-nkpɔ alɛ eɲë jɛelë lɛ. Eɲë jɛelë evivi n’ye eɲë eda kelë sɛ, ese kpa yɛsɛ n’ye eɲë eyaya kelë Ʒoova bu edɔ eshe bu powu.—Deutéronome 6:4-9.

12. ?Mabu shìelë bë elɛ álɛ kebë ebidi kelë jɛelë shi é?

¹² Satan maɛnnë eru lakwa edɔ eyi mici powu. Ngiki  jɔghɔ eviɛ n’ye kebë elɛ elë jɛelë lakwa, kebë esa kelë bɔ́bɔ́. Shìele jɔghɔ ewu n’ye ekpɛkpɛ elɔ kelë n’ye kebë ebɔ jɔ ntɔnë ehɛ kelë jɛelë. Ese, yɛsɛ n’ye shìelë bë eo kelë jɛelë jɔ ngiki ntɔnelë ghëwu, kebë eyaya kelë jɛelë n’ye kebë eba eka ngiki ntɔnelë miji. Shìelë, ébidi eɲë jɛelë shi. *—1 Pierre 5:8.

13. ?Élé shìelë bë eba eyaya kelë jɛelë bu é?

¹³ Shìelë ëë bë eyaya kelë jɛelë n’ye kebë eba eta fù. ?Élé eɲë eba eyaya eɲë jɛelë bu é? Yɛsɛ n’ye eɲë  eyaya eɲë jɛelë bu, n’ye kebë eba elɛ bu, ese gha yɛsɛ n’ye eɲë ele kelë ti abɛlɛ ghë. (Jérémie 30:11) Bu ntɔnë ghëwu, eɲë gha le eɲë jɛelë ti opujiji ghë. Eɲë mbënë eɲë elɛ̀në gha nʋn fɛ “besenë” eɲë ebɔ enɛnɛ kelë mɩnɛn. (Proverbes 12:18) Éyaya eɲë jɛelë, bunë ghëwu kebë eɔ ghɩwu.—Éphésiens 6:4; Hébreux 12:9-11; ékpɩ Jɔ eshi 29.

14, 15. ?Mabughëwu ngbɔjɛelë bë ewu shìelë ghɩ é?

¹⁴ Mici jɔghɔ, ekpɛkpɛ elɔ Ʒezi kʋra, ese në wú Shì ghɩ cibɩ powu. (Luc 22:42; Jean 8:28, 29) Ʒoova ekpa evivi n’ye ngbɔjɛelë esë bë ewu shìelë ghɩ.—Éphésiens 6:1-3.

¹⁵ Ngbɔjɛelë, àlɛ́ bɔ́bɔ́ eɲë awu kɔ ekpɛkpɛ elɔ eɲë n’ye eɲë ewu eɲë shìelë ghɩnë, éghaghaghë n’ye eɲë ghɩwunë eyɛyɛ Ʒoova lɛ, eɲë shìelë lɛ sɛ. *—Proverbes 1:8; 6:20; 23:22-25.

16. (a) ?Élé Satan eba eshu ngbɔjɛelë rupu álɛ kebë elɛ bu pʋpʋ é? (b) ?Mabughëwu yɛsɛ n’ye eɲë cɛwuelë bë elɛ aghɩnë kë kolo Ʒoova é?

¹⁶ Satan bë eɔsɛ eghʋ eɲë cɛwuelë lɛ, ngbɔjɛelë fuɔ lɛ ghë eshu eɲë rupu álɛ eɲë elɛ bu pʋpʋ. Në mʋn n’ye bë eɔsɛ ekpɛkpɛ elɔ eɲë n’ye eɲë erishi bu ntɔnë ngbeɲi. Fɛ bu ntɛnɩ mɩnɛn, Ʒakɔbë jɛ yighɔnë kë elɛlɛ ëë Dina ɔɔ cɛwuelënë kë ghe sʋ Ʒoova. Bu ntɔnë lɛ́ jɔ rɛ́rɛ Dina lɛ, ëë shikwa lɛ. (Genèse 34:1, 2) Àlɛ́ eɲë cɛwuelë gha kolo Ʒoova, kebë eɔsɛ eshu eɲë rupu álɛ eɲë elɛ bunë Ʒoova gha kolo. Bu ntɔnë bë elɛ jɔ bë erɛrɛ  eɲë omunë lɛ, eɲë shikwa lɛ, Ofo lɛ edɔ. (Proverbes 17:21, 25) Bu ntɔnë ghëwu, yɛsɛ n’ye eɲë cɛwuelë bë elɛ aghɩnë kë kolo Ʒoova.—1 Corinthiens 15:33.

17. ?Mabu owu-nkpɔ bë elɛ shikwa ghë é?

¹⁷ Àlɛ́ shikwaghɩ ekpʋ bunë Ofo eyaya kelënë, jɔ fannga nhɛn ghe efɩ kelë. N’yonë, àlɛ́ eɲë lɛ́ yikpe, ékolo eɲë yanë, elɛ bu elɔ në kolo ghë. Àlɛ́ eɲë lɛ́ yighɔ, éwu eɲë ca ghɩ, ése eɲë esë eshi ëë ngbeɲi, éyɔyɔ yighɔnë kë hɛ́ ëë jɔ Proverbes 31:10-31 ghënë. Àlɛ́ eɲë elɛ shìelë, éyaya eɲë jɛelë n’ye kebë eba ekolo Ofo. (Proverbes 22:6) Àlɛ́ eɲë elɛ renishì, émimi eɲë shikwanë aɛn “eyɛsɛ.” (1 Timothée 3:4, 5; 5:8) Ngbɔjɛelë, éwu eɲë shìelë ghɩ. (Colossiens 3:20) Éghaghaghë n’ye shikwaghɩ powu bë eɔsɛ enɛ epiɛ elɛ lakwa. Bu ntɔnë ghëwu, ése eɲë esë eshi, eɲa jɔ shi ehɔ eɲë esë. Nahɔnrɛghë, Biblënë eyaya bunë Ʒoova evivi n’ye shikwa ngiki powu bë elɛ.